Nie daj się wkręcić
Maszyny pozwalają odciążyć rolnika od ciężkiej pracy fizycznej i zwiększyć wydajność produkcji. Jednak niewłaściwie użytkowane stwarzają zagrożenie dla zdrowia i życia. Duża liczba ruchomych elementów roboczych (nie zawsze osłoniętych), w połączeniu z brakiem wiedzy lub brawurą obsługującego, zwykle prowadzi do wypadków, i to tych najgroźniejszych w skutkach.
Pochwycenia i uderzenia przez ruchome części maszyn i urządzeń – to druga grupa zdarzeń wypadkowych (zaraz po upadkach osób), do których dochodzi najczęściej w gospodarstwach rolnych. W tej grupie w 2018 roku zanotowano w Polsce 1 459 wypadków, co stanowi 12,3% ogólnej liczby wypadków zakwalifikowanych do wypłaty odszkodowania. Życie straciło 8 osób. Za każdą z tych liczb kryje się utrata zdrowia, kalectwo lub śmierć. Najbardziej niebezpieczna okazała się praca z pilarkami i elektronarzędziami.
W celu zmniejszenia liczby wypadków z udziałem maszyn Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego prowadzi kampanię prewencyjną pod hasłem „Nie daj się wkręcić”, wskazując zagrożenia i sposoby ich minimalizowania.
Z analiz KRUS wynika, że najczęściej okoliczności i przyczyny wypadków są podobne:
– zły stan techniczny maszyn i urządzeń – używanie maszyn wyeksploatowanych, brak napraw i konserwacji, brak właściwych osłon i zabezpieczeń elementów ruchomych, stosowanie materiałów zastępczych przy naprawach, eksploatacja tzw. samoróbek (np. pił tarczowych);
– remontowanie sprzętu we własnym zakresie bez odpowiednich kwalifikacji, zaplecza warsztatowego i narzędzi (np. z uwagi na koszty);
– niestosowanie się do instrukcji obsługi (np. manipulowanie przy maszynach bez wyłączenia napędu);
– brak niezbędnego przeszkolenia i doświadczenia obsługującego;
– wykorzystywanie maszyn i urządzeń niezgodnie z ich przeznaczeniem;
– niestosowanie odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej, używanie niewłaściwego obuwia;
– niewłaściwe trzymanie narzędzi i przedmiotów pracy;
– lekceważenie zagrożeń przy pozornie łatwych czynnościach;
– zły stan psychofizyczny osoby wykonującej pracę (w tym stan po spożyciu alkoholu, środków odurzających lub innych substancji o podobnym działaniu, choroba).
Rolnik podczas pracy z maszynami i urządzeniami rolniczymi musi być skoncentrowany na wykonywanym zadaniu oraz wykorzystywać maszyny zgodnie z ich przeznaczeniem i zasadami podanymi w instrukcji obsługi.
Aby nie dać się wkręcić w (niechlubne) statystyki KRUS, należy:
– dbać o park maszynowy (kompletność wyposażenia, konserwacje sprzętu, niedemontowanie osłon i zabezpieczeń zainstalowanych przez producenta maszyny);
– korzystać z maszyn i urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem, kierując się instrukcją i symbolami ostrzegawczymi;
– obsługę maszyn i urządzeń powierzać wyłącznie osobom dorosłym, zdrowym, posiadającym wymagane przeszkolenie i uprawnienia (np. prawo jazdy kategorii T do kierowania ciągnikiem).
– przed uruchomieniem maszyny upewnić się, że nikomu nie zagraża niebezpieczeństwo;
– zabezpieczyć maszyny i urządzenia w czasie postoju przed niekontrolowanym uruchomieniem przez osoby postronne (wyjąć kluczyk ze stacyjki) oraz przemieszczeniem się lub stoczeniem (zachować bezpieczną odległość od pracującej maszyny);
– przed przystąpieniem do regulacji lub usuwania awarii wyłączyć silnik i napęd oraz upewnić się, że maszyna jest unieruchomiona;
– przed rozpoczęciem pracy w zespole uzgodnić zasady porozumiewania się (np. sygnałem dźwiękowym);
– stosować odpowiednie obuwie, odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej;
– powstrzymać się od pracy w przypadku złego samopoczucia oraz po spożyciu choćby kieliszka alkoholu (alkohol osłabia refleks i potęguje zmęczenie, dlatego często jest przyczyną poważnych wypadków) lub środka odurzającego o podobnym działaniu;
– robić przerwy w pracy na odpoczynek, gdyż zmęczenie, podobnie jak choroba, znacznie obniża sprawność organizmu.
Zasady obsługi maszyn
Podczas użytkowania, obsługi technicznej, konserwacji ciągnika i maszyn należy ściśle przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy określonych w instrukcji obsługi, a także wskazań symboli ostrzegawczych umieszczonych na ciągnikach i maszynach.
Przed rozpoczęciem pracy trzeba sprawdzić prawidłowość działania poszczególnych mechanizmów oraz stan osłon zabezpieczających. Regulowanie i sprawdzanie poszczególnych mechanizmów, usuwanie zapchania zespołów roboczych oraz konserwacja ciągników i maszyn rolniczych mogą być wykonywane tylko w czasie postoju, przy unieruchomionym silniku i napędu zespołów roboczych. Nie wolno włączać napędu maszyn w celu ułatwienia ich mycia (tu zdarzają się najcięższe i śmiertelne wypadki, szczególnie przy czyszczeniu rozrzutnika obornika).
Nie uruchamiaj maszyny, jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości co do sposobu jej użycia!
Osłony
Maszyny i urządzenia wykorzystywane w gospodarstwie powinny być wyposażone w kompletne i nieuszkodzone osłony, zwykle oznaczone żółtym kolorem ostrzegawczym.
Zabezpieczone osłonami powinny być wszystkie mechanizmy napędowe, silniki, koła pasowe i zębate, pasy, łańcuchy, wały, przekładnie, przeguby, wały przegubowo-teleskopowe, końcówki wałów wystające poza korpus maszyny i inne ruchome elementy. Osłonięte powinny być także elementy robocze: noże, bijaki (osłonami zamontowanymi na stałe), tarcza piły i szlifierki kątowej (osłonami regulowanymi), elementy tnące maszyn żniwnych (osłonami zdejmowanymi wyłącznie na czas pracy).
Wałki przegubowo-teleskopowe powinny być osłonięte na całej długości osłoną stałą, zabezpieczoną łańcuszkami przed obracaniem się. Można je zakładać wyłącznie przy wyłączonym wale odbioru mocy, wyłączonym silniku i wyjętym ze stacyjki kluczyku.
Niedopuszczalne jest pozbawianie maszyn i urządzeń osłon fabrycznych oraz praca z maszynami i urządzeniami bez osłon.
Odzież robocza i sprzęt ochrony osobistej
Należy stosować ubranie przylegające do ciała, by uniknąć pochwycenia przez ruchome części pracującej maszyny, oraz obuwie robocze o podeszwie zabezpieczającej przed poślizgnięciem.
Środki ochrony osobistej: osłony twarzy, półmaski, ochronniki słuchu, okulary, kaski, rękawice, odzież ochronna powinny być dostosowane do rodzaju zagrożeń.
Rękawic nie stosować przy pracy, podczas której istnieje groźba pochwycenia przez wirujące części (np. z pilarkami tarczowymi, heblarkami, szlifierkami stołowymi).
Zabroniona jest praca w luźnej, niezapiętej odzieży ze zwisającymi częściami, ze względu na możliwość pochwycenia przez ruchome części maszyn.
Oprócz pochwycenia lub skaleczenia przez ruchome części, praca z maszynami naraża użytkownika na:
– uderzenie przez zerwany element (pas, linę, łańcuch) lub np. przez poderwany kamień;
– przygniecenie przez przewożony materiał lub maszynę (np. podczas sprzęgania);
– upadek (np. wskutek poślizgnięcia);
– poparzenie,
– przejechanie lub potrącenie.
Na rolniku spoczywa odpowiedzialność za sprawność techniczną, prawidłowe wyposażenie i przygotowanie do pracy obsługiwanych maszyn i urządzeń. Obecnie w rolnictwie pracują coraz bardziej nowoczesne i złożone zestawy maszynowe oraz kombajny, do których obsługi potrzebni są dobrze przygotowani zawodowo operatorzy, świadomi zagrożeń związanych z ich użytkowaniem. Dlatego należy ciągle dokształcać się, uczestniczyć w szkoleniach i pokazach oraz uważnie czytać instrukcje obsługi maszyn.
Źródło: materiały KRUS
Andrzej Siennicki
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot W. Janiak
