„Od pola do stołu” w Zielonym Ładzie
Obszary wiejskie ze względu na wykorzystanie zasobów przyrodniczych, są jednym z głównych adresatów krajowych i wspólnotowych dążeń w zakresie ochrony zasobów środowiska. Coraz wyraźniej dostrzegalne są zmiany klimatu, które w wielu regionach świata powodują ograniczenia w dostępności żywności, wody pitnej i energii oraz zagrożenia dla równowagi biologicznej. Stają się one czynnikiem utrudnień w produkcji rolniczej, rybackiej oraz przetwórstwie rolno-spożywczym, wpływając na ryzyko związane z działalnością gospodarczą w sektorze rolno-spożywczym.
Produkcja, przetwórstwo, sprzedaż detaliczna, pakowanie i transport żywności powodują zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody. Rosnąca presja międzynarodowa na redukcję gazów cieplarnianych z sektora rolno-spożywczego powoduje konieczność kosztownych dostosowań w zakresie organizacji produkcji, stosowanych technologii, które szczególnie odczuwalne są dla małych i średnich gospodarstw. Komisja Europejska przyjęła plan, w którym określiła jak do 2030 roku uczynić Europę pierwszym kontynentem neutralnym dla klimatu. Plan Komisji Europejskiej polega na ocaleniu dziedzictwa naturalnego Europy. Plan łączy przyrodę, rolników, konsumentów i firmy we wspólnym wysiłku. Dokument zawiera ogólny opis inicjatyw oraz planowanych w najbliższych latach kierunków działań UE związanych z:
– zapewnieniem Europejczykom zdrowej, przystępnej cenowo i zrównoważonej żywności,
– przeciwdziałaniem zmianom klimatycznym,
– ochroną środowiska naturalnego i zachowaniem różnorodności biologicznej,
– uzyskaniem godziwych zysków w łańcuchu żywnościowym,
– wspieraniem rolnictwa ekologicznego.
Planowane działania w zakresie ochrony przyrody, zrównoważonego korzystania z niej i odbudowy jej zasobów przyniosą korzyści gospodarcze lokalnym społecznościom, co skutkować będzie powstaniem nowych trwałych miejsc pracy i wzrostu gospodarczego. Z różnych źródeł, w tym funduszy unijnych, krajowych i prywatnych zostaną uruchomione środki finansowe w wysokości 20 mld euro rocznie. Jakie postulaty zawiera propozycja Komisji Europejskiej? Jakie szanse i zagrożenia niesie strategia „od pola do stołu”?
Strategia „od pola do stołu” jest kluczowym elementem Zielonego Ładu oraz nowym podejściem ukazującym, jak konsumenci cenią sobie zrównoważoną gospodarkę żywnościową. Jest to możliwość poprawy stylów życia, zdrowia i poprawy stanu środowiska naturalnego. Stworzenie odpowiedniego środowiska żywnościowego, dzięki któremu łatwiej będzie wybierać zdrowe i zrównoważone sposoby odżywiania (znaczenie diety dla ludzi), przyniesie korzyści dla jakości życia konsumentów i zdrowia. Konsumenci zwracają coraz większą uwagę na problemy zdrowotne, etyczne i społeczne. Oczekują tych wartości w żywności. Ludzie chcą poczuć się bliżej swojej żywności. Chcą, by żywność była świeża, wysokiej jakości oraz w mniejszym stopniu przetworzona.
Komisja Europejska przyjęła plan awaryjny zapewnienia zaopatrzenia w żywność i jej bezpieczeństwo podczas kryzysu. W trakcie obecnej epidemii nasiliły się prośby o krótsze łańcuchy dostaw. Rolnicy z mniejszych gospodarstw posiadają zapewniony bezpośredni udział w rynku konsumenckim poprzez rozszerzenie sprzedaży detalicznej i rolniczego handlu detalicznego również poprzez wykorzystanie Internetu. Działania horyzontalne określają modernizację gospodarstw rolnych przez wzrost ich poziomu technologicznego, organizacyjnego, cyfryzacji oraz dostosowanie warunków i technik produkcji do wymogów ochrony środowiska i klimatu. Konsumenci powinni mieć możliwość wyboru żywności. Europejska żywność posiada światowy standard, który świadczy o jej bezpieczeństwie, pełnowartościowości, wysokiej jakości i dostępności w wystarczającej ilości. Fakt ten jest wynikiem wieloletniego procesu kształtowania polityki Unii Europejskiej na rzecz ochrony zdrowia ludzi, zwierząt i roślin oraz wysiłków podejmowanych przez naszych rolników i innych producentów. Strategia „od pola do stołu” ma na celu nagrodzenie rolników i innych producentów w łańcuchu żywnościowym poprzez stworzenie dla nich dodatkowych możliwości biznesowych. Zmiany w kierunku zrównoważonych systemów żywnościowych stanowią ogromną szansę gospodarczą.
Oczekiwania obywateli zmieniają się i napędzają znaczącą zmianę na rynku żywności. Jest to szansa dla rolników i innych producentów, a także przetwórców żywności i dostawców usług gastronomicznych. Zmiana daje wszystkim uczestnikom łańcucha żywnościowego UE okazję, aby być dowódcą na rynku. Wyzwania, jakimi są brak bezpieczeństwa żywnościowego i ryzyko dotyczące przystępności cenowej, wzrasta w okresie pogorszenia koniunktury gospodarczej. Istotne jest podjęcie działań mających na celu zmianę wzorców konsumpcji i ograniczenie marnotrawienia żywności. Pomimo tego, że około 20% produkowanej żywności jest marnowane, wzrasta również otyłość. UE jest największym importerem i eksporterem produktów rolno-spożywczych oraz największym rynkiem żywności pochodzenia morskiego na świecie. Zrównoważony system żywnościowy będzie miał zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia celów klimatycznych i środowiskowych Zielonego Ładu, przy jednoczesnym zwiększeniu dochodów producentów surowców i wzmocnieniu konkurencyjności żywności UE. W ramach niniejszej strategii wspiera się transformację, kładąc nacisk na nowe możliwości zarówno dla obywateli, jak i przedsiębiorstw spożywczych.
Konsument jest ważnym odbiorcą, któremu ma być zapewniona nauka przy wyborze „zdrowych i zrównoważonych sposobów odżywiania”. Wzrastająca jego zamożność, świadomość ekologiczna w zakresie higieny przekłada się na rosnące zainteresowanie żywnością wysokiej jakości, żywnością funkcjonalną (leczniczą), tradycyjną, produkowaną w sposób nieobciążający środowiska i klimatu. Konsument zostanie nauczony jak nie marnować żywności. Cel zakłada zmniejszenie o połowę odpadów żywnościowych na mieszkańca na poziomie detalicznym i konsumenckim do 2030 r. Komisja zaproponuje prawnie wiążące cele w zakresie ograniczenia marnowania żywności w całej Unii Europejskiej do 2023 r. Konsument ma być dużo lepiej informowany, również cyfrowo, o pochodzeniu żywności, jej wartościach odżywczych, ale również o śladzie środowiskowym, który określa wpływ produktu na środowisko.
W strategii zostanie podjęty wysiłek walki z fałszowaniem żywności w łańcuchu dostaw, gdzie często producenci zmieniają pełnowartościowe składniki na składniki bezwartościowe, ukrywają prawdziwy skład produktu, jego daty ważności, zastępują składniki tańszymi substancjami. Dotyczyć to ma również krajów spoza Unii, z których importuje się produkty żywnościowe lub surowce do produkcji. Taka importowana żywność będzie musiała spełnić unijne standardy środowiskowe. Komisja Europejska proponuje również obowiązkowe etykietowanie dotyczące wartości odżywczej na przodzie etykiety. Komisja Europejska opracuje ramy etykietowania zrównoważonej żywności, które obejmują aspekty odżywcze, klimatyczne, środowiskowe i społeczne produktów spożywczych oraz uruchomi inicjatywę, która ma zachęcić do tworzenia profili żywieniowych. Chodzi w nim o ograniczenie żywności o wysokiej zawartości tłuszczu, cukru i soli promowania (za pomocą oświadczeń żywieniowych lub zdrowotnych). Komisja posiada plany zaproponowania wniosku, który rozszerzyłby obowiązek wskazywania pochodzenia lub źródła niektórych produktów, przy pełnym uwzględnieniu wpływu na jednolity rynek oraz na konsumenta.
Promowanie równoważności europejskiej żywności może zwiększyć jej przewagę konkurencyjną i otworzyć nowe możliwości biznesowe dla europejskich rolników. W strategii zaproponowano również ambitne środki mające zapewnić zdrowe i proste wybory obywateli. Środki te obejmują ulepszone etykietowanie, które zaspokoi potrzeby konsumentów w zakresie informacji na temat zdrowej i zrównoważonej żywności (obowiązek komunikowania zawartości w produkcie konserwantów i składników odżywczych ze strony producenta). W celu zapewnienia zrównoważonej produkcji żywności rolnicy, rybacy i producenci akwakultury muszą szybciej zmieniać swoje metody produkcji, muszą korzystać z rozwiązań opartych na środowisku naturalnym, rozwiązaniach technologicznych, cyfrowych, aby osiągnąć lepsze wyniki w zakresie ochrony środowiska oraz klimatu. Przetwórcy żywności, sprzedawcy detaliczni oraz podmioty świadczące usługi gastronomiczne wpływają na wybory żywieniowe konsumentów oraz kształtują rynek poprzez rodzaj i skład odżywczy produkowanej żywności, wybór dostawców, metody produkcji, opakowania, transport i praktyki marketingowe. Komisja opracuje unijny kodeks postępowania dotyczący odpowiedzialnych praktyk w zakresie biznesu i marketingu.
Magdalena Kulus
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie
Fot. R. Kożuszek, W. Lisiecki
