Co o siewie zbóż wiedzieć należy

Utworzono: piątek, 08, październik 2010 11:00

Materiał siewny
Zawsze należy wysiewać nasiona sprawdzone, o znanej sile i energii kiełkowania, zdrowe, dobrze wykształcone. Spełnienie tego wymogu jest jednym z podstawowych warunków uzyskania dobrych, wyrównanych wschodów. Zasada ta dotyczy wszystkich gatunków zbóż.

Najlepiej wysiewać każdego roku nasiona kwalifikowane, zakupione w specjalistycznych firmach hodowlano-nasiennych. Jeśli jesteśmy sami w stanie wyprodukować ziarno nadające się do siewu, a jednocześnie mamy możliwość odpowiednio je doczyścić oraz sprawdzić siłę i energię kiełkowania, można wymieniać ziarno co drugi rok, a niekiedy nawet co trzeci. Dłuższego wykorzystywania własnych nasion jednak nie polecamy.

Uwaga: Odmiany mieszańcowe (np. kukurydza) zawsze muszą być zakupione w stopniu F1 – to znaczy ziarno z plantacji towarowych takich odmian absolutnie nie nadaje się do siewu.

Ilość wysiewu
Ustalenie tego niezmierne ważnego parametru wcale nie jest proste, na ilość wysiewu wpływa bowiem wiele czynników.

Przy wczesnym siewie siejemy rzadziej, a przy opóźnionym nieco gęściej (zmiany gęstości oscylować powinny w zakresie 5-15% wokół optimum).

Każdy gatunek zboża, a także każda odmiana ma własną zdolność do krzewienia – dlatego jęczmień siejemy znacznie rzadziej i w mniejszej masie niż pszenicę czy pszenżyto, a kukurydza wymaga siewu praktycznie punktowego.

Zawsze należy uwzględniać siłę kiełkowania nasion.

Liczba nasion wysiewanych w optymalnym terminie dla uzyskania optymalnej obsady roślin według danych IUNG powinna oscylować wokół następujących ilości:

• pszenica jara 360 ziaren/m2
• pszenżyto jare 450 ziaren/m2
• jęczmień jary 280 ziaren/m2
• owies 400 ziaren/m2

Aby obliczyć faktyczną ilość wysiewu danej odmiany i gatunku w kg/ha, należy optymalną liczbę nasion przypadającą na 1 m2 pomnożyć przez masę 1000 nasion wyrażoną w gramach i podzielić przez 100. Uzyskaną wielkość trzeba następnie skorygować dzieląc ją przez ułamek dziesiętny wartości siły kiełkowania (np. 0,95), a na koniec zmniejszyć (wczesny siew) lub zwiększyć (opóźniony siew) o 5-15%, w zależności od terminu siewu.

Przykład 1
Rolnik sieje pszenicę jarą o przeciętnej krzewistości, sile kiełkowania 97% i masie 1000 ziaren 52 g, w terminie opóźnionym o 2 tygodnie (+10%).
wyjściowa ilość wysiewu:
(360 szt./m2 x 52 g) : 100 = 187,2 kg/ha
uwzględniona siła kiełkowania:
187,2 : 0,97 = 193 kg
uwzględniony późny termin siewu:
(193 x 110) : 100 = 212 kg/ha

Przykład 2
Rolnik sieje jęczmień jary o przeciętnej krzewistości, sile kiełkowania 91% i masie 1000 ziaren 48 g, w terminie optymalnym.
wyjściowa ilość wysiewu:
(280 szt./m2 x 48 g) : 100 = 134,4 kg/ha
uwzględniona siła kiełkowania:
134,4 : 0,91 = 147,7 kg
uwzględniony dobry termin siewu;
(147,7 x 100) : 100 = 148 kg/ha

Warunki uzyskania dobrych wschodów
Prawidłowe przygotowanie pola: agregat uprawowy bądź uprawowo-siewny powinien zapewnić położenie nasion na odpowiednio zagęszczone podłoże, na prawidłową głębokość i pełne przykrycie ziaren.

Prawidłowa głębokość wysiewu powinna wynosić 2 do 4 cm. Zbyt płytko wysiane nasiona są narażone na negatywne czynniki zewnętrzne (ptaki, brak wilgoci), zaś zbyt głęboki wysiew opóźnia wschody i tworzy mniej korzystną strukturę siewki, co w efekcie daje mało liści i słabsze krzewienie.

Głębokość siewu zbóż: A – prawidłowa, B – zbyt głęboka.

Przy braku możliwości zapewnienia prawidłowej głębokości siewu i przy słabej, źle przygotowanej glebie można dodatkowo zwiększyć ilość wysiewu o 10%.

Zbyt gęsty siew prowadzi do zwiększenia wysokości łanu i jego zagęszczenia, a zatem do mniejszego naświetlenia wewnątrz i gorszego przewietrzania, co sprzyja rozwojowi chorób (regułą jest szybkie pojawienie się mączniaka). Rośnie również wówczas podatność roślin na wyleganie, często ziarno ma mniejszą masę 1000 nasion, zwiększa się udział ziarna pośledniego.

Termin siewu
Termin siewu zbóż jarych jest uzależniony od możliwości wejścia w pole po zimie, gdyż gleba musi obeschnąć po zejściu śniegu i ogrzać się. W naszym województwie najkorzystniej jest, jeśli takie warunki wystąpią w okresie od trzeciej dekady marca do pierwszej dekady kwietnia. Jest to najlepszy okres dla siewu zbóż jarych, przy czym najpierw należy wysiać pszenżyto, potem pszenicę i owies, a na końcu mieszanki zbożowe i jęczmień jary. Jedynie kukurydza wymaga znacznie wyższych temperatur, dlatego siewy rozpoczynamy w trzeciej dekadzie kwietnia i prowadzimy do połowy maja.

Odmiany
Przed zasiewami zbóż jarych aktualne staje się pytanie, jaką wybrać odmianę. Właściwy dobór gatunków i odmian zbóż ma duże znaczenie dla gospodarstwa rolnego, ze względu na następujące czynniki:

• Dostosowanie do istniejących warunków glebowo-klimatycznych, prowadzące do zwiększenia plonowania. W danych warunkach gatunki i odmiany różnie reagują na miejsce wysiewu (glebę, uwilgotnienie, klimat) oraz na stosowaną technologię uprawy.
• Ograniczenie kosztów ochrony (odmiany cechuje zróżnicowana odporność na poszczególne choroby oraz niejednakowa wrażliwość na szkodniki).
• Zapewnienie cech technologicznych odpowiednich dla konkretnego przeznaczenia towarowego (dalszego przetwarzania ziarna na mąkę, kasze czy słód) lub dla wykorzystania paszowego.

W ocenie odmian pszenicy wyróżnia się pięć grup technologicznych:

E elitarne – odmiany o wybitnych cechach jakościowych,
A jakościowe – odmiany o bardzo dobrych cechach jakościowych (wypiekowych),
B chlebowe – odmiany o przeciętnych cechach jakościowych,
K ciastkowe – odmiany nadające się na cele ciastkarskie,
C odmiany o złych cechach wypiekowych, przeznaczone na paszę i inne cele.

Podstawą oceny technologicznej z przeznaczeniem na chleb jest osiem wskaźników: liczba opadania, zawartość białka, wskaźnik sedymentacji SDS, ogólna wydajność mąki, wodochłonność mąki, rozmiękczenie ciasta, energia ciasta i objętość chleba (w praktyce w skupie badane są przeważnie trzy pierwsze wskaźniki). Przy ocenie odmian ciastkowych dodatkowo uwzględnia się oporność ciasta na rozciąganie, rozciągliwość ciasta i barwę mąki. Warunkiem zaliczenia odmiany do danej grupy jest spełnienie minimalnych wymagań wobec każdego z wymienionych wskaźników.

W przypadku jęczmienia browarnego syntetyczną ocenę wartości technologicznej stanowią wartości wskaźnikowe słodu i brzeczki.

Przy wyborze odmiany warto zwrócić uwagę na kilka zasad:

– Tylko właściwy dobór gatunku i odmiany gwarantuje uzyskanie wysokiej jakości produktu uwarunkowanego genetycznie. Jeśli chcemy osiągnąć np. wysoką jakość wypiekową ziarna pszenicy – lepiej uprawiać jarą niż ozimą, a gdy wybieramy odmiany – najlepiej zdecydować się na odmianę przydatną na cele piekarnicze, należącą do grupy E lub A. Trzeba pamiętać, że na jakość ziarna pszenicy wpływają także inne czynniki: warunki klimatyczne i glebowe, nawożenie. Nie ma więc pełnej gwarancji osiągnięcia wymaganych parametrów jakościowych, natomiast prawdopodobieństwo ich uzyskania rośnie wraz z potencjałem genetycznym odmiany. Dlatego wysiew pszenicy z grupy A daje bez porównania większe szanse uzyskania dobrej jakości ziarna niż gdy zasiejemy odmiany z grupy B lub C, a jeśli jest to pszenica jara z grupy E lub A, to dobrą jakość mamy prawie pewną.

– Jeżeli gospodarstwo ma możliwość zarówno wykorzystania ziarna na cele paszowe, jak i sprzedania go na cele piekarnicze – wybierać należy odmiany z grupy A, ewentualnie B, ale kierować się takimi czynnikami, jak wysokie plonowanie, dobra odporność na choroby, niska podatność na wyleganie itp. W przypadku uzyskania bardzo dobrych parametrów jakościowych i przy korzystnych relacjach cenowych pszenicę można wtedy sprzedać, a jeśli nie uzyskamy ceny lub jakości wypiekowej – można przeznaczyć ją na paszę lub na inne cele.

– Na bardzo dobrych i dobrych glebach preferować należy uprawę pszenicy i jęczmienia, a na słabych wysiewać owies i ich mieszanki.

– Pośrednie miejsce pod względem wymagań glebowych zajmują pszenżyto (forma ozima) i kukurydza na ziarno. W praktyce zboża te uzyskują bardzo dobre wyniki – najczęściej lepsze od pozostałych gatunków na glebach przeciętnych. W tym przypadku duże znaczenie dla wyboru gatunku mają możliwości sprzedaży oraz koszty uprawy, a także doświadczenie w uprawie. Pszenżyto jare wypada tu nieco gorzej, głównie ze względu na dwie cechy – dłuższy okres wegetacji niż pozostałe gatunki zbóż jarych oraz większa wrażliwość na niedobór wilgoci.

– Kolejną, bardzo dziś ważną wskazówką w wyborze odmiany są wymagania odbiorców i warto śledzić je na bieżąco. Spotykamy się tutaj z pojęciem „standard” jako określeniem najbardziej pożądanych cech produktu. Jako przykład niech posłużą browarnicy; odbiorcy jęczmienia browarnego często określają, jaką konkretnie odmianę będą kontraktować czy skupować ze względu na jej specyficzne właściwości niezbędne do uzyskania określonej jakości słodu. Młyny czasami podają nazwy kilku odmian, wskazując je jako najbardziej pożądane dla utrzymania standardu mąki.

– Po ustaleniu potrzeb rynku oraz właściwej ocenie swoich możliwości produkcyjnych i organizacyjnych, kolejnym krokiem powinno być ustalenie faktycznie najlepszej dla danego gospodarstwa odmiany. Pomocne tu mogą być wyniki systematycznych badań prowadzonych przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) oraz wyniki uzyskane w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego. Często dobrym źródłem informacji o zachowaniu się odmian w konkretnych warunkach są sąsiednie gospodarstwa, zwłaszcza takie, które dbają o systematyczną wymianę kwalifikowanego materiału siewnego. O ile COBORU oprócz prowadzenia badań polowych, niektóre parametry odmian sprawdza metodami laboratoryjnymi, to wyniki PDO stanowią wyłącznie porównanie wybranych odmian w naturalnych warunkach.

Świadomy wybór odmiany pozwoli w trakcie wegetacji reagować na zaistniałą faktycznie sytuację i stosować właściwe nawożenie, środki ochrony roślin czy preparaty przeciwko wyleganiu.

Marek Radzimierski
KPODR Minikowo
Oddział Przysiek