Cichy zabójca
Tlenek węgla, potocznie zwany czadem, jest gazem bezbarwnym, bezwonnym i łatwo rozprzestrzeniającym się w powietrzu. Jest silnie trujący – w sezonie grzewczym corocznie pochłania w Polsce około 100 ofiar śmiertelnych. Potencjalnym źródłem czadu w pomieszczeniach mieszkalnych są kominki, gazowe podgrzewacze wody, kuchnie gazowe oraz piece węglowe, gazowe lub olejowe.
Tlenek węgla powstaje w wyniku niepełnego spalania paliw (drewna, węgla, oleju, gazu, benzyny, nafty, propanu, ropy) spowodowanego brakiem dostatecznej ilości tlenu niezbędnej do spalania całkowitego. Może to wynikać z braku dopływu świeżego (zewnętrznego) powietrza do urządzenia, w którym następuje spalanie albo z powodu zanieczyszczenia, zużycia lub złej regulacji palnika gazowego, a także przedwczesnego zamknięcia paleniska pieca lub kuchni, czy zapchania i nieszczelności przewodu kominowego lub uszkodzenia połączenia między kominem i piecem. Czad często powstaje także podczas pożaru.
Szczelnie pozamykane okna (czasem dodatkowo uszczelnione), pozaklejane kratki wentylacyjne, brak otworów wentylacyjnych w drzwiach łazienkowych, a także brak regularnych kontroli drożności przewodów wentylacyjnych i kominowych sprawiają, że w naszych mieszkaniach lub domach możemy nie być bezpieczni. W niewietrzonych pomieszczeniach łatwo może dojść do tragedii. Do zatruć często dochodzi w nowo wyremontowanych mieszkaniach, z nowymi piecami bez indywidualnych przewodów napowietrzających oraz tam, gdzie z przyczyn oszczędnościowych zlikwidowano (zasłonięto) przewody wentylacyjne, a okna i drzwi są zbyt szczelne. Mieszkanie doskonale szczelne „nie oddycha”, a brak dostępu tlenu może doprowadzić do tragedii.
Na działanie tlenku węgla narażona jest każda osoba przebywająca w środowisku nim skażonym. Do grupy największego ryzyka zaczadzenia należą: noworodki, niemowlęta, dzieci, kobiety ciężarne, osoby w podeszłym wieku, osoby z wadami serca, chorobami oskrzelowo-płucnymi, niewydolnością układu oddechowego oraz osoby wykonujące prace związane z dużym wysiłkiem fizycznym.
Niebezpieczeństwo zaczadzenia wynika z faktu, że tlenek węgla jest gazem niewyczuwalnym dla człowieka. Dostaje się do organizmu przez układ oddechowy, a następnie jest wchłaniany do krwioobiegu. Czad wiąże się z hemoglobiną 210 razy szybciej niż tlen, co blokuje dopływ tlenu do komórek organizmu i prowadzi do uszkodzenia mózgu oraz innych narządów. Następstwem ostrego zatrucia może być nieodwracalne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, niewydolność wieńcowa i zawał, śmierć.
Objawy zatrucia tlenkiem węgla:
– ból głowy, mdłości, wymioty, ogólne zmęczenie i osłabienie (lekkie zatrucie);
– nasilający się ból głowy, senność, zaburzenia świadomości i równowagi, trudności z oddychaniem, oddech przyspieszony, zaburzenia rytmu serca (średnie zatrucie);
– drgawki, utrata przytomności (ciężkie zatrucie).
Osłabienie i znużenie oraz zaburzenia orientacji i zdolności oceny zagrożenia powodują, że zaczadzony jest bierny (nie ucieka z miejsca nagromadzenia trucizny), traci przytomność i – jeśli nikt nie przyjdzie mu z pomocą – umiera.
Pierwsza pomoc przy zatruciu tlenkiem węgla:
– natychmiast zapewnić dopływ czystego powietrza;
– jak najszybciej wynieść osobę poszkodowaną w bezpieczne miejsce, na świeże powietrze;
– rozluźnić poszkodowanemu ubranie (ale nie rozbierać go, by nie doprowadzić do przemarznięcia);
– wezwać służby ratownicze (tel. 112, pogotowie ratunkowe – tel. 999, straż pożarna – tel. 998) oraz pogotowie gazowe.
Jeśli po wyniesieniu na świeże powietrze zaczadzony nie oddycha, należy niezwłocznie przystąpić do wykonywania sztucznego oddychania i masażu serca.
Jak uchronić się przed zaczadzeniem?
Powstawaniu tlenku węgla i jego przenikaniu do mieszkań łatwo można zapobiec, spełniając podstawowe warunki bezpiecznego użytkowania urządzeń spalających. Warunkami tymi są: dobry stan techniczny urządzeń oraz właściwa ich eksploatacja, prawidłowa instalacja, stały dopływ świeżego powietrza i swobodny odpływ spalin.
Dla zapewnienia tych warunków należy:
– Stosować tylko urządzenia posiadające zezwolenie w zakresie wprowadzenia do obrotu – tzw. deklarację zgodności, czyli dokument zawierający informacje o specyfikacji technicznej oraz przeznaczeniu i zakresie stosowania.
– Użytkować tylko urządzenia sprawne techniczne i okresowo kontrolowane zgodnie z zaleceniami producenta.
– Przy instalacji urządzeń i systemów grzewczych korzystać z usług wykwalifikowanej osoby. Zainstalowania lub wymiany piecyka czy kuchenki gazowej może dokonać wyłącznie uprawniony specjalista, zgodnie z instrukcją producenta. Piecyk gazowy powinien być szczelnie przyłączony do szczelnego i drożnego przewodu spalinowego.
– Zapewnić stały dopływ świeżego powietrza i swobodny odpływ spalin. Nie zasłaniać kratek wentylacyjnych i otworów nawiewnych.
– Systematycznie sprawdzać ciąg powietrza (np. poprzez przyłożenie kartki papieru do otworu lub kratki wentylacyjnej; jeśli nic nie zakłóca wentylacji, kartka powinna przywrzeć do otworu).
– Często wietrzyć pomieszczenia, w których odbywa się proces spalania (kuchnie, łazienki wyposażone w termy gazowe), a najlepiej zapewnić choćby niewielkie rozszczelnienie okien.
– W przypadku wymiany okien sprawdzić poprawność działania wentylacji, ponieważ nowe okna najczęściej są o wiele bardziej szczelne niż wcześniej stosowane w budynku i mogą zmniejszać sprawność wentylacji.
– Nie spalać węgla drzewnego w domu, garażu, na zamkniętej werandzie itp., jeżeli pomieszczenia te nie mają odpowiedniej wentylacji.
– Nie pozostawiać samochodu w garażu z włączonym silnikiem, nawet przy otwartych drzwiach garażowych.
– Przeprowadzać okresowe kontrole stanu technicznego instalacji gazowej oraz czyszczenie przewodów kominowych.
Warunkiem swobodnego odpływu spalin jest nie tylko drożny przewód spalinowy, lecz także stały dopływ świeżego powietrza do pomieszczenia, w którym następuje spalanie gazu. Spaliny nie będą odpływały, jeżeli pracujący piecyk gazowy znajduje się w zamkniętym, uszczelnionym mieszkaniu. Nieszczelny komin powoduje osłabienie ciągu lub może być przyczyną przenikania spalin do sąsiadujących z nim pomieszczeń.
Stały dopływ świeżego powietrza oraz swobodny odpływ spalin sprawdzany jest w trakcie okresowej kontroli stanu technicznego instalacji gazowej i przewodów kominowych (dymowych, spalinowych, wentylacyjnych). Okresowa kontrola powinna być przeprowadzona przez osoby uprawnione, a obowiązek poddania obiektu kontroli spoczywa na właścicielu lub zarządcy budynku.
Oprócz okresowej kontroli, należy czyścić przewody dymowe i spalinowe – nie rzadziej niż raz na 3 miesiące w przypadku spalania węgla i drewna oraz nie rzadziej niż raz na pół roku w przypadku używania gazu ziemnego lub oleju opałowego. Usuwanie zanieczyszczeń z przewodów dymowych, spalinowych i wentylacyjnych budynków mieszkalnych jednorodzinnych oraz obiektów budowlanych budownictwa zagrodowego i letniskowego mogą wykonywać osoby nieposiadające kwalifikacji kominiarskich. Z uwagi jednak na to, że te prace są wykonywane na wysokości, warto skorzystać z usług kominiarza.
Czy można monitorować wystąpienie czadu?
Tlenek węgla jest gazem bezwonnym, więc go nie czujemy, a naszym stróżem w tym przypadku powinien być czujnik. W sytuacji wykrycia czadu w powietrzu wydaje on bardzo głośny dźwięk, mogący obudzić śpiącego. Czujniki już niejednokrotnie uratowały życie niejednej osobie. Ceny czujników czadu (gazu) zaczynają się od 50 zł.
Czujniki tlenku węgla należy rozmieścić w sypialniach. Dla zwiększenia bezpieczeństwa, dodatkowe czujniki warto umieścić w pokojach z kominkiem lub piecem kaflowym, w pomieszczeniach z kuchenkami gazowymi, w łazienkach z gazowymi podgrzewaczami wody, w kotłowniach, garażach, warsztatach. Czujnik należy umocować do ściany na wysokości około 150 cm nad podłogą. Na suficie można montowane dodatkowe czujniki dymu.
miejsce powstawania tlenku węgla
czujnik czadu
Andrzej Siennicki
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Źródło: materiały Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej
