Uprawa kukurydzy krok po kroku
Powierzchnia uprawy kukurydzy w Polsce to około 750 tys. hektarów, jednak mogłaby być uprawiana nawet na 1 mln hektarów. Jest wykorzystywana na cele pastewne, spożywcze, jako surowiec przemysłowy i energetyczny. Może być stosowana jako pasza energetyczna (ziarno, kiszonka z całych roślin, z kolb (CCM), zielonka) przede wszystkim w żywieniu bydła i trzody chlewnej.
Wymagania glebowe
Kukurydza jest rośliną ciepłolubną i nie lubi gleb ciężkich podmokłych i zimnych. Z powodzeniem udaje się na glebach lekkich oraz torfach niskich, gdzie dość często występuje niedobór miedzi. Może być uprawiana na glebach kompleksów pszennych i żytnich, zbożowo-pastewnych. Na glebach lekkich, na których udaje się ziemniak, jeżeli stosowane jest prawidłowe nawożenie, daje wyższy plon od innych zbóż. Na słabszych glebach, w wysokiej kulturze nie powinno się stosować uproszczeń i zbyt oszczędnych technologii. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn pH powyżej 5,5, zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.
Wiosną istnieje potrzeba ograniczenia uprawek celem uniknięcia strat wody, a także zniszczenia kiełkujących chwastów. Zaleca się wyrównać pole włóką lub broną, zastosować przedsiewne dawki nawozów i przykryć nawozy broną z wałem strunowym. Wysiewu ziarna należy dokonać możliwie jak najwcześniej, od drugiej połowy kwietnia do 10 maja. Im wcześniej jest zasiana, tym lepiej się ukorzeni i lepiej plonuje.
Wymagania pokarmowe
Kukurydza pobiera duże ilości składników pokarmowych i wody z gleby. Jest rośliną, której się nie przenawozi. Z plonem 1 t ziarna i odpowiednią ilością słomy przeciętnie pobiera: 30 kg azotu, 12 kg fosforu, 30 kg potasu, 10 kg wapnia, 10 kg magnezu, 4 kg siarki oraz 11 g boru, 14 g miedzi, 110 g manganu, 0,9 g molibdenu i 85 g cynku.
Kukurydza jest rośliną najlepiej wykorzystującą składniki pokarmowe z nawozów naturalnych, dlatego dysponując obornikiem i gnojówką lub gnojowicą, należy je w pierwszej kolejności stosować pod kukurydzę.
Nawożenie
Jeżeli gleba jest bardzo kwaśna, po zbiorze przedplonu należy stosować wapno węglanowe na ściernisko. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe, nawet niewielkie ilości – 300–600 kg/ha dolomitu. Kukurydza pobiera bardzo dużo magnezu i wyjątkowo źle rośnie na glebach ubogich w magnez.
Ze względu na duże wymagania pokarmowe kukurydzy nawożenie musi być bardzo dokładnie zbilansowane. Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne, gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10–20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe stosować najlepiej pod orkę – jesienią lub na glebach lżejszych – pod wiosenne uprawki przedsiewne, co najmniej 7–10 dni przed siewem ziarna. Zalecane dawki nawozów kompleksowych do nawożenia kukurydzy na ziarno: przewidując plon 6 t ziarna kukurydzy z hektara należy na glebie o średniej zasobności zastosować 320 kg/ha, np. Polifoski 5, a przy plonie 8 t ziarna – na przykład 320 kg/ha, np. Polifoski 6 i 160 kg/ha soli potasowej (zawierającej 58–60% K2O).
Jeżeli nie jest znana zasobność gleby, stosować dawki jak dla średniej zasobności, do czasu wykonania analizy gleby.
Zalecane dawki są bardzo oszczędne, ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.
W warunkach niskich wiosennych temperatur kukurydza bardzo słabo pobiera fosfor, co powoduje jej zaczerwienienie i zahamowanie wzrostu. Dlatego zaleca się nawożenie startowe w ilości 100–150 kg/ha fosforanu amonu, czyli np. Polidapu, wykorzystując specjalne siewniki do współrzędnego siewu ziarna i nawozu. Dla bezpieczeństwa wschodzących roślin współrzędnie powinno stosować się tylko mało ruchliwe w glebie składniki, czyli amonową formę azotu i fosfor. Obecnie proponuje się do nawożenia współrzędnego wiele stosunkowo nisko skoncentrowanych nawozów z ruchliwymi formami składników.
Ważny wybór nawozu
Ze względu na około 3-krotnie większe pobieranie potasu niż fosforu przez kukurydzę, zaleca się stosować nawóz kompleksowy o jak najszerszym stosunku fosforu do potasu, czyli np.: wieloskładnikowe – 4 (P : K – 1 : 2,7), 5 (P : K – 1 : 2) lub (P : K – 1 : 3).
Nawożenie azotem
Kukurydza na każdą 1 t ziarna i odpowiednią ilość słomy pobiera 25–32 kg azotu. W początkowych fazach rozwoju azot pobierany jest w niewielkich ilościach i intensywniej pobierany jest dopiero od fazy 4.–5. liścia. Wysoka temperatura w lipcu i sierpniu sprzyja uwalnianiu się dużej ilości azotu z gleby, który kukurydza jako jedyne zboże dobrze wykorzystuje. Dlatego można przyjąć dawkę azotu na każdą 1 tonę ziarna na poziomie od 15 kg N do 20–23 kg N w zależności od rodzaju gleby. Przewidując plon ziarna na poziomie 7 t z hektara należy więc zastosować od 105 do 140–161 kg N/ha, przy plonie 10 ton ziarna od 150 do 200–230 kg N/ha.
Chociaż kukurydza nie ma dużych potrzeb względem siarki, to jednak z tak dużą masą plonu pobieranie siarki jest duże. Najbardziej celowe jest jej stosowanie wiosną, czyli przedsiewnie oraz około 8 kg łatwo przyswajalnego magnezu.
Pozostałą część azotu powinno się zastosować pogłównie, w miarę późno, kiedy wysokość roślin umożliwia jeszcze technicznie wykonać ten zabieg – od fazy 4.–5. liścia do wysokości nawet 40 cm. Kukurydza bowiem najintensywniej pobiera azot od fazy przed kwitnieniem aż do fazy wytwarzania kolb. Pogłównie można stosować azot na suche rośliny, tylko w formie mocznika. Stosowanie pogłównie saletry amonowej zawsze powoduje uszkodzenie (poparzenie) roślin.
Dokarmianie dolistne
Poza nawożeniem doglebowym kukurydza dobrze reaguje na dokarmianie dolistne azotem w postaci 6% wodnego roztworu mocznika, łącznie z 5 kg siarczanu magnezu i mikroskładnikami. Należy pamiętać o dodaniu boru i manganu, a w uprawie bez obornika, także miedzi i cynku. Okres dokarmiania dolistnego jest krótki i praktycznie można tę roślinę dokarmiać od fazy 7 wyrośniętych liści przez około 3 tygodnie, co 6–8 dni. Faza 7. liścia to najważniejszy termin stosowania większości mikroskładników, bo wówczas następuje już intensywne pobieranie azotu, a mikroskładniki mają duży wpływ na przemiany azotu w roślinie i jakość ziarna. Zawsze korzystnie jest dodać mangan i do 100 g/ha boru (zapobiega szczerbatości kolby, ogranicza występowanie wielu chorób), szczególnie w suche lata.
Przyoranie słomy kukurydzy, powoduje, iż pozostaje w glebie średnio na każdą 1 tonę ziarna około 15 kg azotu, 5 kg fosforu i 30 kg potasu. Przy plonie 7 t ziarna, wynosi średnio 105 kg azotu, 35 kg fosforu i 210 kg potasu, czyli w przybliżeniu tyle samo co z dawką 20–25 t obornika bydlęcego. Tak duża ilość składników wprowadzonych ze słomą powinna być uwzględniona przy ustalaniu dawek pod następną roślinę.
Wpływ nawożenia na jakość
Prawidłowe nawożenie fosforem, potasem i magnezem zwiększa odporność kukurydzy na stres termiczny i niedobory wody oraz poprawia skład aminokwasowy białek. Fosfor i magnez decydują także o lepszym wypełnieniu ziarna i równomiernym oraz przyspieszonym dojrzewaniu. Największy wpływ na jakość ziarna wykazuje nawożenie azotem, które zwiększa masę plonu oraz zawartość białka w ziarnie. Azot może powodować spadek zawartości skrobi i włókna surowego oraz wzrost zawartości tłuszczu w ziarnie.
Zbór nasion
Zbiór kukurydzy na nasiona przypada zwykle na 2–4 tygodnie po pojawieniu się czarnej plamki. Nie można tego terminu przeciągać z uwagi na malejące tempo oddawania wody i rosnące zagrożenie ze strony fuzariozy kolb. Zwlekanie ze zbiorem obniża jakość ziarna, ale też naraża plantację na straty z tytułu osypywania się ziarna. Pojawienie się czarnej plamki jest najbardziej pomocne w ocenie zbliżającego się terminu zbioru ziarna. Pojawia się ona wraz z osiągnięciem dojrzałości fizjologicznej. Najpóźniej miesiąc od tego momentu powinniśmy zbierać ziarno.
Podczas omłotu takich roślin, jak kukurydza dla ograniczenia strat ziarna na polu, ważnym jest delikatna obróbka zbieranych kolb. Ważny jest kąt roboczy przystawki około 17o, taki zbiór pozwala zredukować straty kolb, powstające w efekcie odbijania się ich od osłon. Taka pozycja przystawki zapewnia wysoką wydajność także w przypadku omłotu wyległych roślin. Nowoczesne przystawki do omłotu kukurydzy są wyposażone w liniowe walce obrywające, które zapewniają bezpieczny zbiór kolb w różnych warunkach pracy; podzespoły te przepuszczają niewielkie ilości niepożądanych łodyg do zespołu młócącego kombajnu. Każdy walec jest wyposażony w przykręcane, indywidualnie regulowane noże i nowe płyty obrywające, które zapewniają optymalne prowadzenie roślin.
Nowe przystawki do kukurydzy pracują ze stożkowymi walcami obrywającymi. Dzięki zwiększającej się ku tyłowi średnicy walca pędy łagodnie są wciągane również przy wyższych prędkościach jazdy i dopiero w dalszym odcinku coraz szybciej. Producent uważa, że dzięki temu maszyna osiąga wysoką przepustowość, przede wszystkim w przypadku suchych łanów, ponieważ łagodne wciąganie eliminuje niepotrzebne straty kolb, złamania oraz niepożądany materiał roślinny w maszynie wskutek obrywania roślin.
Oprócz walców seryjnych są dostępne również z walcami hybrydowymi. Są one połączeniem bardzo ostrych noży i łagodnie zachodzących na siebie walców. Z uwagi na agresywne działanie doskonale sprawdzają się przy pracy w jeszcze zielonych, wilgotnych łodygach.
Piotr Nowak
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. M. Rząsa
