Zasady uboju z konieczności i pozyskanie mięsa na użytek własny
Ubój z konieczności zwierząt gospodarskich poza rzeźnią odbywa się w przypadku sytuacji, w której zdrowe zwierzę ulegnie wypadkowi np. złamie kręgosłup, kończynę bądź ulegnie innemu urazowi. Urazy te uniemożliwią zwierzęciu swobodne poruszanie się i tym samym transport do rzeźni. By uratować wartość rzeźną zwierzęcia istnieje możliwość dokonania uboju z konieczności na terenie gospodarstwa.
W pierwszej kolejności należy skontaktować się z lekarzem weterynarii, który stwierdzi czy zwierzę powinno być leczone, poddane ubojowi z konieczności czy też uśmiercone. Jeżeli lekarz weterynarii stwierdzi, że zwierzę może być poddane ubojowi z konieczności to kolejnym krokiem, którego należy się podjąć jest kontakt z najbliższą rzeźnią w celu ustalenia przyjęcia tuszy i narządów wewnętrznych zwierzęcia. Tusza wraz z wnętrznościami przywieziona do rzeźni jest poddana badaniu poubojowemu przez urzędowego lekarza weterynarii celem stwierdzenia przydatności mięsa do spożycia przez ludzi. Zanim to nastąpi konieczne jest dokonanie badania przedubojowego i wystawienie świadectwa urzędowego przez powiatowego lekarza weterynarii właściwego terytorialnie ze względu na lokalizację gospodarstwa, które będzie towarzyszyło tuszy i narządom wewnętrznym. Świadectwo powinno zawierać wynik badania przedubojowego, datę, czas, przyczynę dokonania uboju oraz informacje na temat leczenia, jakiemu było poddane zwierzę.
W przypadku, gdy lekarz weterynarii stwierdzi, że zwierzę nie może być poddane ubojowi, to powinno być leczone lub uśmiercone. Jeżeli ma być uśmiercone to powinien tego dokonać lekarz weterynarii podając środek usypiający, natomiast tusza może być poddana utylizacji bądź za zgodą urzędowego lekarza weterynarii przeznaczona do skarmiania mięsożernych zwierząt futerkowych.
Oprócz tego, gdy wypadkowi ulegnie takie zwierzę, jak świnia, koza, owca lub cielę do 6 miesiąca życia możliwe jest przeprowadzenie uboju na własny użytek, pamiętając przy tym, że mięso takie nie może być oferowane do sprzedaży. Przy takim uboju nie jest konieczna obecność lekarza weterynarii.
Po tych czynnościach można przystąpić do uboju z konieczności. Jak i kto może tego dokonać?
Powinna być to osoba posiadająca takie same kwalifikacje jak w przypadku uboju zwierząt w rzeźni.
Posiadacz zwierzęcia, które ma zostać poddane ubojowi z konieczności powinien jak najszybciej dokonać uboju zwierzęcia, aby zaoszczędzić zwierzęciu bólu, strachu i cierpienia, pamiętając przy tym, aby spełnić wymagania dotyczące ochrony zwierząt podczas uboju, a proces ogłuszania i wykrwawiania powinien być zgodny z rozporządzeniem Rady nr 1099/2009 oraz koniecznie osoba dokonująca uboju powinna mieć odpowiednie kwalifikacje. Tusza powinna być wykrwawiona. Pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii żołądek i jelita można usunąć, odpowiednio oznaczyć (tak aby była możliwa identyfikacja ich z daną tuszą) i przewieźć do rzeźni.
Oprócz tuszy i narządów wewnętrznych zwierzęcia należy zabrać ze sobą do rzeźni dokumenty w postaci oświadczenia rolnika i świadectwa urzędowego wcześniej już wspomnianego. W oświadczeniu rolnika powinny znaleźć się informacje na temat danego zwierzęcia oraz dane na temat stosowanych leczniczych produktów weterynaryjnych z datami ich podania oraz okresami karencji. Tusza wraz z narządami powinna być przewieziona do rzeźni jak najszybciej z zachowaniem warunków higienicznych. Jeśli transport potrwa dłużej niż 2 godziny od momentu uboju to należy zapewnić warunki chłodnicze.
Fakt ten należy zgłosić w ciągu 7 dni od momentu przeprowadzenia uboju z konieczności do ARiMR.
Uwaga! Na terenach objętych szczególnymi restrykcjami związanymi z afrykańskim pomorem świń termin przekazania informacji do ARiMR wynosi 2 dni.
Wykaz rzeźni działających na terenie Polski spełniających wymogi dotyczące przyjmowania zwierząt poddanych ubojowi z konieczności poza rzeźnią, o których mowa w załączniku III sekcji I rozdziale VI rozporządzenia (WE) nr 853/2004 dostępny jest na https://zywnosc.wetgiw.gov.pl/spi/rzeznie/.
Mięso na użytek własny
Aby przeprowadzić ubój na użytek własny należy posiadać odpowiednie kwalifikacje. Powiatowy Lekarz Weterynarii przeprowadza bezpłatne szkolenia dla osób chcących dokonywać uboju na użytek własny, które otrzymują zaświadczenie o odbyciu takiego szkolenia. Uboju można dokonać na terenie gospodarstwa, w którym zwierzęta są utrzymywane. Ubój na użytek własny może być dokonywany na świniach, bydle do 6 miesiąca życia, owcach, kozach, zajęczakach, drobiu i nutriach.
Ubój na terenie gospodarstwa powinien odbywać się zgodnie z wymogami zapisanymi w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji mięsa przeznaczonego na użytek własny z dnia 21.10.2010 r. Ubojowi poddaje się zwierzęta zdrowe, takie, które nie pochodzą z gospodarstwa lub obszaru podlegającemu nakazom, zakazom bądź obostrzeniom ze względu na występowanie choroby zakaźnej oraz takie zwierzęta, które były leczone produktami weterynaryjnymi i upłynął im okres karencji. Wymagania co do uboju powinny być również zgodne z przepisami o ochronie zwierząt, o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt, o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.
Obowiązek utylizacji dotyczy tzw. materiałów szczególnego ryzyka (SRM). U cieląt są to migdałki, jelita od dwunastnicy do odbytnicy oraz krezka. U owiec i kóz w każdym wieku śledziona i jelito kręte, natomiast u zwierząt tych gatunków, które są powyżej 12 miesiąca życia lub, które mają siekacz wyrżnięty z dziąsła takimi materiałami są czaszka zawierająca mózg oraz oczy, migdałki i rdzeń kręgowy, śledziona z jelitem krętym. Co najmniej na 24 godziny przed dokonaniem uboju zwierząt należy poinformować powiatowego lekarza weterynarii właściwego ze względu na miejsce przeprowadzenia uboju o takim zamiarze.
Na koszt posiadacza tego mięsa lub podmiotu prowadzącego gospodarstwo, w którym dokonano uboju należy przeprowadzić badanie mięsa świń i nutrii na obecność włośni, badanie poubojowe całej tuszy, badanie urzędowe w przypadku wystąpienia chorób zakaźnych oraz uzyskać zaświadczenie z wynikiem badania. Mięso świń i nutrii poddanych ubojowi nie może zostać spożyte ani przetworzone przed uzyskaniem takiego zaświadczenia!
Z kolei u świń domowych pobiera się kilka próbek mięsa z mięśni przepony, których łączna masa nie może być mniejsza niż 50 g.
Za niespełnienie powyższych obowiązków nanoszone są kary w wysokości od 100 do 2 000 zł, natomiast za wprowadzenie na rynek mięsa pochodzącego z produkcji mięsa na użytek własny grozi kara w wysokości od 100 do 5 000 zł.
Jak już wiadomo zwierzęta są to istoty czujące, dlatego aby zmniejszyć ich wrażliwość na bodźce przed uśmierceniem należy koniecznie ogłuszyć zwierzę.
Unieruchamianie zwierząt
Zabrania się podwieszania lub podciągania przytomnych zwierząt, wiązania nóg, śródstopi, mocowania kończyn za pomocą zacisków (z wyłączeniem drobiu), przecinania rdzenia kręgowego, stosowania w celu unieruchomienia zwierzęcia prądu elektrycznego.
Zakazane jest uderzanie, kopanie, podnoszenie lub ciągnięcie zwierząt za głowę.
Metody ogłuszania – metody mechaniczne i elektryczne
Dopuszczalnymi metodami mechanicznymi są:
– urządzenia bolcowe penetrujące stosowane u wszystkich gatunków zwierząt,
– urządzenia bolcowe niepenetrujące stosowane u przeżuwaczy poniżej 10 kg, u drobiu, królików, zajęcy,
– broń palna z pociskami stosowana u wszystkich gatunków,
– przemieszczenie kręgów szyjnych – drób do 5 kg,
– uderzenie w głowę – prosięta, jagnięta, koźlęta, króliki, zające, zwierzęta futerkowe, drób do 5 kg.
Metody elektryczne:
– elektrody z obu stron głowy – wszystkie gatunki,
– elektrody na głowie i ciele zwierzęcia – wszystkie gatunki,
– kąpiel wodna – drób.
Metody gazowe
– CO2 w wysokim stężeniu – świnie, drób oprócz kaczek,
– CO2 w dwu fazach – drób,
– CO2 plus gazy obojętne – świnie, drób,
– Gazy obojętne (argon, azot) – świnie, drób,
– CO czyste źródło,
– CO plus inne gazy.
Inne
Śmiertelna iniekcja – wszystkie gatunki
Wynikiem oszałamiania jest nieodwracalne uszkodzenie mózgu i znajdujących się w nim ośrodków czuciowych i ruchowych, a także zmiana ciśnienia śródczaszkowego i wstrząs. Aby uzyskać odpowiedni efekt należy zwrócić uwagę na miejsce przyłożenia aparatu bolcowego.
W przypadku urządzenia niepenetrującego optymalnym miejscem przyłożenia jest punkt leżący 3–5 cm powyżej miejsca przyłożenia dla aparatu bolcowego, ze względu na to, że przyłożenie urządzenia poniżej spowoduje osłabienie uderzenia przez zatokę czołową, zaś powyżej przez zgrubienie kostne tylnego grzebienia czołowego.
Wykrwawianie
Od momentu zakończenia oszałamiania do momentu kłucia czas powinien wynosić nie więcej niż 15 sek., ponieważ minimalny czas powrotu rytmicznego oddychania wynosi 38 sek., a maksymalny czas zaniku funkcji mózgu wynosi 23 sek.
Podczas wykrwawiania należy zwrócić uwagę na to czy wykrwawianie jest obfite, następuje poprzez nacięcie dwóch tętnic szyjnych lub naczyń je poprzedzających. Przeciętnie zwierzę wykrwawia się po 4 minutach, przy czym 60–70% krwi wypływa w ciągu pierwszych 30 sekund. W przypadku powrotu świadomości zwierząt podczas wykrwawiania, zwierzę powinno być niezwłocznie poddane ponownemu ogłuszeniu. Kłucie należy dokonywać ostrym nożem, o długości ostrza co najmniej 12 cm.
Źródło:
Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWpr.0200.1.4.2020 z dnia 7 maja 2020 r. w sprawie: postępowania przy przeprowadzaniu kontroli w rzeźniach pod względem dobrostanu zwierząt, identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz raportowania o kontrolach przeprowadzonych w zakresie dobrostanu,
Daria Rucińska
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
