Jak ograniczyć stosowanie antybiotyków?

Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe jest nie tylko kwestią budzącą obawy związane ze zdrowiem zwierząt, ale jest również problemem związanym ze zdrowiem publicznym ze względu na przenoszenie bakterii odpornych na działanie środków przeciwdrobnoustrojowych (antybiotyków) za pośrednictwem łańcucha żywnościowego oraz przenoszenie oporności z bakterii pochodzenia zwierzęcego na bakterie atakujące ludzi.

A by skutecznie zmniejszyć ryzyko oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, przy uwzględnieniu lekooporności i odporności krzyżowej, stosowanie antybiotyków w produkcji zwierzęcej musi pociągać za sobą ogólne ograniczenie ich stosowania. Najlepszym sposobem na osiągnięcie zmniejszenia i ograniczenia w stosowaniu środków przeciwdrobnoustrojowych jest w pierwszej kolejności zapobieganie zakażeniom. Zmniejszenie liczby zakażeń powoduje ograniczenie konieczności stosowania leczenia. Takie podejście do ograniczenia w stosowaniu środków przeciwdrobnoustrojowych znajduje poparcie w nowej strategii w zakresie zdrowia zwierząt. Zgodnie z tą strategią powinniśmy dążyć do tego, aby tak utrzymywać zwierzęta, żeby jak najmniej chorowały, a najlepiej wdrożyć zasadę: lepiej zapobiegać – niż leczyć. Zmniejszenie zachorowalności na choroby zwierząt i zakażenia zoonotyczne powinno również ograniczyć konieczność stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych.

Cel polegający na ograniczeniu stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych jest także zgodny z celami realizowanymi w zakresie dobrostanu zwierząt dotyczącymi między innymi zmniejszenia gęstości populacji zwierząt gospodarskich. Prawdopodobnie stanowi to główny czynnik ryzyka w przypadku pojawienia się i rozprzestrzeniania zakażeń, które wymagają zastosowania antybiotyków w celu zmniejszenia cierpienia chorych zwierząt. W celu ograniczenia stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych należy wdrożyć i przestrzegać następujące procedury:

– wdrożenie środków w zakresie higieny i środków na rzecz bezpieczeństwa biologicznego (w tym środków mających na celu zapobieganie przedostawaniu się zakażeń), takich jak: stosowanie oddzielnych ubrań i butów do poszczególnych obiektów, w których są utrzymywane zwierzęta; ograniczanie dostępu; zamontowanie blisko miejsca pracy urządzeń do mycia i dezynfekcji rąk (z mydłem w płynie, ciepłą i zimną wodą); zapewnianie szybkiego usuwania martwych zwierząt i zapobieganie dostępowi do nich; zastosowanie w każdym gospodarstwie systemu pełne – puste; przestrzeganie ścisłego harmonogramu mycia i dezynfekcji oraz przeprowadzanie regularnych kontroli w zakresie dezynfekcji;

– sporządzenie jednoznacznych protokołów w zakresie zapobiegania chorobom zakaźnym, kontroli zakażeń i higieny oraz udostępnianie ich gospodarstwom rolnym;

– udoskonalenie systemów hodowli dzięki zapewnieniu odpowiednich pomieszczeń, wentylacji i warunków środowiskowych dla zwierząt oraz odpowiednich i czystych pomieszczeń do transportu (np. miejsc postoju i pojazdów);

– stworzenie zintegrowanych systemów hodowli, które pozwolą na uniknięcie konieczności kupowania i mieszania populacji zwierząt o nieznanym statusie zdrowotnym;

– unikanie stresujących sytuacji, które mogą osłabić układ odpornościowy zwierząt i sprawić, że będą one bardziej podatne na zakażenia, np. ograniczenie transportu zwierząt, skrócenie czasu trwania transportu oraz zapewnienie przestrzegania zalecanej gęstości populacji zwierząt (tj. unikanie nadmiernego zagęszczenia);

– wdrażanie innych rodzajów leczenia zootechnicznego mających na celu ograniczenie występowania chorób i stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych;

– wprowadzanie planów ochrony zdrowia dla poszczególnych stad w celu stałej stopniowej poprawy zdrowia stada oraz unikanie programów działań w zakresie zdrowia, w ramach których zwierzęta systematycznie poddawane są działaniu środków przeciwdrobnoustrojowych w celach profilaktycznych;

– wdrażanie programów mających na celu zwalczanie określonych chorób zwierząt (zarówno wirusowych, jak i bakteryjnych) za pomocą szczepień;

– stosowanie potwierdzonych naukowo, skutecznych i bezpiecznych alternatyw dla środków przeciwdrobnoustrojowych;

– stosowanie jedynie bezpiecznej paszy i wody o wysokiej jakości;

– zapewnianie środków zachęty dla rolników mających na celu skłonienie ich do przyjęcia skutecznych środków profilaktycznych, poprawy norm w zakresie zdrowia i dobrostanu zwierząt oraz monitorowania patogenów i ich wrażliwości na poziomie stada.

Ostatecznym celem tych działań jest zapewnienie szeroko rozumianej bioasekuracji w stadach, czyli wdrożenie takich rozwiązań, które ograniczą przedostawanie się do gospodarstw bakterii, wirusów czy pasożytów. Prowadzona na odpowiednim poziomie bioasekuracja wpływa na podniesienie bezpieczeństwa produkowanej żywności, poprawia dochodowość gospodarstw, a także pozwala ograniczyć zużycie środków przeciwdrobnoustrojowych.

Stanisław Piątkowski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego