Uwaga na mikotoksyny!

Mikotoksynami nazywamy toksyczne produkty przemiany materii wytwarzane przez pewne gatunki grzybów pleśniowych. Grzyby te mogą zaatakować rośliny na każdym etapie ich rozwoju. Mikotoksyny mogą powstawać także na źle przechowywanych płodach rolnych. Związki te są rozpowszechnione w przyrodzie i mają niekorzystny wpływ na prawie wszystkie organizmy.

Mikotoksyny są naturalnymi substancjami skażającymi rośliny zbożowe, dlatego nic dziwnego, że można je znaleźć w niewielkich ilościach na ziarnach zarówno na polu, jak i potem w magazynach. Dzięki swojej trwałości mogą też pozostać w przetworzonych produktach spożywczych. Stanowią jeden z ważniejszych problemów rolnictwa i bezpieczeństwa żywności. Zakażenie grzybami pleśniowymi w dużym stopniu zależy od pogody (ich rozwojowi sprzyja wysoka temperatura i duża wilgotność powietrza).

Zagrożone występowaniem mikotoksyn są prawie wszystkie rodzaje pasz gospodarskich. Szczególnie należy zwrócić uwagę na ziarno kukurydzy i zbóż. Jeżeli jest niewystarczająco wysuszone, ma tendencję do zagrzewania, co sprzyja rozwojowi grzybów pleśniowych wytwarzających mikotoksyny. Czynnikiem ryzyka jest również występowanie zanieczyszczeń w zbożu czy obecność w okresie wegetacji porażenia grzybowego plantacji. Silnie narażonymi komponentami paszowymi są otręby i śruty poekstrakcyjne, które z łatwością chłoną wilgoć z powietrza oraz różnego rodzaju mączki. Problem występuje również przy kiszonkach i sianokiszonkach – zbyt słabo ugniecionych, niedostatecznie zakiszonych, słabo zabezpieczonych lub zbyt długo wystawionych na kontakt z powietrzem.

Zatrucia spowodowane przez mikotoksyny mogą być przyczyną poważnych strat ekonomicznych dla hodowców zwierząt. Wiele mikotoksyn wykazuje działanie mutagenne, teratogenne (wpływające na uszkodzenie płodu) bądź rakotwórcze. Objawy mogą mieć przebieg ostry lub przewlekły, co utrudnia diagnostykę. W skrajnych przypadkach zatrucie mikotoksynami (czyli mikotoksykoza) kończy się śmiercią zwierzęcia. Szkodliwe substancje mają zdolność do gromadzenia się w organizmie, a skutki zatrucia bywają widoczne także w kolejnych pokoleniach zwierząt. W związku z tym poprzez produkty pochodzenia zwierzęcego substancje te mogą wywierać negatywny wpływ na zdrowie ludzi.

U zwierząt gospodarskich mikotoksykozy objawiają się zmniejszeniem apetytu, zaburzeniami w rozrodzie, spowolnieniem przyrostów masy ciała, biegunkami, uszkodzeniami nerek lub wątroby. Nawet niskie stężenie mikotoksyn w organizmie może zwiększać podatność zwierząt na choroby. Najbardziej wrażliwe są świnie, kolejne miejsce zajmuje drób. Największą odporność wykazują przeżuwacze, ze względu na detoksyfikacyjne zdolności mikroflory żwacza, aczkolwiek też u nich mogą być niebiezpieczne.

Aby zapobiegać powstawaniu mikotoksyn, ważne jest stworzenie warunków ograniczających ich występowanie do minimum. Jednym z kluczowych sposobów jest wysiew odmian odpornych na fuzariozy. Ważne jest, by materiał siewny był zaprawiony przeciwko chorobom grzybowym i dokładnie oczyszczony. Duże znaczenie ma właściwe zmianowanie i poprawna agrotechnika, ograniczająca ryzyko porażenia upraw przez grzyby obecne w glebie i na resztkach roślin. Należy także unikać zbyt dużej gęstości siewu, która powoduje wzrost wilgotności łanu w warstwie przyziemnej, sprzyjając rozwojowi patogenów. Elementem profilaktyki jest także prawidłowe nawożenie oraz stosowanie zabiegów chemicznych zapobiegających pojawieniu się pleśni.

Istotnym czynnikiem jest przechowywanie ziarna, dlatego trzeba zapewnić odpowiednie warunki w magazynach paszowych. Zbyt wysoka temperatura i wilgotność ziarna, szkodniki zbożowe, obecność mikroorganizmów czy uszkodzenia ziarna sprzyjają rozwojowi mikotoksyn. Ważne jest czyszczenie dystrybutorów paszy oraz pomieszczeń magazynowych.

Można też zastosować dodatki paszowe zawierające sorbenty (np. węgiel, glinokrzemiany) wiążące metale ciężkie i pozostałości pestycydów, co powoduje obniżenie poziomu grzybów pleśniowych w paszy. Innym sposobem zmniejszenia szkodliwości chorobotwórczych substancji jest użycie enzymów rozkładających mikotoksyny lub preparatów, które poprzez wspomaganie metabolizmu toksyn przyspieszają regenerację organizmu.

Magdalena Łydzińska, Łukasz Piotrowski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek
Doradztwa Rolniczego 
Fot. L. Piechocki