Wczesne nawożenie zbóż ozimych azotem
W ubiegłym roku część rolników nie była pewna co do przezimowania ich plantacji zbóż i rzepaku. Po wczesnowiosennych lustracjach okazało się, że straty były, ale głównie w rzepaku (susza przy siewie) i na tych polach zbóż ozimych, na których stwierdzono osłabione rośliny – głównie w miejscach nielicznych zastoisk wodnych. Zdecydowana większość pól pszenicy, pszenżyta i żyta dobrze przezimowała. Podobnie było z jęczmieniem ozimym.
W tym sezonie mamy do czynienia z zupełnie innymi warunkami. W połowie stycznia ani mrozu ani śniegu nie widać, oziminy cały czas są w gotowości do szybkiego rozwoju. Rzepak i zboża bardzo silnie się rozrosły ze względu na przedłużającą się wegetację. Rośliny wykazują na liściach oznaki uszkodzeń chorobowych, a także większej presji szkodników. Bardzo silnie rozrosły się także chwasty i walka z nimi na wiosnę będzie bardzo trudna.
Duża część plantacji zbóż bardzo silnie się rozkrzewiła jesienią, dlatego w tym roku trzeba będzie uważać z pierwszą dawką azotu, aby nie pobudzać roślin do nadmiernego krzewienia wiosną. Oczywiście dużo zależeć będzie od dalszego układu warunków pogodowych, zwłaszcza w lutym i pierwszej dekadzie marca.
Przypominamy, że wpływ na wysokość pierwszej dawki azotu na oziminy mają takie czynniki, jak:
– gatunek, odmiana – pszenica oz. i pszenżyto oz. wymagają większych dawek niż żyto i jęczmień oz.);
– termin siewu – im był wcześniejszy, tym więcej roślina wytworzyła pędów kłosonośnych jesienią i ma mniejsze potrzeby azotu na dokrzewienie (należy opóźnić i zmniejszyć pierwszą dawkę) natomiast przy opóźnionym siewie odwrotnie – dawka musi być nieco większa i wcześniejsza;
– rodzaj przedplonu oraz jego nawożenie i plonowanie – np. po rzepaku dobrze nawożonym, po strączkowych pierwszą dawkę można zmniejszyć, a po kukurydzy czy późnych burakach zwiększyć;
– rodzaj i jakość gleby – na lepszych glebach wyższe plony i nieco wyższe dawki;
– planowana wysokość plonu oziminy – bardzo wysokie plony wymagają praktycznie 3 stosunkowo wysokich dawek i są silnie skolerowane z sytuacjami w pkt. 1, 2, 3, 4 j.w.;
n zasoby wodne gleby – gdy jesienią i zimą występowały silne opady przy nie zamarzniętym gruncie, gleba może być „przepłukana” z azotu – dawki zatem większe.
Na schemacie pokazano 3 orientacyjne okresy, kiedy należy podać azot, aby zabezpieczyć największe zapotrzebowanie zbóż na azot.
Pierwsza dawka – wczesnowiosenna kończy tworzenie pędów (kończy krzewienie, zwłaszcza przy później sianych oziminach), ale niezbędna jest głównie na budowę kłosków i kwiatków, a więc odpowiada za wielkość kłosa.
Druga dawka – kończy budowę kłosa i zabezpiecza przed nadmierną redukcją pędów i kłosków w kłosie (tzw. wielki okres).
Trzecia dawka – ma za zadanie uzupełnić ewentualne niedobory azotu z mineralizacji oraz zabezpieczyć azot dla wytworzenia odpowiedniej ilości białka.
W pszenicach potrzebne są stosunkowo wysokie dawki azotu (N). Przy plonach w granicach 5,5–7 t/ha optymalna pełna dawka azotu na wiosnę waha się w granicach 130–170 kg N/ha.
Dzięki stosowaniu dawek dzielonych można nawozić zboża azotem w okresach, kiedy jest największe zapotrzebowanie rośliny na ten składnik, a przez to ograniczyć straty do minimum. Dlatego nigdy nie stosuje się całkowitej dawki azotu jednorazowo – zazwyczaj są to dwie dawki, a przy bardzo dużym zapotrzebowaniu trzy. Dla uzyskania wyższych plonów dawki będą wysokie – wynika to z faktu, że pszenica na każdą tonę ziarna pobiera 23 do 31 kg azotu (N), co oznacza, że do wytworzenia 10 ton ziarna pszenica pobierze co najmniej 230–250 kg N,a 5 ton odpowiednio 125–130 kg N. Część azotu dostępna będzie z zapasów glebowych, im lepsza gleba i lepszy przedplon, tym więcej. Warunkiem jednak uzyskania tak wysokich plonów jest zawsze woda. Przypominam, że na wytworzenie 1 tony ziarna pszenica potrzebuje ok. 30 litrów wody na 1 m2 w okresie od początku kwietnia do 10 lipca.
Przykładowe dawki N pod pszenżyto ozime na wiosnę
| Plon szacowany | Przedplon i termin siewu | 1 dawka BBCH 21-28 | 2 dawka BBCH 30-32 | 3 dawka BBCH32-39 | Razem |
| 90-100 dt/ha gleby najlepsze | dobry przedplon wczesny siew | 35-40 | 60 | 80 | 175-180 |
| 80-90 dt/ha gleby b.dobre | dobry przedplon późny siew | 65-70 | 60 | 60 | 185-190 |
| 70-85 dt/ha gleby dobre | słaby przedplon późny siew | 80-90 | 50 | 60 | 190-200 |
| 60-70 dt/ha gleby śred/dobre | dobry przedplon wczesny siew | 30-40 | 60-70 | 50-60 | 140-170 |
| 50-65 dt/ha gleby średnie | dobry przedplon późny siew | 65-70 | 65-80 | – | 130-150 |
Kiedy w praktyce nawozimy tak wysokimi dawkami? Wtedy, gdy mamy pewność, że obsada pędów kłosonośnych jest wystarczająca na osiągnięcie wymaganego plonu (600–650 dobrze rozwiniętych pędów kłosonośnych to najważniejszy warunek).
Przykładowe dawki N pod pszenżyto ozime na wiosnę
| Plon szacowany | Przedplon i termin siewu | 1 dawka BBCH 21-28 | 2 dawka BBCH 30-32 | 3 dawka BBCH32-39 | Razem |
| 90-100 dt/ha gleby najlepsze | dobry przedplon wczesny siew | 35-40 | 60 | 80 | 175-180 |
| 80-90 dt/ha gleby b.dobre | dobry przedplon późny siew | 65-70 | 60 | 60 | 185-190 |
| 70-85 dt/ha gleby dobre | słaby przedplon późny siew | 80-90 | 50 | 60 | 190-200 |
| 60-70 dt/ha gleby śred/dobre | dobry przedplon wczesny siew | 30-40 | 60-70 | 50-60 | 140-170 |
| 50-65 dt/ha gleby średnie | dobry przedplon późny siew | 65-70 | 65-80 | – | 130-150 |
Tak jak w przypadku pszenicy i pszenżyta jęczmień ozimy pobierze na zbudowanie 1 tony około 20–22 kg azotu (N) (max. nawet 32), a więc odpowiednio dla plonu 9 ton/ha co najmniej 180–198 kg, a dla 6 ton co najmniej 120–132 kg.
Przykładowe dawki N pod jęczmień ozimy na wiosnę
| Plon szacowany | stanowisko | 1 dawka BBCH 21-28 | 2 dawka BBCH 30-32 | 3 dawka BBCH 37-49 | Razem |
| 85-95 dt/ha | gleba i stanow. najlepsze | 25-30 | 55-60 | 55-60 | 135-150 |
| 75-85 dt/ha | gleba i stanowi b. dobre (gliniaste) | 35-40 | 70- 80 | 60 | 165-180 |
| 60-70 dt/ha | gleba i stan. Śred.dobre | 35-40 | 65-70 | 40- 45 | 140-155 |
| 50-60 dt/ha | gleba i stan. średnie | 35-50 | 65-80 | – | 100-130 |
Jęczmień ozimy tak jak pszenica czy pszenżyto dobrze reaguje plonem na nawożenie azotowe, ale jednocześnie ma większą skłonność do wylegania, dlatego planując wysokie plony przy wysokich dawkach nawożenia azotem zawsze trzeba pamiętać o zastosowaniu wiosną środków zapobiegających wyleganiu.
Pierwsze zasilenie azotem ozimin jest najważniejszym zabiegiem agrotechnicznym na wiosnę, ale pamiętać musimy o formalnych ograniczeniach, które zgodnie z przepisami prawa rolników obowiązują. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2018 r. w sprawie przyjęcia „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” w naszym województwie nawożenie azotem możemy rozpocząć dopiero po 1 marca.
Nie można też przekraczać maksymalnych dawek azotu (dawka całoroczna) określonej dla każdego gatunku rośliny uprawnej, jeśli nie prowadzi się nawożenia w oparciu o plan nawożenia opracowany w oparciu o badanie gleby i zbilansowanie składników w zależności od planowanego plonu. Przypominam o tym i zachęcam do opracowywania takich planów wszystkich rolników zainteresowanych wysokowydajnymi technologiami upraw niezależnie od wielkości gospodarstwa. Nasi doradcy pomagają takie plany opracować. Zapraszamy do współpracy.
Dla przypomnienia podaję, że maksymalne dawki azotu (N w czystym składniku) ze wszystkich źródeł wynoszą dla pszenicy ozimej – 200 kg/ha, pszenżyta 180 kg/ha,
żyta mieszańcowego 150 kg/ha, żyta populacyjnego 120 kg/ha i jęczmienia ozimego 140 kg/ha i mogą być wyższe tylko w przypadku, gdy gospodarstwo posiada i realizuje plan nawożenia opracowany na podstawie analizy gleb.
Marek Radzimierski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. W. Janiak
