Wykorzystanie ziół w żywieniu zwierząt

W ostatnim czasie wobec silnej kampanii na rzecz zdrowej żywności, także tej tzw. ekologicznej oraz na skutek wprowadzenia zakazu stosowania antybiotyków jako stymulatorów wzrostu, coraz częściej sięga się do naturalnych dodatków lub substancji, które mogą stanowić alternatywne produkty do antybiotyków paszowych. Taką alternatywą z pewnością są zioła lub z nich przygotowane preparaty, a szczególnie ich mieszaniny.

Ziołowe dodatki paszowe cieszą się obecnie coraz większym zainteresowaniem w związku z całkowitym zakazem stosowania antybiotykowych dodatków paszowych. Zioła wpływają korzystnie na organizm zwierząt poprawiając wykorzystanie pasz, odporność (działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne).

Zwierzęta hodowlane przebywające na pastwiskach, jak i dziko żyjące chętnie obgryzają korę drzew, jedzą liście, kwiaty, owoce z nasionami, pączki i młode gałązki drzew oraz krzewów. Na przedwiośniu zwierzęta korzystające z wybiegów  intensywnie zjadają rośliny zielne, wystające z ziemi bulwy i kłącza roślin. Wspomniane organy roślinne zawierają rozmaite składniki pokarmowe i lecznicze, które wykazują wielokierunkowy wpływ na organizm zwierzęcia. Na przykład żubry chętnie żywią się korowiną jesionu, topoli, wierzby, brzozy, liśćmi dębu, kasztana, trzmieliny. Zjadają wrzos i sitowie. Rośliny te bogate są w składniki przeciwbiegunkowe i przeciwgorączkowe. Likwidują stan zapalny w układzie pokarmowym i pobudzają procesy trawienia oraz wchłaniania składników pokarmowych. Trzmielina zapobiega zaparciom i pobudza wydzielanie żółci, kaczeńce (źródło witaminy C i fitoncydów), paprocie (działanie przeciwrobacze), bagno zwyczajne (zawiera arbutynę odkażającą układ moczowy), gałązki i liście topoli, wierzby, sosny (zawierają naturalne substancje antyseptyczne, przeciwzapalne i przeciwbiegunkowe). Olejki eteryczne występujące w roślinach iglastych wykazują wpływ estrogenny i zwiększający potencję seksualną, dlatego ich udział w jadłospisie zwierząt wzrasta w okresie rozmnażania. 

Do ziół pobudzających trawienie, odkażających układ pokarmowy i oddechowy, działających wiatropędnie i moczopędnie, a także pobudzających krążenie krwi i działających przeciwpasożytniczo należą: bylica pospolita, bylica piołun, bluszcz, wrotycz, jałowiec, jemioła. Terpeny, niektóre laktony, alkaloidy i saponiny intensywnie stymulują gruczoły trawienne do wydzielania enzymów, a gruczoły dokrewne do wydzielania hormonów. Fitoncydy zawarte w ziołach są naturalnymi alternatywami dla antybiotyków. Zmieniają one skład ilościowy i jakościowy mikroflory przewodu pokarmowego, powodując także lepsze trawienie, przyswajanie składników pokarmowych, co w konsekwencji wpływa na lepszy wzrost i rozwój zwierząt. Fitoncydy zapobiegają również namnażaniu się organizmów patogennych. 

Pasza stosowana w żywieniu zwierząt powinna się cechować nie tylko odpowiednią zawartością składników pokarmowych (energia, białko, witaminy i sole mineralne), ale również powinna zawierać odpowiednią ilość dodatków smakowo-zapachowych, które zwiększają chęć pobierania paszy. W przemyśle paszowym wykorzystywanymi często dodatkami smakowo-zapachowymi są naturalne olejki eteryczne, sproszkowane aromatyczne zioła oraz ekstrakty z ziół zapachowych. Dodawana ilość takich dodatków waha się w granicach od 0,1 do 2%. Zwierzęta intensywnie reagują na tego typu dodatki, z uwagi na czulsze receptory smaku i powonienia (np. świnie). Należy pamiętać, że nie wszystkie smaki i zapachy preferowane przez ludzi będą pozytywnie odbierane przez zwierzęta. W dobieraniu tego typu dodatków niezbędna jest praktyczna wiedza z tego zakresu oraz obserwacje zwierząt. Wykorzystując w żywieniu zwierząt różne preparaty ziołowe należy pamiętać o kilku istotnych zasadach:

– ziół nie można uważać za paszę zastępczą, ani też dodatkową, lecz jedynie za dodatek mający poprawić czynności układu pokarmowego, układu krążenia, metabolizm, a także  smak i zapach paszy;

– mieszanki ziołowe mogą zapobiegać  chorobom zwierząt  oraz łagodzić ich skutki;

– zioła i preparaty ziołowe mogą stanowić alternatywę dla antybiotykowych stymulatorów wzrostu oraz dla syntetycznych kokcydiostatyków.

Asortyment surowców zielarskich jest tak duży, że muszą one być siłą rzeczy odpowiednio dobrane pod względem składu chemicznego, botanicznego, jak i właściwości farmakologicznych. Należy przy tym uwzględnić interakcje antagonistyczne i synergizmy farmakologiczne, jakie zachodzą między poszczególnymi składnikami czynnymi obecnymi w ziołach. Dopiero odpowiednio dobrane mieszanki czy też używki ziołowe należy umieścić w składzie jadłospisu naszego inwentarza.

Stanisław Piątkowski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Fot. W. Janiak