Przygotowanie stanowiska i siew rzepaku ozimego

Rzepak ozimy zaliczany jest do najstarszych roślin uprawnych w Europie i na świecie. Początki jego uprawy to rejon Morza Śródziemnego. Do Polski trafił w XIX wieku i jest jedną z najważniejszych roślin oleisto-białkowych uprawianą do chwili obecnej. Olej rzepakowy zanim został produktem spożywczym używany był do celów oświetleniowych.

Rzepak był i jest rośliną, która w klimacie Polski daje stosunkowo wysokie plony, wyższe w porównaniu z innymi roślinami oleistymi.

Do uprawy rzepaku nadają się gleby zaliczane do kompleksów: pszennego bardzo dobrego i wadliwego, żytniego bardzo dobrego i dobrego w klasach bonitacyjnych I i II do IVa i IVb.W warunkach górskich do uprawy można przeznaczyć gleby kompleksu pszenno-górskiego. Nie nadają się do uprawy: gleby podmokłe i zakwaszone o nieprzepuszczalnym podglebiu oraz gleby kompleksu żytniego słabego suche utworzone z piasków.

Nie bez znaczenia pozostaje wybór przedplonu pod uprawę rzepaku ozimego. Od przedplonów wymaga się, aby pozostawiały stanowiska wolne od chwastów, w dobrej strukturze i aby wcześnie były zebrane z pola. Konieczność jak najwcześniejszego zebrania przedplonu z pola wiąże się z terminem siewu, który przypada między 10 a 25 sierpnia w zależności od rejonu uprawy. Opóźnienie siewu powoduje w czasie ostrych, bezśnieżnych zim prawdopodobieństwo wymarznięcia lub znacznego uszkodzenia roślin.

Najlepszymi przedplonami dla rzepaku ozimego są: wczesne i średnio wczesne odmiany grochu, jare mieszanki zbierane na zielonkę, wczesne ziemniaki uprawiane na oborniku, motylkowe wieloletnie zbierane po pierwszym pokosie, w dalszej kolejności zboża wcześnie schodzące z pola. Zboża jednak nie pozostawiają gleby w dobrej strukturze, a samosiewy stają się problemem w początkowych fazach wzrostu rzepaku. Pomimo tego w wielu gospodarstwach o dużym udziale zbóż w strukturze zasiewów włączenie rzepaku ozimego do płodozmianu stanowi jeden z najważniejszych celów jego uprawy. Rzepak ozimy, którego uprawa jest całkowicie zmechanizowana uznawany jest za roślinę, która przerywa następstwo po sobie zbóż i pełni rolę rośliny fitosanitarnej i regenerującej.

Rzepaku ozimego nie powinno uprawiać się po owsie ze względu na późny zbiór i nadmierne obniżenie naturalnej zasobności gleby. Niewskazana jest również uprawa rzepaku po rzepaku, ponieważ stanowi to duże zagrożenie wystąpienia chorób, wzmożonego żerowania słodyszka i chowacza brukwiaczka, a także sprzyja rozmnażaniu się mątwika burakowego.

Rzepak udaje się najlepiej na glebach o odczynie zbliżonym do obojętnego. Jeżeli gleba na polu przeznaczonym pod rzepak jest zbyt kwaśna (pH poniżej 6), wskazane jest zastosowanie wapna węglanowego w dawce 2–2,5 t/ha. Wapno najlepiej zastosować po zbiorze przedplonu, a następnie wykonać pełen zespół uprawek pożniwnych i przedsiewnych.

Rzepak ozimy dobrze wykorzystuje składniki pokarmowe z nawozów organicznych, dlatego zaleca się stosowanie obornika w dawce 20–40 t/ha. Nawożenie obornikiem zaleca się tylko na glebach słabych i po przedplonach zbożowych sianych w czwartym lub dalszym roku po jego zastosowaniu. Nawożenie obornikiem należy wykonać na 2–3 tygodnie przed siewem rzepaku, aby gleba mogła dostatecznie osiąść. Składniki zawarte w oborniku przechodzą w formy przyswajalne dla roślin stopniowo, dlatego zalecane dawki nawozów mineralnych można zmniejszyć tylko o 25–30% w przypadku azotu i do 50% w przypadku fosforu i potasu. Obornik stosowany pod rzepak powinien być przefermentowany. Bardzo dobrym nawozem jest również gnojowica, zastosowana na podorane ściernisko w dawce 15 m3/ha.

Rzepak ozimy pobiera jesienią około 100 kg N/ha. Stanowisko po zbożach, które najczęściej wykorzystywane jest pod jego uprawę pozostawia około 40–60 kg N/ha, dlatego zaleca się przedsiewne zastosowanie do 60 kg N/ha. W przypadku przyorywania słomy należy dodatkowo wysiać 10 kg N na tonę słomy. W przypadku braku przedsiewnego nawożenia azotem i zaobserwowania słabego rozwoju roślin w końcu września, można zastosować nalistnie 5–10% roztwór mocznika w dawce 20 kg/ha

lub wysiać saletrę amonową. Wysokość dawek fosforu i potasu zależy od zasobności gleby i wysokości przewidywanego plonu i wynosi od 40 do 100 kg fosforu i 70–180 kg potasu na 1 ha. Nawożenie fosforem stosuje się w całości przedsiewnie, najlepiej  w formie superfosfatu prostego z borem. Potas najkorzystniej jest zastosować w formie siarczanu potasu lub soli potasowej.

W przypadku gleb lżejszych nawożenie potasem wskazane jest w dwóch terminach. Połowę dawki należy wysiać przedsiewnie, a drugą połowę uzupełnić wczesną wiosną.

Wykonanie siewu rzepaku ozimego we właściwym terminie ma istotny wpływ na ogólny rozwój roślin w okresie jesieni, co gwarantuje dobre ich przezimowanie, a dzięki temu uzyskanie optymalnego plonu. Zbyt późno wysiany rzepak wytwarza mniejszą masę nadziemną, co może powodować gorsze przezimowanie. Zbyt wczesny siew rzepaku, zwłaszcza w warunkach długiej i ciepłej jesieni prowadzi do nadmiernej wybujałości roślin, wydłużenia szyjki korzeniowej i zbyt wysokiego wzniesienia stożka wzrostu.

Za optymalny termin zakończenia siewu rzepaku w naszym regionie przyjmuje się 20 sierpnia. Wykonanie siewu w tym terminie daje dużą gwarancję, że rośliny będą w stanie wytworzyć gruby korzeń palowy i silne rozety o dobrze wykształconych 8–10 liściach do okresu spoczynku.

Przy dysponowaniu odpowiednim siewnikiem na dobrze uprawionej glebie i w optymalnym terminie wystarczy wysiać 3–3,5 kg nasion na hektar, co zapewnia obsadę 60–70 roślin na m² jesienią i 50 roślin na m² wiosną. Zagęszczenie łanu rzepaku uzależnione jest nie tylko od ilości wysiewu, ale również od szerokości międzyrzędzi. Najczęściej spotykana w publikacjach i zalecana optymalna szerokość międzyrzędzi wynosi 17 cm.

Rzepak wysiewa się płytko, na 1–2 cm. Jeżeli gleba jest przesuszona głębokość wysiewu należy zwiększyć do 3 cm.

Zbigniew Skruszewicz
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego 
Fot. M. Rząsa