Uproszczona technika uprawy

Utrzymanie gleby w sprawności produkcyjnej wymaga ciągłej analizy, m.in. jakie zastosować uprawki by jej nie przesuszyć i nie obniżyć poziomu próchnicy. Kolejnym aspektem jest ekonomika uprawy gleby, gdyż koszty te są jednymi z ważniejszych w produkcji roślinnej. Decyzja jak uprawiać wymaga stałej obserwacji dostępnych rozwiązań technologicznych. Tym razem przedstawiamy zalety i wady uproszczonej uprawy.

W dzisiejszym nowoczesnym rolnictwie uprawa roli w ogromnym stopniu decyduje o jakości oraz wielkości plonu.

Obecnie wyróżniamy 3 typy uprawy roli:

– tradycyjny, tzw. płużny;

– bezorkowy, tzw. uprawa uproszczona;

– siew bezpośredni, tzw. strip till.

Uprawa uproszczona coraz częściej budzi zainteresowanie wśród rolników. Pługi zostają zastępowane kultywatorami ścierniskowymi z wałami strunowymi lub bronami talerzowymi. W uprawie uproszczonej stosuje się siewniki z redlicami talerzowymi, które mimo dużej ilości resztek pożniwnych dokładnie wysieją nasiona. W okresie od zbioru rośliny poprzedzającej do siewu rośliny następczej istotne jest stosowanie herbicydów nieselektywnych, które niszczą chwasty i samosiewy. Walka z roślinami konkurencyjnymi jest warunkiem koniecznym uzyskania dobrych plonów przy stosowaniu bezorkowej uprawy roli.

W naszych warunkach istnieje możliwość stosowania uproszczonej uprawy roli i uprawy zerowej, na glebach będących w dobrej kulturze, strukturalnych oraz zasobnych w substancję organiczną i wapń. Warto też pamiętać, że siew bezpośredni bez uprawy mechanicznej nie powinien być stosowany na glebach zlewnych i nieprzepuszczalnych oraz na bardzo lekkich piaszczystych. Uprawa zerowa może być stosowana również wtedy, gdy brakuje czasu bądź warunki organizacyjne i pogodowe nie pozwalają na wykonanie pełnej uprawy roli ze względu na przesuszenie gleby czy wystąpienia erozji. W przypadku planowania siewu bezpośredniego jesienią po zbiorze przedplonu nie wykonuje się żadnej uprawy mechanicznej. Z pola można jedynie usunąć słomę, łodygi czy liście. Warunkiem powodzenia technologii bez uprawy roli jest staranne wykonanie siewu, zapewniające uzyskanie właściwej obsady roślin. Konieczne jest użycie do tego specjalnych siewników, których sekcje wyposażone są najczęściej w tarcze rozcinające glebę. W wykonanych przez nie szczelinach umieszczany jest materiał siewny.

Siew pasowy to rodzaj siewu powiązany z uprawą pasową, którą zapoczątkowano w USA. Uprawa ta polegała na spulchnianiu gleby w ograniczony sposób, na zasadzie uprawy uproszczonej czy bezorkowego systemu uprawy roli. Było to możliwe dzięki użyciu agregatów uprawowych (w dużym uproszczeniu – kultywator + rozsiewacz). Obecnie narzędzia do pasowej uprawy roli są bezpośrednio zagregatowane z dozownikami nawozów oraz siewnikami (kultywator + rozsiewacz + siewnik).

Zasadnicze elementy kultywatora to:

– oczyszczacz w kształcie gwiazdy, który znajduje się z przodu agregatu (jego zadaniem jest usuwanie i czyszczenie powierzchni gleby z resztek pożniwnych);

– talerz tnący – usytuowany tuż za oczyszczaczem (odpowiedzialny jest za cięcie gleby bezpośrednio przed zębami, umożliwiając im dostanie się do warstwy gleby w celu ich spulchnienia;

– zęby – spulchniacze;

– talerze faliste – znajdujące się za zębami (przeciwdziałają rozrzucaniu gleby podczas spulchniania – zwłaszcza w czasie szybkiego przejazdu;

– oraz koło dogniatające (odpowiedzialne za ugniecenie gleby i tym samym przeciwdziałające jej zaskorupieniu).

Zęby umieszczone są na belce w pewnych odległościach od siebie, co powoduje, że gleba jest spulchniona tylko w miejscu ich pracy. Należy pamiętać, że rozstaw zębów będzie uzależniony od rośliny uprawnej. Przy założeniu, że takie kultywatory posiadają od 12 do 16 zębów przy szerokości roboczej 4–6 metrów, to w czasie jednego przejazdu maszyną uzyskamy od 6 do 12 pasów spulchnionej gleby na głębokość kilkunastu lub kilkudziesięciu centymetrów i szerokości kilkunastu centymetrów. Między nimi pozostaną pasy gleby nienaruszonej, nieuprawionej i będą one stanowiły co najmniej 2/3 całkowitej powierzchni przeznaczonej pod uprawę wybranej rośliny. W związku z powyższym tę metodę można stosować w uprawie rzepaku, soi, buraków, słonecznika, ale również w tym systemie uprawiane są i zboża.

Zalety uprawy uproszczonej

Do głównych zalet wprowadzania systemów uproszczonej roli, w tym siewu bezpośredniego, należą:

– zmniejszenie nakładów pracy na wykonanie zabiegów uprawowych, oszczędność czasu,

– zmniejszenie zużycia paliwa, mniejsze koszty utrzymania maszyn,

– polepszenie struktury i porowatości gleby,

– lepsze zatrzymywanie wody i zwiększenie zawartości substancji organicznej w glebie,

– ograniczenie erozji gleby,

– zatrzymywanie nawozów i pestycydów w wierzchniej warstwie gleby i niedopuszczenie do ich nadmiernego wymywania, szybsza degradacja tych związków dzięki intensywniejszej działalności mikroorganizmów,

– mniejsze zanieczyszczenie powietrza poprzez obniżenie emisji spalin oraz dwutlenku węgla,

– ponadto resztki roślinne na polu są schronieniem i źródłem pokarmu dla zwierząt.

Ponadto uproszczenia w uprawie roli powodują zmiany właściwości chemicznych i fizycznych gleb, zwiększa się między innymi zawartość próchnicy w warstwie od 0 cm do 20 cm. Uprawa bezorkowa oddziałuje także na życie biologiczne gleby. Zmiany zachodzą w ilości, aktywności i rozmieszczeniu makro- i mikroelementów w środowisku glebowym. Mikroflora i mikrofaunna mogą znacznie ograniczać ujemne skutki we właściwościach fizycznych gleb. Uprawa zachowawcza w mulcz w porównaniu z tradycyjnymi metodami powoduje wzrost populacji dżdżownic i zwiększenie kanalików pozostawionych przez te organizmy. Zapewnia to utrzymanie przepuszczalności i napowietrzenia gleby na poziomie zbliżonym do naturalnego. Zastosowanie tego typu uprawy zwiększa także wydajność pracy maszyn, co pomaga uzyskiwać stabilniejsze plony. Łatwiej jest bowiem dotrzymać optymalne terminy agrotechniczne i uprawiać w tym samym czasie większy areał.

Wady uprawy uproszczonej

 Stosowanie uproszczeń w uprawie roli, a zwłaszcza całkowite zrezygnowanie z uprawy mechanicznej powoduje znaczny wzrost zachwaszczenia. Dotyczy to przede wszystkim zwiększenia ilości i masy chwastów oraz zmiany ich składu gatunkowego. Brak orki wyraźnie zwiększa zachwaszczenie między innymi takimi chwastami jak: perz czy ostrożeń polny.

Efekty ekonomiczne stosowania bezorkowej uprawy roli, podobnie jak wyniki dotyczące plonowania roślin często się różnią. Zależą one nie tylko od wysokości plonów, ale również od poniesionych nakładów na całą uprawę.

Podsumowując, uproszczona uprawa roli ma swoje wady i zalety, ponieważ nie ma systemów idealnych. Wybór systemu uprawy musi pozostać kwestią indywidualną. Wybór powinien być przemyślany, a sposób uprawy dostosowany do warunków i możliwości gospodarstwa.

Cezary Mąkowski, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Fot. M. Rząsa