Przydatna koniczyna
Jednym z praktycznych i łatwych w realizacji sposobów obniżenia kosztów produkcji pasz jest wprowadzanie na pastwisku drobnonasiennych roślin motylkowatych. Różnorodny, wielogatunkowy skład pastwisk pozwala efektywnie zamienić azot w bogatą w białko ogólne paszę objętościową.
Mieszanki z udziałem motylkowatych mają tę przewagę nad trawiastymi, że lepiej plonują nie wymagając wysokiego nawożenia azotem. Są więc przyjazne dla środowiska, gdyż ograniczają jego zanieczyszczenie i zmniejszają równocześnie koszty produkcji paszy. W porównaniu do traw są one bogatsze w białko, szczególnie w białko właściwe. Posiadają też na ogół więcej fosforu, wapnia, magnezu i szereg mikroelementów niezbędnych w żywieniu bydła. Najcenniejszą zaletą roślin motylkowatych jest ich zdolność do wiązania wolnego azotu z powietrza glebowego i wykorzystanie go na budowę własnej biomasy, która po obumarciu ulega rozkładowi, a składniki pokarmowe po mineralizacji wykorzystywane są przez inne rośliny. Część tak pozyskiwanego azotu przekazywana jest trawom. Dzięki temu trawy mają większą zawartość chlorofilu, a przez to większą efektywność fotosyntezy. Stwierdzono, że jeden procent roślin motylkowatych w runi trawiastej zwiększa plony łąk o efekt produkcyjny odpowiadający na pastwiskach 4-5 kg azotu nawozowego na hektar. Przyjmuje się, że optymalny udział tych roślin w runi powinien kształtować się na poziomie 30-50%. W badaniach francuskich przy takim ich udziale odnotowano największą wydajność pastwisk. Najpowszechniej spotykaną na pastwiskach rośliną motylkowatą jest koniczyna biała. Swoje optimum ekologiczne znajduje na glebach średnio wilgotnych i okresowo przesychających. Natomiast źle znosi długotrwałe okresy posuszne i wysoką temperaturę powietrza.
Pastwiskowe mieszanki trawiaste i motylkowo-trawiaste cieszą się coraz większym zainteresowaniem wśród właścicieli gospodarstw, którzy przestawiają produkcję roślinną na produkcję mleka, lecz nie zawsze posiadają naturalne pastwiska. Mieszanki pastwiskowe zasiewane na gruntach ornych w pobliżu zagrody dostarczają na ogół dużych plonów, a ich pełne użytkowanie trwa 2-3 lata. Do mieszanek pastwiskowych z koniczyną białą uprawianych na gruntach ornych jako główny komponent stosowana jest na ogół życica trwała lub kostrzewa łąkowa. Zakład Uprawy Roślin Pastewnych IUNG w Puławach podjął badania nad plonowaniem jednogatunkowych kostrzewy łąkowej (odmiana Skra) i kostrzewy czerwonej (odmiana rozłogowa Reda) oraz ich mieszanek z koniczyną białą (odmiana Romena) na glebach lekkich w woj. podlaskim. Pastwisko zakładano bez rośliny ochronnej wysiewając mieszankę w II dekadzie kwietnia lub w I dekadzie maja w ilości 15 mln szt. nasion kiełkujących na 1 ha. Udział kostrzewy czerwonej i kostrzewy łąkowej w mieszankach z koniczyną białą wynosił w badanych obiektach po 50%. Pierwszy odrost zbierano na siano w fazie początku kłoszenia traw, a następnie wypasano bydłem mlecznym 2-3 razy w sezonie wegetacyjnym. W okresie 3 lat pełnego użytkowania wykonano od 10-11 zbiorów w dwóch miejscowościach. Mieszanki trawy lepiej plonowały na gorszej glebie, ale w dobrym stanowisku (po ziemniakach na oborniku), niż na glebie lepszej, gdzie przedplonem była mieszanka zbożowa. Kostrzewa łąkowa na ogół plonowała lepiej od kostrzewy czerwonej, a mieszanki w pierwszym i drugim roku użytkowania plonowały istotnie lepiej niż trawy nawożone dawką 60 kg N na ha. Potwierdzają to badania Golińskiego, który wykazał, że w warunkach Polski produktywność mieszanek trawiastych z 40% udziałem roślin motylkowatych nienawożonych azotem może dorównywać plonowaniu mieszanek samych traw nawożonych dawką azotu 180 kg/ha. W trzecim roku użytkowania na skutek suszy wiosennej w całym regionie, na doświadczeniu nastąpiło załamanie plonów runi pastwiskowej. Jednym z głównych czynników plonowania mieszanek koniczyny białej z trawami jest dostateczne uwilgotnienie gleby.
Wielkość plonów suchej masy dwugatunkowych mieszanek kostrzewy łąkowej i kostrzewy czerwonej z koniczyną białą nienawożonych azotem była podobna jak samych traw nawożonych tym składnikiem w ilości 120 kg/ha.
Mieszanki, niezależnie od komponentu trawiastego, charakteryzowały się większą zasobnością w składniki pokarmowe i lepszą strawnością niż trawy w siewie jednogatunkowym. Kostrzewa czerwona ze względu na niewielkie wymagania siedliskowe mimo mniejszej niż kostrzewa łąkowa wartości żywieniowej dla zwierząt może w połączeniu z roślinami motylkowatymi tworzyć wartościowe mieszanki pastwiskowe. Odporność kostrzewy czerwonej na suszę związana jest z mniej intensywną transpiracją w porównaniu z innymi gatunkami traw. Natomiast kostrzewa łąkowa jest mało trwałym gatunkiem w runi pastwiskowej, a warunkiem jej dobrego utrzymywania się w runi jest umiarkowanie intensywne użytkowanie.
Długotrwała susza bardzo niekorzystnie wpłynęła na stan użytków zielonych. Najpierw powinniśmy dokonać oceny stanu naszych łąk i pastwisk. Gdy po rozpoznaniu stwierdzimy, że nasz użytek wymaga renowacji należy wybrać najbardziej przydatną metodę i zaopatrzyć się w odpowiednią dla siedliska mieszankę.
Piotr Mantycki,
KPODR w Minikowie
