Wymogi dobrostanu zwierząt gospodarskich
Zwierzęta gospodarskie dostarczają ludziom wartościowego pożywienia i produktów ubocznych w postaci skór, wełny i nawozów naturalnych, mogą być także częścią procesu uczenia lub rekreacji w zagrodach edukacyjnych i gospodarstwach agroturystycznych. Wraz z postępem nauki i rosnącą świadomością społeczną, kwestia dobrostanu zwierząt w rolnictwie nabiera coraz większego znaczenia. Dobrostan odnosi się do warunków życia, opieki i traktowania zwierząt, które zapewniają im zdrowie, realizację ich potrzeb, wygodę i przestrzeganie praw.
Co to jest dobrostan zwierząt?
Dobrostan zwierząt to nie tylko aspekt moralny. Przekłada się także na jakość produktów rolnych, efektywność produkcji oraz zrównoważony rozwój rolnictwa. Przestrzeganie zasad dobrostanu zapobiega chorobom, redukuje stres, zwiększa wydajność zwierząt i jakość produktów, a także chroni środowisko naturalne.
Dobrostan to także wyzwanie, które wymaga współpracy wszystkich zainteresowanych stron – rolników, naukowców, konsumentów oraz polityków, aby zagwarantować odpowiednie traktowanie zwierząt i zrównoważony rozwój rolnictwa.1
W 1965 r. w Wielkiej Brytanii przeprowadzono dochodzenie w sprawie dobrostanu zwierząt gospodarskich. W wyniku tego dochodzenia ludzie uświadomili sobie potrzeby zwierząt, aby mogły one stać, leżeć, obracać się, rozciągać i czyścić.
Koncepcję tę zaadaptowano kilka lat później, uwzględniając potrzeby zarówno psychiczne, jak i fizyczne zwierząt. Doprowadziło to do powstania pięciu wolności, o których mówimy dzisiaj – prostej, ale kompleksowej koncepcji, która koncentruje się na dobrostanie zwierząt.2
Pięć wolności dobrostanu zwierząt przedstawia standard opieki przestrzegany na całym świecie. Zawarte w brytyjskim rządowym Animal Welfare Act 2006 stanowią, że każda żywa istota zasługuje na prawo do humanitarnego traktowania.
W 1993 r. pięć wolności zostało dostosowanych, aby wyjaśnić, w jaki sposób właściciele zwierząt mogą spełnić każdą z nich3:
1. Wolność od głodu i pragnienia – ważne jest, aby zwierzęta zawsze miały dostęp do świeżej wody, a także odpowiednią dietę, która utrzymuje je w zdrowiu i żywotności. Dieta ta powinna być specyficzna dla zwierzęcia, biorąc pod uwagę wiek, płeć, rasę i to, czy ma jakieś szczególne problemy zdrowotne.
2. Wolność od dyskomfortu – wszystkie zwierzęta powinny być trzymane w bezpiecznym i zdrowym środowisku, które jest chronione przed żywiołami i ma wygodną strefę odpoczynku. Należy również monitorować i dostarczać miękką ściółkę, zapewnić dostęp do naturalnego światła, odpowiednią temperaturę i odpowiedni poziom hałasu.
3. Wolność od bólu, urazów i chorób – szczepienie zwierząt w celu zapobiegania chorobom i dolegliwościom jest koniecznością, podobnie jak zapewnienie leczenia i leków, jeśli są potrzebne. Stały monitoring zwierząt jest również konieczny, aby szybko wykryć uraz lub chorobę.
4. Wolność wyrażania normalnego zachowania – czwartą wolnością jest normalne zachowanie, takie jak poruszanie się tak swobodnie, jak to możliwe, w wystarczającej przestrzeni, możliwość socjalizacji z innym zwierzęciem i przebywanie w odpowiednich warunkach. Zwierzęta muszą mieć możliwość rozciągania każdej części ciała, biegania, skakania i zabawy. Jeśli są szczęśliwsze w towarzystwie innych zwierząt, muszą mieć również możliwość interakcji z nimi. Niektóre zwierzęta chcą unikać innych i to również należy uszanować.
5. Wolność od strachu i cierpienia – właściciele zwierząt muszą zapewnić traktowanie zapobiegające ich cierpieniu psychicznemu.
Piąta wolność stanowi, że zdrowie psychiczne zwierzęcia jest tak samo ważne, jak jego zdrowie fizyczne. Zapobieganie przeludnieniu i zapewnianie bezpiecznej przestrzeni dla wszystkich zwierząt to sposoby na zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa.
Przestrzeganie pięciu wolności dobrostanu zwierząt oznacza, że właściciele wspierają zdrowie i dobrostan zwierząt, którymi się opiekują. Pięć wolności edukuje właścicieli zwierząt, aby wiedzieli, jak zapewnić najlepszą możliwą opiekę swoim zwierzętom.
Zasady działania, zastosowanie, realizacja
Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 w art. 70 ustawy z 8 lutego 2023 r. (Dz.U. 2024, poz. 261 z późn. zm.) określił w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki lub szczegółowy tryb przyznawania lub wypłaty poszczególnych płatności bezpośrednich lub przejściowego wsparcia krajowego.
Ekoschematy4 jako rodzaj interwencji w formie płatności bezpośrednich, w ramach których za realizację praktyk korzystnych dla środowiska, klimatu i dobrostanu zwierząt, rolnik może otrzymać dodatkowe płatności. Wsparcie w ramach ekoschematów jest przyznawane rolnikowi w formie płatności do 7 obszarów, w tym dobrostanowej.
Wydając rozporządzenie minister właściwy do spraw rozwoju wsi określił praktyki podwyższające poziom dobrostanu zwierząt, których realizacja jest warunkiem przyznania płatności dobrostanowych oraz liczbę punktów przyznawanych za realizację tych praktyk w odniesieniu do zwierząt gatunków świnia oraz bydło domowe, mając na względzie zapewnienie tym zwierzętom poprawy warunków bytowania oraz wpływ poszczególnych praktyk na poziom dobrostanu zwierząt. Szczegółowe wytyczne przyznania płatności znajdziemy w art. 36 przytoczonej ustawy. Na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi została zamieszczona tabela łączenia ekoschematów i płatności obszarowych w ramach interwencji na rzecz rozwoju obszarów wiejskich.
Płatność dobrostanowa przysługuje rolnikowi, jeżeli5:
n jest rolnikiem aktywnym zawodowo,
n jest posiadaczem gospodarstwa rolnego położonego w granicach Rzeczypospolitej Polskiej i prowadzi działalność rolniczą,
n łączna powierzchnia gruntów objętych obszarem zatwierdzonym do podstawowego wsparcia dochodów będących w posiadaniu tego rolnika jest nie mniejsza niż 1 ha, w przypadku rolników posiadających mniej niż 1 ha, ale otrzymujących płatności do zwierząt, łączna kwota płatności bezpośrednich, jakie miałyby zostać przyznane w danym roku temu rolnikowi (przed zastosowaniem kar), musi wynosić co najmniej równowartość w złotych kwoty 200 euro.
Ekoschemat „Dobrostan zwierząt” można realizować w ramach następujących wariantów6:
1. Dobrostan loch.
2. Dobrostan tuczników.
3. Dobrostan krów mlecznych.
4. Dobrostan krów mamek utrzymywanych w pomieszczeniach lub w budynkach.
5. Dobrostan krów mamek utrzymywanych w systemie otwartym.
6. Dobrostan opasów.
7. Dobrostan owiec.
8. Dobrostan kur niosek.
9. Dobrostan kurcząt brojlerów.
10. Dobrostan indyków utrzymywanych z przeznaczeniem do produkcji mięsa.
11. Dobrostan koni utrzymywanych w pomieszczeniach lub w budynkach.
12. Dobrostan koni utrzymywanych w systemie otwartym.
13. Dobrostan kóz.
Wymagania specyficzne dla danego gatunku/grupy zwierząt objętych ekoschematem „Dobrostan zwierząt” znajdziemy podzielone zgodnie z powyższymi wariantami na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
W ramach ekoschematów na rzecz klimatu, środowiska i dobrostanu zwierząt, rolnik może otrzymać płatność dobrostanową realizując praktyki podwyższające poziom dobrostanu zwierząt. Celem ekoschematu „Dobrostan zwierząt” jest zachęcenie rolników do promowania podwyższonych warunków dobrostanu zwierząt. Wsparcie można uzyskać za realizację zobowiązań w zakresie dobrostanu zwierząt, które wykraczają ponad odpowiednie normy wynikające z powszechnie obowiązującego prawa7 i powszechnie stosowane praktyki.
Wymagania wspólne w ekoschemacie – „Dobrostan zwierząt”8:
1. Posiadanie odpowiedniej siedziby stada zarejestrowanej zgodnie z przepisami o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt, a w przypadku drobiu – numeru zakładu drobiu.
2. Wymogi odnoszące się do danej grupy zwierząt dotyczą wszystkich zwierząt tej grupy utrzymywanych w gospodarstwie rolnym.
3. Zwierzęta objęte wymogami są oznakowane i zarejestrowane zgodnie z przepisami o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (jeśli dotyczy).
4. Rolnik realizujący interwencję dotyczącą dobrostanu zwierząt zobowiązany jest do jednorazowego odbycia szkolenia z zakresu metod ograniczających stosowanie antybiotyków (wymóg od 2024 r.).
5. Rolnik posiada plan poprawy dobrostanu zwierząt (w przypadku bydła nie dotyczy praktyk polegających na zapewnieniu wypasu, wybiegu, ściółki, późniejszego odsadzania cieląt w odniesieniu do krów mlecznych oraz praktyki związanej z utrzymywaniem zgodnie z systemem QMP, a w przypadku świń nie dotyczy praktyki związanej z utrzymywaniem zgodnie z systemem QAFP oraz praktyki polegającej na zwiększeniu co najmniej o 20% powierzchni bytowej dla rolników uczestniczących w krajowym systemie jakości QAFP).
W odniesieniu do świń i bydła –obowiązuje system punktowy tzn. rolnik może z listy praktyk wybrać te, które chce realizować w swoim gospodarstwie. Natomiast w odniesieniu do owiec, kóz, koni i drobiu płatność przysługuje za realizację pakietu wymogów.
System punktowy polega na wycenie poszczególnych praktyk wpływających na poprawę dobrostanu zwierząt (na podstawie wyliczonych stawek płatności dobrostanowych stanowiących rekompensatę za utracone korzyści i za dodatkowe koszty. Każdej praktyce została przypisana odpowiednia liczba punktów. Wartość punktu ustalana jest corocznie z uwzględnieniem kursu EUR/PLN z ostatniego dnia roboczego września danego roku oraz średniej liczby zwierząt, które kwalifikują się do płatności w okresie przestrzegania wymogów. Szacunkowa wartość 1 punku wynosi ok. 100 zł.
Rolnik składa do Agencji za pomocą systemu teleinformatycznego ARiMR w terminie do dnia 21 marca roku następującego po roku, w którym złożył wniosek o przyznanie płatności dobrostanowej, certyfikat potwierdzający, że wytwarzane przez niego produkty są zgodne ze specyfikacją i standardami danego systemu QAFP bądź certyfikat potwierdzający, że wytwarzane przez niego produkty są zgodne ze specyfikacją i standardami systemu QMP, w zależności od realizowanej praktyki, wydany przez upoważnioną jednostkę certyfikującą. Do Agencji rolnik składa cały plan poprawy dobrostanu zwierząt.9
Rolnicy utrzymujący zwierzęta w systemie ekologicznym10 (co musi być potwierdzone przez jednostki certyfikujące w rolnictwie ekologicznym), mogą przystąpić do realizacji ekoschematu – „Dobrostan zwierząt” na uproszczonych zasadach.
W ramach kampanii 2024 r., dopuszczone jest sporządzenie planu poprawy dobrostanu zwierząt za pomocą:11
– aplikacji internetowej do sporządzania Planu poprawy dobrostanu zwierząt.
– aplikacji – Plan poprawy dobrostanu zwierząt.
Weryfikacja i stosowane kontrole
Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z 8 lutego 2023 r. o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 (Dz.U. 2024, poz. 261 z późn. zm.) Agencja przeprowadza kontrole na miejscu w ramach ekoschematu – „Dobrostan zwierząt”.
Celem kontroli na miejscu jest sprawdzenie spełnienia wymogów podwyższających poziom (ponad obowiązujące standardy) warunków utrzymywania zwierząt.
Szczegółową informację dotyczącą zasad przebiegu i zakresu kontroli prowadzonej przez inspektora terenowego, można znaleźć zapoznając się z instrukcją dokonywania pomiarów pn. Przebieg kontroli na miejscu – informacja dla podmiotu kontrolowanego na stronie internetowej https://www.gov.pl/web/arimr/kontrole.
Gdzie rolnik może otrzymać porady, wsparcie
Wszelkie informacje, wątpliwości, pytania, a także wytyczne dostępne są oraz możliwe do przedyskutowania w każdym oddziale KPODR oraz Powiatowych Zespołach Doradztwa Rolniczego.
Aleksander Wróbel, KPODR
