Ograniczanie stosowania antybiotyków

Pierwszy antybiotyk na świecie (penicylinę) odkrył Alexander Fleming w 1928 roku. Odkrycie polegało na obserwacji zależności między przypadkowym zanieczyszczeniem podłoża pleśnią Penicillium notatum, które powstrzymuje wzrost szkodliwych kultur bakterii z rodzaju Staphylococcus (bakterie gronkowca). Po odkryciu penicyliny powstały kolejne antybiotyki: naturalne, półsyntetyczne i syntetyczne. Pojawienie się antybiotyków w lecznictwie było przełomem dającym lekarzom narzędzie do walki z chorobami zakaźnymi, które były przyczyną śmierci i chorób setek milionów żywych istnień.

Obecnie obszarem, w którym występuje największe wykorzystanie antybiotyków oprócz medycyny jest produkcja zwierzęca. Antybiotyk hamuje procesy życiowe drobnoustrojów chorobotwórczych bądź je zabija. Antybiotyki uważane za „super lek”, który rozwiązuje wszystkie problemy z chorobami spowodowanymi zakażeniem bakteryjnym. Przy jednoczesnym nieprawidłowym stosowaniu i nadużywaniu antybiotyków nie tylko w dziedzinie rolniczej, ale również w medycynie ludzkiej i weterynaryjnej rośnie problem antybiotykooporności.

Według Dyrektor Generalnej WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) „narastanie zjawiska antybiotykooporności oznacza globalny kryzys i jedno z największych aktualnych zagrożeń dla zdrowia”, które „może prowadzić do ostatecznego kryzysu współczesnej medycyny”. Natomiast Dyrektor ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control – Europejskie Cetrum Zapobiegania i Kontroli Chorób) podkreśla krajom członkowskim Unii Europejskiej, że „zakażenia wywoływane przez bakterie oporne na antybiotyki stanowią jedno z najistotniejszych zagrożeń dla zdrowia”. W roku 2022 mają wejść w życie przepisy ograniczające profilaktyczne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych, jeśli brak jest objawów klinicznych. Natomiast leki te mogą być stosowane jedynie wtedy, gdy uzasadni to lekarz weterynarii i wyłącznie dla pojedynczych zwierząt, a nie dla całych grup. Celem rozporządzenia jest m.in. wzmocnienie kampanii Unii Europejskiej przeciwko oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Antybiotyki nadmiernie używane mogą przedostać się do środowiska zewnętrznego w większych ilościach niż się przypuszcza, bowiem występowanie substancji leczniczych w środowisku wzrasta, a obserwuje się je głównie w wodzie i w glebie. Dodatkowym źródłem antybiotyków w środowisku jest obornik, stosowany na polach prawnych. Zawarte w nim antybiotyki dostają się do wód gruntowych, które są pobierane również przez rośliny, rosnące na polach. Tak więc, antybiotyki oraz ich produkty przemian mają znaczący wpływ na florę bakteryjną, która jest ściśle powiązana z każdym z ekosystemów.

Z dniem 1 stycznia 1999 r. wycofano z użycia bakcytracynę cynku, spiromycynę, wirginiamycynę i fosforan tyrozyny. W związku z wycofaniem niektórych antybiotyków z obiegu  w gestii naukowców leżało wykrycie i upowszechnienie alternatywnych działań, które zrekompensowałyby rolnikom poniesione koszty związane ze stopniowym bądź całkowitym ograniczaniem antybiotyków w produkcji zwierzęcej. Aby ograniczyć stosowanie antybiotyków, a przy tym poprawić zdrowotność zwierząt można wprowadzić probiotyki, prebiotyki, enzymy, zakwaszacze, drożdże, plazmę krwi, maślan sodu i zioła.

Probiotyki jako alternatywa dla antybiotyków – zawierają szereg gatunków bakterii i drożdży wpływających na zdrowotność zwierząt, chroniąc błonę śluzową jelit przed biegunkami. Oprócz tego przyspieszają wzrost odchowywanych zwierząt rzeźnych. Najczęściej używane do wytworzenia probiotyków są takie rodzaje jak: Bacillus, Lactobacillus, Enterococcus, Bifidobacterium i Saccharomyces.

Prebiotyki uzyskiwane m.in. z drożdży, nie zawierają żadnych mikroorganizmów, a jedynie składniki stymulujące. Stymulują wzrost zwierzęcia, działają przeciwbiegunkowo.

Enzymy umożliwiają zwiększenie strawności składników pokarmowych, dzięki nim związki antyżywieniowe mogą zostać wyeliminowane, a np. u prosiąt, które mają niewystarczające wydzielanie enzymów trawiennych w przewodzie pokarmowym stosowanie enzymów jest jak najbardziej uzasadnione.

Zakwaszacze – kwasy organiczne wpływają na przyswajalność poszczególnych składników pokarmowych oraz grzybów, dlatego stosuje się zakwaszanie paszy w celu wyeliminowania mikotoksyn. Według badań najlepsze efekty uzyskuje się stosując mieszaniny kilku prawidłowo dobranych zakwaszaczy. Stosowanie dodatków zakwaszających np. z paszą lub wodą zmniejsza częstotliwość występowania biegunek u prosiąt o 40%.

Drożdże stosowane jako źródła białka, enzymów, witamin z grupy B mają działanie prozdrowotne, ograniczając liczbę E. coli, a tym samym mają pozytywny wpływ na procesy trawienne w przewodzie pokarmowym.

Plazma krwi świń i bydła podawana jako wysuszony proszek jest kolejną alternatywą dla antybiotyku. W skład SDP (suszonej plazmy krwi) wchodzi fibrynogen, immunoglobuliny i albuminy. SDP zawiera szerokie spektrum przeciwciał przeciwko patogenom, które występują w chlewni (różne serotypy E. coli, rotawirusy, cirkowirusy).

Maślan sodu coraz powszechniej stosowany w żywieniu świń jest solą sodową kwasu masłowego. Bardzo dobrze wpływa na trawienie w jelitach i regenerację nabłonka błony śluzowej jelit. Stosowany w leczeniu biegunek jako preparat wspomagający, który ułatwia wchłanianie elektrolitów i wody oraz dostarcza energię do komórek.

Zioła od wielu lat działają korzystnie na zdrowie ludzi i zwierząt. Rośnie coraz większe zainteresowanie wykorzystania ziół jako dodatków do pasz. Prawidłowo dobrane korzystnie oddziałują na zdrowie. Wynika to z obecności w ziołach substancji biologicznie czynnych, takich jak: olejki eteryczne, aminy, estry, śluzy, garbniki, glikozydy, flawonoidy. Wzmacniają one smak, pobudzają apetyt, wpływają na motorykę i wydzielanie enzymów.

Reasumując, aby ograniczyć stosowanie antybiotyków należy zastąpić je dodatkami paszowymi, które znakomicie spełniają funkcję prozdrowotną. Należy pamiętać o dobrej praktyce hodowlanej i profilaktyce oraz o optymalnym żywieniu, które dostarcza zwierzętom wszystkich potrzebnych składników pokarmowych i jest dopasowane do gatunku i jego potrzeb fizjologicznych.

Literatura

Antybiotykooporność bakterii zoonotycznych występujących u zwierząt i w żywności. Marian Truszczyński, Zygmunt Pejsak z Zakładu Chorób Świń Państwowego Instytutu Weterynaryjnego–Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach

Dlaczego zakazano stosowania w żywieniu zwierząt antybiotykowych stymulatorów wzrostu? Monika Przeniosło-Siwczyńska, Krzysztof Kwiatek z Zakładu Higieny Pasz Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach

Probiotyki jako alternatywa dla antybiotyków. Katarzyna Liewska, Joanna Biernasiak, Zdzisława Libudzisz z Instytutu Technologii Fermentacji i Mikrobiologii Politechnika Łódzka

Skutki nadużycia antybiotyków w chowie zwierząt. Magdalena Zalewska, Ewelina Kawecka, Paulina Brodowska, Daria Reczyńska, Emilia Bagnicka z Instytutu Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN w Jastrzębcu Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Daria Andrzejewska
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego 
Fot. M. Rząsa