Program Oczyszczania Kraju z Azbestu

Od 1997 roku na terytorium Polski zakazano wprowadzania azbestu i wyrobów zawierających azbest, a także jego produkcji oraz obrotu. Wynikiem przeprowadzonej w 1997 roku regulacji prawnej, zakazującej stosowania wyrobów zawierających azbest było opracowanie w 2002 roku ogólnopolskiego „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”, którego założeniem było oczyszczenie kraju z azbestu z terminem końcowym do 2032 roku.

W 2009 roku dokument powyższy został uaktualniony w formie „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032 (zwany POKzA). Zgodnie z tym programem, jednostki samorządu terytorialnego zostały zobligowane do opracowania programów usuwania wyrobów zawierających azbest. Programy opracowane do usuwania wyrobów zawierających azbest dla poszczególnych gmin w Polsce, poprzedzała inwentaryzacja, czyli oszacowanie ilości i jakości znajdujących się na terenie gminy wyrobów azbestowych. Programy gminne prezentują również możliwości finansowe wspierania tych zadań oraz wyjaśniają, jakie niebezpieczeństwo wynika z niewłaściwego postępowania z tego typu wyrobami. W każdym Programie przedstawiony jest harmonogram pozbywania się wyrobów zawierających azbest, a także cel, jakim jest wyeliminowanie negatywnego oddziaływania azbestu na zdrowie ludzi oraz na stan środowiska.

„Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032” określa zadania na poziomie lokalnym, które realizowane są przez samorządy:

– Gromadzenie przez prezydenta, burmistrza lub wójta informacji o ilości, rodzajach i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest, a następnie przekazywanie jej do marszałka województwa za pomocą www.bazaazbestowa.gov.pl.

– Przygotowanie programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest.

– Organizowanie szkoleń lokalnych  w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z wykorzystaniem firm wyspecjalizowanych.

– Organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w programie.

– Współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest.

– Inspirowanie właściwej postawy mieszkańców w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest.

n Współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń  powodowanych przez azbest.

– Współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizacje programu.

Charakterystyka azbestu

„Azbest”– to włóknisty minerał z grupy krzemianów, który źle przewodzi ciepło i jest względnie odporny na działanie czynników chemicznych. W przeszłości najpowszechniej stosowany był azbest chryzotylowy, czyli chryzotyl, który ze względu na swoje właściwości fizyczne zyskał zastosowanie w wielu różnych gałęziach gospodarki: budownictwo, energetyka, transport czy przemysł chemiczny. Właściwości fizyko-chemiczne azbestu:

– niepalność – temperatura topnienia chryzotylu wynosi 1500–1550°C,

– niskie przewodnictwo cieplne i elektryczne,

– wysoka wytrzymałość mechaniczna,

– łatwość łączenia się z innymi materiałami (cement, tworzywa sztuczne),

– dobre właściwości sorpcyjne.

Wyroby zawierające azbest dzielą się na klasę I i II, ze względu na gęstość. Najwięcej wykorzystywanych jest wyrobów z klasy II, określanych jako „twarde”, mocno związane, także w przypadku mechanicznych uszkodzeń emisja azbestu do otoczenia jest nieznaczna.

Azbest w Polsce, jak i w całej Europie przeważał ilościowo w postaci wyrobów azbestowo-cementowych, takich jak pokrycia dachowe. Były to płyty faliste oraz tzw. „karo”, czyli płyty płaskie. Płyty faliste używane były jako pokrycia dachowe, a płyty płaskie stosowano na elewacje.

Należy pamiętać, że podczas remontów, modernizacji czy w wyniku zużycia, wyroby azbestowe po usunięciu stają się odpadem niebezpiecznym. Odpady zawierające azbest powstają również podczas wymiany płyt na dachach i elewacjach, podczas likwidowania azbestowo-cementowych kształtek z kanałów wentylacyjnych i dymowych w najróżniejszych rodzajach budynków oraz w czasie remontu lub modernizacji wymienników ciepła.

Szkodliwość azbestu

Jego działanie kancerogenne jest skutkiem wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Biologiczna agresywność pyłu azbestowego na organizm człowieka związana jest ze stopniem penetracji włókien azbestowych i ilością włókien dostających się do dolnej części układu oddechowego. Na występowanie i typ patologii wywołanych działaniem azbestu wpływają: rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien, stężenie włókien, czas trwania narażenia, kumulowana dawka pyłu azbestu w ciągu całego życia oraz efektywność biologicznych mechanizmów oczyszczania układu oddechowego. Kluczowe znaczenie dla zdrowia ma średnica poszczególnych włókien azbestu, które dostały się w głąb organizmu, a ich długość odgrywa drugorzędną rolę. Największe zagrożenie stwarzają włókna, które przenikają do pęcherzyków płucnych, tzw. włókna respirabilne. Włókna azbestu, które dostały się do układu oddechowego pozostają w tkance płucnej przez całe życie organizmu, wywołując po wielu latach zmiany chorobowe oraz ryzyko pojawienia się określonych nowotworów złośliwych. Jedną z chorób wywołanych azbestem jest azbestoza. To choroba płuc wywołana wieloletnim wdychaniem włókien azbestowych i główna choroba zawodowa pracowników produkujących wyroby azbestowe. Objawiała się narastającą dusznością podczas wysiłku. Innymi groźnymi chorobami związanymi z azbestem są rak płuca i międzybłoniak opłucnej lub otrzewnej. Nowotwory te gwałtownie się rozwijają i mają agresywny przebieg. Rak płuc jest najpowszechniejszym nowotworem złośliwym powodowanym przez wszystkie typy azbestu.

Główne przyczyny uwalniania włókien z wyrobów azbestowych:

– korozja wyrobów zawierających azbest (osiągnięcie wieku technicznego, tj. około 30 lat użytkowania),

– uszkodzenia wyrobów zawierających azbest (łamanie, kruszenie, cięcie, szlifowanie itp.),

– nieprawidłowe obchodzenie się z usuniętymi wyrobami zawierającymi azbest – odpadami azbestowymi) – transport, demontaż przez nieuprawnionych pracowników jest częstą przyczyną pylenia włókien. Zdarzają się też przykłady niewłaściwego postępowania z wyrobami azbestowymi „na własna rękę” i składowanie ich w nieodpowiednich miejscach. Prawidłowo powinny zostać przetransportowane i składowane pod okiem specjalistów, po wcześniejszym zabezpieczeniu przed pyleniem włókien.

Finansowanie demontażu, transportu i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest

Ponieważ gminy mają ograniczony własny budżet, a kwota niezbędna do usunięcia azbestu z terenu gminy jest wysoka, decydują się na pozyskanie środków na usuwanie wyrobów zawierających azbest ze źródeł zewnętrznych.

Główne źródła pozyskania wsparcia finansowego na usuwanie i utylizację wyrobów azbestowych:

1. Bank Ochrony Środowiska (BOŚ) – Oddziały BOŚ udzielają preferencyjnych kredytów inwestycyjnych związanych z usuwaniem i utylizacją wyrobów zawierających azbest.

2. WFOŚiGW w Toruniu – dofinansowanie zadań z zakresu usuwania wyrobów zawierających azbest na terenie województwa kujawsko-pomorskiego realizowanych przez samorządy i ich jednostki organizacyjne oraz państwowe jednostki budżetowe. Dofinasowanie obejmuje koszty demontażu, transportu na miejsce składowania oraz koszt utylizacji wyrobów azbestowych. Dofinansowanie ma formę dotacji lub pożyczki. Przyznawane jest na podstawie przedłożonego harmonogramu rzeczowo-finansowego. Wnioski są rozpatrywane w kolejności wpłynięcia lub do wyczerpania środków finansowych.

Podstawową instytucją, do której powinno się zwrócić o dofinansowanie środków na usunięcie azbestu są Urzędy Gmin. Mają one za zadanie informować mieszkańców i udostępniać formularze odpowiednich wniosków, w celu otrzymania refundacji kosztów. Poziom dofinansowania może wynieść, w zależności od regionu kraju, od 75% do 100% wartości prac. Natomiast koszty wykonania nowych elementów np. pokrycia dachu ponoszone są przez właściciela nieruchomości.

Małgorzata Grabczyńska
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. Internet, W. Janiak