Zadbajmy o kwitnące sady
Rośliny sadownicze w zależności od gatunku mają różną budowę kwiatów. W większości rośliny te są jednopienne, a kwiaty obupłciowe. Rozdzielnopłciowe kwiaty mają leszczyna i orzech włoski, a dwupienne są rokitnik i niektóre gatunki aktinidii.
Warunki pogodowe w okresie wiosennym istotnie wpływają na rozwój i żywotność komórek rozrodczych. Komórki te zaczynają się rozwijać, gdy temperatura powietrza przekroczy 10oC. W niekorzystnych warunkach pogodowych rozwój może być nieprawidłowy. Dotyczy to zarówno zakłócenia procesu rozwoju ziaren pyłku, jak i zalążków, które tracą zdolność do zapłodnienia (u wiśni nawet do 40%).
O terminie kwitnienia decyduje suma temperatur po okresie spoczynku roślin. Z uwagi na różne wymagania co do ilości ciepła, drzewa sadownicze zakwitają w kolejności: leszczyna (koniec marca, a nawet w lutym), morela, agrest (połowa kwietnia), brzoskwinia, czereśnia, porzeczka czarna (koniec kwietnia), orzech włoski, wiśnia, śliwa (początek maja), truskawka, jabłoń, grusza (połowa maja), malina (początek czerwca), żurawina (połowa czerwca). Oczywiście przebieg pogody w okresie wiosny może wpływać na przyśpieszenie lub opóźnienie tych terminów.
Czas, kiedy kwiat może być zapylony i zostać zapłodniony, nazywany jest „okresem skutecznego zapylenia kwiatu”. Jest on krótszy od okresu kwitnienia. Do zapylenia kwiatów dochodzi w okresie żywotności woreczka zalążkowego. Czas ten w procesie zapylenia jest skracany o okres wzrostu łagiewki pyłkowej. Proces ten zachodzi powolnie w temperaturze 5–10oC, natomiast znacznie przyśpiesza w temperaturze powyżej 13oC.
Rośliny sadownicze są owadopylne. Ich pyłek jest lepki i ciężki, dlatego w procesie zapylenia muszą brać udział owady (tylko leszczyna i orzech włoski są roślinami wiatropylnymi). Bezpośredni wpływ na poprawne zapylenie kwiatów roślin sadowniczych mają owady zapylające oraz różnorodność odmian w kwaterze. W naszych warunkach uprawowych największy udział w zapyleniu mają pszczoły. Ich udział osiąga 60–90% zapylonych kwiatów. Obecność owadów zapylających może spowodować wzrost plonu o 30 do 60% (niektóre źródła informują, że nawet do 70%). Obecność zapylaczy wpływa korzystnie, nie tylko na cechy ilościowe, lecz również na cechy jakościowe plonu, jak i na okres przechowywania owoców. Zapylanie kwiatów przez owady ma wpływ na liczbę nasion w owocach, które są bardziej kształtne i mają wyższe walory smakowe. Na atrakcyjność kwiatów dla pszczół wpływ mają warunki atmosferyczne. Temperatura w granicach 15–20oC i wilgotność powietrza 50–80% przy słabym wietrze sprzyja obfitszemu wydzielaniu nektaru o zwiększonej zawartości cukrów. Wpływa to na zwiększoną atrakcyjność kwiatów, a tym samym na efektywność zapylania W celu poprawienia zapylenia sadownicy wykorzystują reakcję pszczół na zapach. Do wabienia pszczół w praktyce sadowniczej wykorzystuje się kompozycje zapachowe stosowane w formie oprysku. Wabią one pszczoły do roślin
o kwiatach mniej atrakcyjnych, jak również sprawiają ich większą atrakcyjność przy obecności innych kwitnących roślin. W tym celu sadownicy mogą zastosować atraktant Pollinus w dawce 1 l/ha w postaci 1–2 zabiegów (pierwszy na początku, drugi w pełni kwitnienia) oraz preparat Biopolin (jeden zabieg zastosowany w dawce 2 l/ha na początku kwitnienia, ale najpóźniej przed połową kwitnienia rośliny uprawnej). Warunkiem skuteczności tych preparatów jest dostępność owadów zapylających.
Innym sposobem wpływającym na jakość zapylenia i zapłodnienia jest stosowanie w sadach giberelin. Obecność tego fitohormonu w kwiatach odpowiada za żywotność pyłku oraz wpływa na gwałtowny wzrost łagiewki pyłkowej. Gibereliny są bardziej „pożądane” w sadach gruszowych niż jabłoniowych. Preparaty zawierające ten hormon ograniczają ordzawienie owoców. W sytuacji wystąpienia złych warunków atmosferycznych, na przykład niewielkich przymrozków, słabego kwitnienia lub chłodnej i wilgotnej pogody podczas kwitnienia, zastosowanie produktów opartych na giberylinach może polepszyć zawiązanie owoców i pozwolić na uzyskanie dobrych plonów. Zabieg wykonywany tymi produktami najpóźniej kilkanaście godzin po wystąpieniu przymrozku pozwala ochronić znaczną część plonu. Do poprawy zawiązywania owoców zarejestrowane są Novagib 010 SL i Promalin, natomiast do wspomagania zawiązywania owoców Gibb Plus 11 SL. Preparaty zawierające GA4+7 muszą być stosowane w temperaturze powyżej 18°C, a także nie powinny być mieszane z fungicydami i nawozami dolistnymi.
Występujące upały w czasie krótkiego kwitnienia powodują, że pyłek staje się mało atrakcyjny dla owadów zapylających. Zastosowanie w takich warunkach boru (10% standardowej dawki) poprawia jakość, lepkość i żywotność pyłku, dzięki czemu poprawia się jego atrakcyjność dla owadów zapylających.
Coraz większe możliwości wspomagania procesów zapylenia i zapłodnienia stosowanymi technologiami nie powinno przesłonić znaczenia owadów zapylających w tych procesach. Ochrona ich w środowisku sadowniczym staje się powszechnym obowiązkiem wynikającym z zasad dobrych praktyk, jak i świadomości ochrony bioróżnorodności w obrębie plantacji sadowniczych.
kwiat gruszy
kwiat jabłoni
kwiat liwy
Tekst i fot. Małgorzata Kołacz,
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
