Nawożenie słomą

Słoma, czyli łodygi i liście roślin uprawnych po omłocie, jest produktem ubocznym przy produkcji zbóż i roślin oleistych. Głównymi jej składnikami są włókno surowe i związki bezazotowe wyciągowe. Charakteryzuje się wysoką zawartością suchej masy (około 85%) oraz zdolnością do chłonięcia wody i gazów.

Wielkość produkcji słomy uzależniona jest od wielu czynników: wysokości roślin, plonowania, nawożenia, ochrony, struktury upraw, typu gleby oraz przebiegu pogody i stosowania antywylegaczy. Obecnie zboża zajmują 73% w strukturze zasiewów w kraju. Postępująca specjalizacja w rolnictwie, oddzielenie produkcji zwierzęcej od polowej produkcji roślinnej oraz przechodzenie na bezściołowe systemy utrzymania zwierząt prowadzą do zmniejszenia wykorzystania słomy jako obornika. Obniżenie pogłowia przeżuwaczy i koni zmniejszyło zapotrzebowanie na słomę paszową.

Nadwyżkę słomy można wykorzystać na cele nawozowe. Słoma bowiem nie tylko zawiera dużą ilość składników pokarmowych, ale również jest cennym źródłem substancji organicznej, z której powstaje próchnica glebowa – najważniejszy czynnik żyzności gleby. Z obszaru jednego hektara zbiera się przeciętnie około 5 ton słomy. Taka ilość biomasy dostarcza glebie następujące ilości składników:

– 20–35 kg azotu,

– 5–7 kg fosforu (11–16 kg P2O5),

– 60–90 kg potasu (72–108 kg K2O),

– 10–15 kg wapnia (14–21 kg CaO),

– 4–6 kg magnezu (7–10 kg MgO),

– 5–8 kg siarki

– oraz 28 g boru, 15 g miedzi, 150 g manganu, 2 g molibdenu, 200 g cynku, 0,5 g kobaltu.

Przybliżona ilość składników pokarmowych wprowadzanych do gleby z 1 toną słomy (kg/ha)

Rodzaj słołmy	Azot (N)	Fosfor (P2O5)	Potas (K2O)
Słoma zbóż	5	3	16
Słoma rzepakowa	11	5	28
Słoma kukurydziana	10	4	20

Zawarte w słomie składniki pokarmowe udostępniane są dla roślin w wyniku jej biologicznego rozkładu w glebie. Dla mikroorganizmów glebowych słoma jest łatwo dostępnym źródłem węgla, nie zawiera jednak dostatecznej ilości azotu. Stosunek zawartości węgla do azotu (C:N) w słomie waha się w granicach 40–100:1, przy czym dla słomy rzepakowej wynosi on 40–50:1, dla resztek pożniwnych kukurydzy 60–70:1, a dla zbóż 70–100:1. Dla porównania, C:N dla próchnicy glebowej wynosi 10:1, a dla obornika około 30:1. Słoma jest więc dobrym źródłem węgla (w roli żywiciela), jednakże wolnego azotu pozostaje w glebie zbyt mało. To zjawisko może być przyczyną zniżki plonów rośliny następczej. Aby temu zapobiec, zaleca się stosowanie 5–10 kg/ha azotu (N) na tonę przyoranej słomy. Dawka azotu powinna być uzależniona od stosunku C:N i rodzaju słomy oraz od typu gleby: wyższa na stanowiskach słabszych, ubogich w azot oraz na glebach ciężkich i wilgotnych, a niższa na glebach o dobrej strukturze, zasobnych w próchnicę. Słoma zbóż zawsze powinna być zasilona azotem, natomiast słoma rzepakowa jest w ten składnik bogatsza i można go nie uzupełniać, jeśli rzepak uprawiany był na glebie zasobnej w azot.

Aby zastosować właściwą dawkę azotu, należy znać plon słomy. W tym celu trzeba posłużyć się wskaźnikiem określającym, ile jednostek plonu ubocznego (słomy) przypada na jednostkę plonu głównego (ziarna). Wskaźnik ten przedstawia się następująco:

– dla zbóż 1,3–1,4:1 (żyto, pszenżyto) oraz 1:1 (pozostałe zboża),

– dla rzepaku 2:1,

– dla kukurydzy 1,5:1.

Tempo procesów rozkładu słomy zależy od zawartości celulozy i ligniny. Słoma owsiana i jęczmienna rozkłada się szybciej niż pszeniczna i żytnia. Rozkład słomy uzależniony jest też od wilgotności gleby (optymalnie 60– –70%), jej napowietrzenia (niezbędnego dla mikroorganizmów tlenowych) oraz kwasowości. Przy pH poniżej 6 rozkład słomy jest zahamowany, gdyż bakterie znacznie obniżają wtedy swoją aktywność, natomiast przy wyższym pH ograniczony jest rozwój grzybów. Dlatego przy nieodpowiednim odczynie proces rozkładu słomy jest spowolniony, a więc efektywność plonotwórcza maleje. Na ogół dopiero po upływie 180 dni od wprowadzenia słomy do gleby ulega rozkładowi 80% jej substancji organicznej. W miarę upływu czasu stopniowo zawęża się w glebie stosunek węgla do azotu, aż proces rozkładu się zakończy.

Nawożenie słomą może być stosowane pod wszystkie uprawy i na wszystkich glebach, z wyjątkiem zakwaszonych i o niskiej aktywności biologicznej. Zadowalający efekt uzyskuje się na glebach sprawnych biologicznie i nieprzesuszonych.

Warunkiem skutecznego działania słomy jako nawozu jest odpowiednie jej rozdrobnienie i równomierne rozrzucenie na polu, zastosowanie nawożenia azotowego i dobre wymieszanie z glebą za pomocą grubera, brony talerzowej lub podorywki.

Z powodu spadku ilości produkcji obornika, zmniejszania się powierzchni upraw roślin motylkowatych i traw oraz stosowania intensywnego rolnictwa spada ilość próchnicy w glebach. Alternatywnym rozwiązaniem jest nawożenie słomą.

Jan Skrzeszewski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego