Unasienianie drobiu

U drobiu w czystości rasy trudno jest uzyskać postęp zwiększający wartości użytkowe. Tworzenie mieszańców drobiu umożliwia podniesienie wartości użytkowej poprzez efekt heterozji. Badania z ostatnich lat wykazały, że półintensywny i ekstensywny system utrzymania oraz krzyżowanie między gatunkami mają wpływ pozytywny na produkcję zdrowej żywności.

W poszukiwaniu surowców o podwyższonej jakości coraz częściej tworzy się mieszańce międzygatunkowe ptaków. Przykładem takich mieszańców mogą być gęsi powstałe w wyniku krzyżowania dzikiej gęsi gęgawy z produkcyjną gęsią Białą Kołudzką lub mieszańce gęsiorów bernikli kanadyjskiej z gęsią Białą Kołudzką Mieszańce te powstają na drodze zastosowania sztucznej inseminacji. Powstałe ptaki wyróżnia spośród innych mniejsza masa tuszki o około 1,5 do 2,0 kg, większe umięśnienie o około 7 do 10%, w porównaniu z mieszańcami towarowymi gęsi. Dodatkowo ptaki te charakteryzuje drobnowłókniste mięso, większy udział włókien czerwonych oraz lepszy skład chemiczny mięsa (wyższa zawartość białka i mniejsza cholesterolu).

Jednym ze sposobów rozmnażania ptaków jest sztuczne unasienianie, które może mieć zastosowanie u wszystkich gatunków drobiu. W chwili obecnej sztuczne unasienianie stosuje się na szeroką skalę w rozrodzie indyków oraz kur mięsnego użytkowania. Jest to przede wszystkim związane z dużą różnicą masy ciała samca i samicy, a w dalszej konsekwencji niskimi wskaźnikami zapłodnienia jaj. Ponadto sztuczne unasienianie znajduje zastosowanie przy:

• niewystarczającej liczbie samców potrzebnych do krycia naturalnego,
• konieczności uzyskania jak największej liczby potomstwa po cennym rozpłodniku, celem uniezależnienia się od popędu płciowego występującego w różnych okresach sezonu rozrodczego,
• eliminacji preferencji krycia,
• krzyżowaniu międzygatunkowym (np. inseminacja kaczek typu pekin nasieniem kaczorów piżmowych uzyskując tzw. mulardy),
• oraz przy klatkowym utrzymaniu stad reprodukcyjnych. Należy również nadmienić, że sztuczne unasienianie może zapobiegać szerzeniu się chorób narządów rozrodczych w czasie krycia naturalnego.

Sztuczne unasienianie obejmuje trzy fazy, tj.: pobieranie nasienia, jego ocenę oraz unasienianie samic, które w głównej mierze decydują o powodzeniu zastosowanego zabiegu i późniejszych wskaźnikach zapłodnienia.

Nasienie od samców ptaków domowych można pobierać trzema metodami. Najczęściej stosowaną metodą jest masaż grzbietu i okolic kloaki, którą stosuje się u kogutów, indorów, perlików, gęsiorów i kaczorów typu pekin. Przy tej metodzie w momencie pobudzenia samca, nacisk na boczne okolice kloaki prowadzi do wynicowania organu kopulacyjnego i wycieku nasienia. Drugim sposobem pobierania nasienia jest wykorzystanie naturalnych odruchów płciowych samca w czasie stymulacji przez samicę np. u strusi, przepiórek i kaczorów piżmowych. Trzecią i najrzadziej stosowaną metodą jest elektrostymulacja (głównie u kaczorów piżmowych), podczas której ejakulację wywołuje się pod wpływem stosowania impulsów elektrycznych.

Nasienie pobiera się do zbiorniczków dostosowanych do budowy anatomicznej organu kopulacyjnego samca. W stadach reprodukcyjnych ptaków nasienie pobiera się zbiorczo w czasie 15-20 min. (nie dłużej niż 20 min.), następnie uzyskane ejakulaty dokładnie miesza się i inseminuje samice.

Ocena jakości pobranego nasienia, jest szczególnie ważna, ponieważ pozwala na dokładniejsze określenie liczby dawek inseminacyjnych, a tym samym optymalne wykorzystanie samców, a także zwiększenie liczby unasienianych samic, dlatego też w stadach reprodukcyjnych, co pewien czas zaleca się kontrole jakości nasienia.

Podstawowa ocena nasienia powinna obejmować: objętość pobranego ejakulatu, barwę, stan zanieczyszczenia (ejakulaty z kałem, krwią lub żelowatą konsystencją eliminować), koncentrację plemników, ich ruchliwość oraz morfologię.

Zabieg inseminacji samic powinien być przeprowadzony jak najszybciej po pobraniu nasienia, ponieważ w warunkach in vitro plemniki ptaków charakteryzuje szybka utrata zdolności zapładniającej. Ewentualne rozrzedzenie nasienia rozcieńczalnikiem pozwala na dłuższe jego przechowywanie (przy temp. 4oC nawet do 24 godz.). Najczęściej nasienie wprowadza się do części pochwowej jajowodu wykorzystując w tym celu pipety zakończone ustnikiem lub specjalistyczne pistolety inseminacyjne. U samic grzebiących gatunków drobiu część pochwową jajowodu można wynicować przez delikatny ucisk powłok brzusznych i kloaki, natomiast u ptaków wodnych oraz samic strusia stosuje się tzw. metodę palpacyjną, polegającą na wyszukaniu palcem wskazującym ujścia jajowodu w kloace. Przy tworzeniu mieszańców międzygatunkowych stosuje się głębszą inseminację polegającą na wprowadzeniu nasienia do części macicznej jajowodu.

Rozród ptaków z wykorzystaniem sztucznej inseminacji jest zabiegiem pracochłonnym, kosztownym i jeszcze mało stosowanym, jedynie w stadach reprodukcyjnych metoda ta może zastąpić krycie naturalne.

Artur Kowalczyk, UP Wrocław
Janusz Wojciechowski, KPODR Minikowo