Regulacja zachwaszczenia w zbożach ozimych

Zboża podstawowe są roślinami o względnie dużej zdolności konkurencyjnej wobec chwastów. Najbardziej konkurencyjne jest żyto (rośliny wysokie, silnie krzewiące się, agresywne), a najmniej krótkosłome odmiany pszenicy. Mimo to wszelkie zaniedbania w profilaktyce i zwalczaniu chwastów w tych roślinach prowadzą do znacznych strat plonu.

W zbożach ozimych najczęściej występują chwasty roczne ozime i zimujące oraz fakultatywne, a na polach o niskiej kulturze także chwasty wieloletnie. Na ogół licznie pojawiają się gatunki jednoliścienne, głównie miotła zbożowa oraz: wiechliny, życice, wyczyniec polny i samosiewy zbóż, a z dwuliściennych: gwiazdnica pospolita, chwasty rumianowate, przytulia czepna, fiołek polny, przetaczniki, jasnoty, chaber bławatek, mak polny, tobołki polne, tasznik pospolity. Ponadto jesienią pojawiają się wschody chwastów jarych. Chwasty te wschodzą także wiosną, zwłaszcza na plantacjach późno zasiewanych oraz przerzedzonych.

W zbożach ozimych możliwe jest wykonywanie mechanicznej pielęgnacji, polegającej na bronowaniu broną chwastownik lub zębową, którą można zastosować jeden raz w okresie jesiennym i nawet dwukrotnie wiosną w fazie krzewienia. Jesienne bronowanie może jednak wpływać niekorzystnie na architekturę łanu i zmniejszyć zimotrwałość zbóż. Wiosenne natomiast oprócz zmniejszenia zachwaszczenia pobudza rośliny do krzewienia i poprawia ich zdrowotność na plantacjach porażonych pleśnią śniegową. Mechaniczne zwalczanie chwastów, mimo opracowanych zasad, stosowane jest w praktyce rolniczej niezmiernie rzadko.

Chemiczne ograniczenie zachwaszczenia możliwe jest w wielu terminach w trakcie jesiennej i wiosennej wegetacji, a nawet w okresie zimowego spoczynku, np:

– bezpośrednio po siewie (2–5 dni),

– od siewu do końca wegetacji jesiennej,

– po wschodach jesienią (od fazy 1–3 liści),

– jesienią w fazie krzewienia,

– zimą i na przedwiośniu

– wiosną po wznowieniu wegetacji, do fazy: pełni krzewienia, początku strzelania w źdźbło, 2. kolanka, początku ukazywania się liścia flagowego.

Stosowanie herbicydów musi być skuteczne, bezpieczne dla zbóż i środowiska. Wybór optymalnego terminu ich aplikacji zależy od wielu czynników, szczególnie istotne są: znajomość potencjalnego zachwaszczenia pola lub struktury zachwaszczenia łanu, wrażliwość chwastów i zbóż na substancję czynną, sposób jej wnikania do roślin, przebieg pogody, uwarunkowania organizacyjne gospodarstwa. Selektywność herbicydów stosowanych w zbożach warunkowana jest różnymi mechanizmami. Pionowe ustawienie źdźbeł i liści, a także delikatny nalot woskowy ograniczają możliwość zatrzymywania i wnikania cieczy roboczej do wnętrza roślin. Herbicydy stosowane bezpośrednio po siewie mają utrudniony dostęp do korzeni zbóż. Ponadto rośliny zbożowe mają zdolność detoksykacji niektórych substancji czynnych. Spośród zbóż ozimych najbardziej wrażliwy na herbicydy jest jęczmień.

Jesienny zabieg zwalczania chwastów w zbożach ozimych jest czynnością podstawową, wymagającą jedynie wiosennej korekty. W sytuacji skutecznego działania herbicydów wystarczy więc jeden, niekiedy dwa zabiegi herbicydowe.

Bezpośrednio po siewie można stosować herbicydy przy dobrej znajomości zachwaszczenia potencjalnego. Substancje czynne wnoszone do gleby muszą oddziaływać przez korzenie lub tworzące się organy pędowe kiełkujących i wschodzących chwastów. Ten termin aplikacji umożliwia dobrą ochronę zbóż od początku ich wegetacji. Skuteczność chwastobójcza zmniejsza się jednak wraz z upływem czasu, co może powodować wtórne zachwaszczenie późną jesienią lub wiosną.

Do zwalczania miotły zbożowej i innych chwastów jednoliściennych, a także dwuliściennych w okresie jesiennym przydatne są doglebowo-dolistne herbicydy zawierające chlorosulfuron, chlorotoluron, izoproturon, diflufenikan, pendimetalinę, flurochloridon i inne substancje czynne stosowane osobno lub w mieszaninach. Difluflenikan jest jedną z najskuteczniejsdzych substancji czynnych przeciwko fiołkowi polnemu. Odpowiednia wilgotność gleby jesienią pozwala aktywizować się preparatom doglebowym. Dłuższy niż tygodniowy niedostatek wilgoci w glebie osłabia działanie chwastobójcze. Ponadto na glebach lekkich i suchych istnieje ryzyko przemieszczania się tych substancji wskutek erozji wietrznej gleb.

Po wschodach stosuje się herbicydy dolistne, doglebowe lub dolistno-doglebowe działające zarówno na chwasty wschodzące, jak i znajdujące się w późniejszych fazach rozwojowych. Termin ich aplikacji zależy głównie od sposobu działania danej substancji czynnej i wrażliwości rośliny zbożowej. Wybór terminu aplikacji pomiędzy jesienią a wiosną jest trudny, a skuteczność chwastobójcza różna w latach. Preferując jesienne zabiegi, należy uwzględnić, że one podobnie jak te posiewne, przy długim okresie wegetacji i ciepłej zimie mogą nie chronić skutecznie zbóż wiosną. Konieczny jest wówczas także zabieg na wiosnę. Brak ochrony jesienią może jednak spowodować, że wiosną chwasty są zaawansowane w rozwoju i odporne na działanie herbicydów. Ponadto w niektórych latach lub na niektórych polach wykonanie zabiegu po zimie jest utrudnione z powodu dużej wilgotności gleby i długo występujących przymrozków. Przesunięcie pierwszego terminu zwalczania chwastów w zbożach ozimych na wiosnę jest uzasadnione przy znaczącym opóźnieniu siewu, małym zachwaszczeniu oraz osłabieniu upraw przez choroby, szkodniki lub wczesne przymrozki.

Do wczesnowiosennego zwalczania wielu gatunków chwastów jedno- i dwuliściennych zalecane są przede wszystkim preparaty mające w składzie: jodosulfuron, tifensulfuron, amidosulfuron, chlorotoluron, mezosulfuron, florasulam, tribenuron, fenoksaprop, propoksykarbazon i inne.

Wybór substancji czynnych zależy głównie od występujących chwastów i ich zaawansowania w rozwoju. Należy ponadto uwzględnić zmianowanie herbicydów na polach, w celu przeciwdziałania powstawaniu odporności chwastów na herbicydy. Większość herbicydów skutecznie zwalcza miotłę zbożową do fazy 2–4 liści. Niekiedy na skutek warunków meteorologicznych niesprzyjających wegetacji roślin obserwuje się przejściowy negatywny wpływ herbicydów sulfonylomocznikowych na zboża. Rośliny zdrowe, w dobrej kondycji, w mniejszym stopniu narażone są na stres herbicydowy.

W wiosennym zwalczaniu chwastów dwuliściennych, często jako zabieg kerekcyjny, przydatne są herbicydy dolistne z grupy tzw. regulatorów wzrostu zawierających 2,4-D, MCPA, mekoprop i dikambę jako substancje czynne. Szczególnie skuteczne są herbicydy mające w swym składzie mieszaniny tych substancji, pozwalające na skuteczne zwalczanie większości gatunków dwuliściennych, w tym też maku polnego, chabra bławatka, rumianowatych, a nawet przytulii czepnej. Są to herbicydy stosunkowo tanie, wymagające do skutecznego działania temperatury powyżej 8–12oC.

Cezary Mąkowski, KPODR

Opracowano na podstawie:

Piekarczyk M. Jaskulski D., Chwasty i ich zwalczanie – element polowej produkcji roślinnej, Bydgoszcz 2016.