Chrońmy słuch
Hałas jest jednym z ważniejszych szkodliwych czynników środowiskowych występujących w rolnictwie. We wszystkich przypadkach, gdy poziom hałasu na stanowisku pracy jest większy od dopuszczalnego, a inne sposoby zmniejszenia jego poziomu są trudne do natychmiastowego zrealizowania, należy stosować ochronniki słuchu. Warunkiem uzyskania wystarczającej ochrony jest prawidłowy dobór ochronników oraz ich właściwe stosowanie – i o tym jest ten artykuł.
Hałas ma szkodliwy wpływ na zdrowie, zmniejsza wydajność pracy, zwiększa ryzyko wypadku przy pracy, utrudnia wypoczynek i koncentrację. Stałe oddziaływanie hałasu wpływa na cały organizm: na narząd słuchu i system nerwowy, powoduje zaburzenia snu i trawienia, zmiany akcji serca, ciśnienia krwi oraz rytmu oddychania.
Hałas w rolnictwie powstaje m.in. podczas pracy: ciągnika z współpracującymi maszynami rolniczymi, samobieżnych maszyn rolniczych (kombajnów zbożowych i buraczanych, sieczkarni), urządzeń rolniczych (śrutowniki, rozdrabniacze, mieszalniki, dojarki) oraz urządzeń i narzędzi warsztatowych (pilarki, sprężarki, szlifierki).
Jednostką poziomu natężenia dźwięku jest decybel (dB). Przy określaniu hałasu dopuszczalnego bierze się pod uwagę m.in. jego maksymalne i szczytowe wartości oraz czas działania. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy podane są w tabeli 1. Osoba przebywająca w środowisku, w którym hałas przekracza którąś z wartości granicznych, powinna stosować środki ochrony słuchu. Dopuszczalny czas narażenia na hałas większy niż 85 dB podano w tabeli 2.
Rodzaje ochronników słuchu
Jeżeli nie można zastąpić maszyn i urządzeń technologią generującą niższy poziom hałasu, należy stosować środki ochrony indywidualnej słuchu: wkładki lub nauszniki przeciwhałasowe.
Wkładki przeciwhałasowe, noszone w zewnętrznym kanale słuchowym lub w małżowinie usznej, są przeznaczone do szczelnego zamknięcia kanału słuchowego. Mogą być jednorazowe lub wielokrotnego użytku.
Wkładki mogą być kształtowane przez użytkownika, przez producenta lub formowane indywidualnie, z uwzględnieniem specyfiki budowy przewodu słuchowego użytkownika.
Wkładki przeciwhałasowe kształtowane przez użytkownika (fot. 1) są wykonane z materiałów ściśliwych, np. pianki poliuretanowej. Użytkownik kształtuje wkładki przed umieszczeniem w zewnętrznych kanałach słuchowych, gdzie rozszerzają się, szczelnie je wypełniając.
Wkładki kształtowane przez producenta (fot. 2 i 3) wykonane są z miękkich materiałów: waty mineralnej, silikonu, gumy, tworzyw sztucznych.
Wkładki przeciwhałasowe formowane indywidualnie zazwyczaj wykonane są z tworzyw sztucznych w taki sposób, aby ich kształty odpowiadały kształtom zewnętrznych przewodów słuchowych użytkownika.
Stosowanie wkładek powinno być poprzedzone badaniem laryngologicznym i stwierdzeniem braku przeciwwskazań do ich noszenia.
Nauszniki przeciwhałasowe składają się z dwóch czasz tłumiących, które obejmują małżowiny uszne i przylegają do głowy miękkimi poduszkami uszczelniającymi (fot. 4). Czasze wypełnione są materiałem pochłaniającym dźwięk. Ruchome połączenie czasz ze sprężyną dociskową umożliwia regulację i dopasowanie nausznika do kształtu głowy. Nauszniki uniwersalne mają sprężynę przystosowaną do noszenia na szczycie głowy, z tyłu głowy lub pod brodą. Nauszniki wykonywane są również w wersji mocowania do hełmów ochronnych (fot. 5).
Coraz częściej spotykanym rozwiązaniem są aktywne ochronniki słuchu – nauszniki przeciwhałasowe z wbudowanym układem elektronicznym wraz z mikrofonem i słuchawką. Nauszniki te tłumią hałas, ale układ elektroniczny przenosi dźwięki, ograniczając ich poziom do wartości bezpiecznej. Dźwięki w zakresie częstotliwości mowy ludzkiej są nawet relatywnie wzmacniane, co poprawia komunikację w hałaśliwym otoczeniu.
Dobór środków ochrony słuchu
Każde stanowisko pracy zagrożone hałasem wymaga doboru odpowiednich środków ochrony słuchu, z indywidualnie dostosowanym poziomem tłumienia. Oznacza to ograniczenie hałasu docierającego do ucha, ale przy zachowaniu zasady, że nawet w ochronnikach słuchu pracownik musi usłyszeć dźwięki ostrzegawcze.
Z założenia ochrona słuchu zalecana jest już przy pracach, w których poziom hałasu przekracza wartość 80 dB równoważnego poziomu dźwięku (A) dla 8 godzin. Prawidłowo dobrane ochronniki słuchu zapewniają uzyskanie przy błonie bębenkowej wartość poziomu dźwięku A w przedziale 75––80 dB. Dzięki temu słuch nie ulegnie uszkodzeniu, a osoba nie straci zdolności do słyszenia dźwięków ostrzegawczych. Natomiast ochronniki, przy których stosowaniu uzyskuje się obniżenie poziomu dźwięku A poniżej 65 dB, będą powodowały nieprzyjemne odczucie izolacji akustycznej.
Aby określić wymaganą wartość tłumienia ochronnika słuchu, należy dysponować wynikami pomiarów hałasu na stanowisku pracy. Hałas występujący na stanowisku obsługi ciągnika rolniczego i samojezdnej maszyny rolniczej charakteryzuje się dużą zmiennością w czasie. Sezonowość i różnorodność prac rolnych, nietypowy rytm pracy, zróżnicowanie parku maszynowego oraz zmieniający się niemal codziennie czas ekspozycji na ten czynnik utrudnia przeprowadzenie obiektywnej oceny zagrożenia.
Badania hałasu ciągników i samojezdnych maszyn rolniczych, szczególnie tych starszych, dowodzą, że na stanowisku pracy ich operatorów istnieje potencjalne zagrożenie dla słuchu. Większość maszyn i urządzeń emituje hałas w przedziale natężenia 85÷114 dB (A). Najwyższe wartości ekspozycji na hałas notowane są w okresie letnio-jesiennym i wiosennym. Średnie poziomy hałasu odnoszące się do całego roku (powyżej 90 dB (A) znacznie przekraczają wartości dopuszczalne.
Dobrym i prostym sposobem określenia poziomu hałasu jest sprawdzenie, z jakiej odległości można kontaktować się z drugą osobą. Jeżeli z odległości 2 m trzeba podnosić głos, aby być zrozumiałym przez rozmówcę – hałas wynosi około 80 dB, a jeśli jest to konieczne przy odległości 1 m, hałas wynosi około 85 dB. O ile w pierwszym przypadku zalecane jest stosowanie ochronników słuchu, to w drugim jest to konieczne.
Poza siłą tłumienia hałasu, dla prawidłowego doboru ochronnika słuchu należy wziąć pod uwagę cechy indywidualne pracownika (np. kształt i wielkość głowy, uszu), inne niż hałas warunki środowiska pracy (zapylenie, wilgotność) oraz współdziałanie z innymi środkami ochrony indywidualnej (hełm, okulary).
Użytkowanie ochronników słuchu
Przed zakupem wkładek lub nauszników przeciwhałasowych warto je przymierzyć, co pozwoli upewnić się, że są wygodne, a zatem lepiej spełniają swoje zadanie, gdyż przerwy w stosowaniu (spowodowane np. dyskomfortem) znacznie ograniczają skuteczność ochrony słuchu.
Ochronniki słuchu muszą być prawidłowo stosowane przez cały czas narażenia pracownika na hałas. Podstawowym warunkiem skutecznej ochrony słuchu jest ciągłe używanie ochronników w trakcie przebywania w hałasie – co zapewnia 100% ochrony. Nawet krótkie przerwy w stosowaniu środków zabezpieczających słuch zmniejszają ich skuteczność. Zakładanie ochronników „na chwilę” oznacza praktycznie brak ochrony.
Kolejnym warunkiem uzyskania oczekiwanej ochrony narządu słuchu osoby noszącej ochronniki jest stosowanie ich zgodnie z instrukcją użytkowania.
Należy również pamiętać o prawidłowym przechowywaniu i konserwacji ochronników słuchu. Dotyczy to w szczególności nauszników, w których trzeba okresowo wymieniać poduszki uszczelniające. W przypadku zatyczek do uszu wielokrotnego użytku niezbędne jest ich regularne mycie.
Fot. 1. Wkładki przeciwhałasowe kształtowane przez użytkownika
Fot. 2. Wkładki kształtowane przez producenta (skrzydełkowe)
Fot. 3. Wkładki kształtowane przez producenta (na sprężynie dociskowej)
Fot. 4. Niezależne nauszniki przeciwhałasowe
Fot. 5. Nauszniki przeciwhałasowe mocowane do hełmu ochronnego
Andrzej Siennicki, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. Państwowa Inspekcja Pracy Źródło: Broszura „Środki ochrony narządu słuchu”, Warszawa 2012
