ABC gaśnic
Gaśnice są podstawowym sprzętem do gaszenia pożarów w zarodku. Istnieje kilka rodzajów gaśnic. Ze względów bezpieczeństwa warto wiedzieć, czym różnią się od siebie i jak posłużyć się nimi, gdy zajdzie potrzeba.
Każda gaśnica składa się z trzech zasadniczych elementów: zbiornika ciśnieniowego, zamykającego go zaworu oraz środka gaśniczego. Do zaworu montowane jest oprzyrządowanie: manometr wskazujący ciśnienie wewnątrz zbiornika (w gaśnicach typu X), rurka wylotowa i wąż do kierowania strumieniem środka gaśniczego. Środkiem gaśniczym może być proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, środek na bazie wody. Działanie gaśnicy polega na uwolnieniu zgromadzonego wewnątrz środka gaśniczego i skierowaniu go na źródło ognia.
Pod względem rozwiązania umiejscowienia czynnika wyrzutowego (sprężonego gazu) rozróżnia się dwa typy gaśnic: X i Z.
W gaśnicach typu X czynnik wyrzutowy zgromadzony jest razem ze środkiem gaśniczym, pod stałym ciśnieniem. Rozwiązanie takie zastosowano w gaśnicach proszkowych i pianowych (z manometrem), a także śniegowych (bez manometru). Wskazówka manometru znajdująca się na zielonym polu oznacza, że gaśnica jest w pełni sprawna i gotowa do natychmiastowego użycia.
W gaśnicy typu Z gaz zasilający umieszczony jest w odrębnym naboju wewnątrz zbiornika. Dopiero po przebiciu membrany naboju następuje uwolnienie gazu i wzburzenie środka gaśniczego, a do gaszenia pożaru można przystąpić po odczekaniu kilku sekund (zwykle 5). Rozwiązania takie mają gaśnice proszkowe i pianowe.
Masa gaśnicy przenośnej w stanie gotowości do działania nie przekracza 20 kg, a masa środka gaśniczego wynosi od 1 do 12 kg.
Grupy pożarów
Nieprawidłowe użycie gaśnicy lub skorzystanie z nieodpowiedniego typu urządzenia może nieść za sobą poważne konsekwencje. Dlatego zawsze należy sprawdzić oznaczenie gaśnicy, które informuje, do jakiej grupy pożarów może być zastosowana.
W zależności od płonącego materiału, jego stanu skupienia i sposobu spalania, pożary podzielono na pięć grup (tabela).
Grupy pożarów
| Grupa pożarów | Piktogram | Przykładowe materiały | Zastosowanie gaśnic |
| A | materiały stałe, zwykle pochodzenia organicznego (np. papier, drewno, węgiel, słoma, tkaniny, tworzywa sztuczne) | gaśnice: proszkowa, pianowa + woda | |
| B | ciecze palne i substancje stałe topiące się pod wpływem wysokiej temperatury (np. benzyna, alkohol, oleje, tłuszcze, lakiery, smoła, parafina) | gaśnice: proszkowa, pianowa, śniegowa | |
| C | gazy palne (np. acetylen, metan, etan, wodór) | gaśnice: proszkowa, śniegowa | |
| D | metale palne (sód, potas, magnez, uran) | gaśnice proszkowe (proszek D) | |
| F | tłuszcze i oleje w urządzeniach kuchennych | gaśnice: proszkowa, pianowa, śniegowa z oznaczeniem F |
Dawniej gaśnice przeznaczone do gaszenia pożarów urządzeń pod napięciem oraz w ich pobliżu oznaczano literą E. Teraz informuje o tym napis na korpusie gaśnicy.
Na każdej gaśnicy powinna znajdować się etykieta informująca o jej typie, wielkości, przeznaczeniu i sposobie użycia.
Rodzaje gaśnic
Ze względu na zastosowany środek gaśniczy, podręczne gaśnice przenośne dzieli się na: proszkowe, śniegowe i wodne (płynowe, mgłowe).
Gaśnica proszkowa jest cylindrycznym zbiornikiem zaopatrzonym w dźwignię uruchamiającą zawór. Proszek gaśniczy wyrzucany jest przez dyszę lub wężyk zakończony prądowniczką, za pomocą gazu obojętnego (azotu lub dwutlenku węgla). Gaśnica ta gasi pożar „na sucho”, odcinając dopływ tlenu do palącego się obiektu.
Gaśnice proszkowe należą do najbardziej popularnych. Są nietoksyczne i dobrze penetrują ogień, tworząc warstwę izolacyjną wokół płonącego materiału. Wadą tych gaśnic jest silne zanieczyszczenie miejsca użycia.
Zastosowanie:
– pożary z grup A, B, C lub B, C – w zależności od rodzaju użytego proszku;
– pożary z grupy D (proszek D);
– pożar urządzeń elektrycznych pod napięciem do 1 kV.
Nie gasić płonących:
– ruchomych części maszyn (zacieranie elementów współpracujących, np. łożysk tocznych);
– komputerów i sprzętu elektronicznego;
– olejów i tłuszczów w urządzeniach kuchennych.
Gaśnica śniegowa jest grubościenną butlą stalową, połączoną wężem elastycznym z tubą służącą do wyrzucania środka gaśniczego. Wnętrze gaśnicy jest wypełnione ciekłym dwutlenkiem węgla, który po otwarciu zaworu wydostaje się na zewnątrz i gwałtownie rozpręża, uzyskując temperaturę -80°C, a na powierzchni osadza się w postaci suchego lodu (stąd nazwa gaśnicy). Strumień ten zbija mechanicznie płomień dzięki sile podmuchu, nie pozostawia śladów po użyciu. Gaśnice te mają jednak mniejszą skuteczność w porównaniu z innymi gaśnicami o podobnej masie.
Zastosowanie:
– pożary z grup B i C;
– pożar urządzeń i instalacji pod napięciem do 1 kV (zwłaszcza elektroniki i maszyn precyzyjnych), pod warunkiem zachowania odległości co najmniej 1 m od gaszonego sprzętu;
– wszędzie tam, gdzie użycie proszków gaśniczych nie jest wskazane ze względu na obecność urządzeń wrażliwych na pyły i zabrudzenia (np. lakiernie).
Nie gasić płonących:
– ludzi (ryzyko wywołania odmrożeń);
– siarki, węgla, metali lekkich;
– silnie rozgrzanych elementów konstrukcji i urządzeń (ryzyko wywołania szoku termicznego).
Gaśnica wodno-pianowa (płynowa) to typ gaśnicy, gdzie środkiem gaśniczym jest piana powstająca z koncentratu środka pianotwórczego i wody. Piana uwalniana jest ze zbiornika pod wpływem sprężonego gazu. W porównaniu z gaśnicami proszkowymi, gaśnice pianowe są bardziej ekologiczne, a czyszczenie pomieszczeń po użyciu środka gaśniczego jest znacznie łatwiejsze.
Zastosowanie:
– pożary z grup A, B, F.
Nie gasić:
– płonących materiałów reagujących z wodą (np. sód, potas, fenol, wapno);
– pożarów materiałów palących się w postaci żaru w wysokich temperaturach;
– płonących instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem przy użyciu tradycyjnych gaśnic pianowych.
W nowoczesnych gaśnicach na pianę można bezpiecznie gasić urządzenia elektryczne pod napięciem do 1 kV, przy zachowaniu odległości przynajmniej 1 m od gaszonego przedmiotu.
Gaśnice mgłowe to nowy typ gaśnic, w których środkiem gaśniczym jest woda zdemineralizowana. Unikatowa technologia wytwarzania mgły wodnej pozwala zminimalizować szkody powstałe w wyniku gaszenia pożaru, nie pozostawiając śladów po użyciu środka gaśniczego.
Doskonale nadają się do gaszenia płonącej na ludziach odzieży oraz pożarów urządzeń będących pod napięciem, olejów i tłuszczów jadalnych, ważnych dokumentów i urządzeń.
Zasady użytkowania i obsługi gaśnic
Na korpusie gaśnicy znajduje się instrukcja obsługi w postaci rysunków i tekstu oraz informacje dotyczące grup pożarów, do których przeznaczona jest gaśnica i możliwości gaszenia urządzeń pod napięciem. Z tymi oznaczeniami warto zapoznać się wcześniej, gdyż w trakcie ewentualnego pożaru może zabraknąć czasu na szukanie oznaczeń. Warto również wiedzieć, jaki rodzaj gaśnicy znajduje się w domu, samochodzie czy miejscu pracy.
Rodzaj gaśnic powinien być dostosowany do gaszenia tych pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie. Podczas doboru środka gaśniczego należy również pamiętać o tym, aby straty wywołane gaszeniem nie były większe niż straty spowodowane samym pożarem. Na przykład, gaśnica pianowa nie nadaje się do gaszenia płonących książek, ponieważ je przemoczy. Natomiast gaśnica proszkowa powoduje ogromne zapylenie pomieszczenia. Do gaszenia płonących na ludziach ubrań należy użyć koca gaśniczego, a nie gaśnicy (wyjątek stanowi gaśnica na mgłę wodną). Obowiązuje również zakaz gaszenia wodą lub tradycyjną gaśnicą pianową płonących urządzeń elektrycznych pod napięciem (grozi porażeniem prądem), metali oraz karbidu. Przy użyciu wody nie można gasić również palących się tłuszczów i paliw.
W gaśnicy typu X trzeba wyciągnąć zabezpieczenie, chwycić za wąż i trzymając gaśnicę w pozycji pionowej zaworem do góry naciskać na dźwignię i kierować środek gaśniczy na źródło ognia. Za pomocą zaworu można przerywać i kontrolować wypływ środka gaśniczego.
W gaśnicy typu Z uwolnienie środka gaśniczego następuje po naciśnięciu na dźwignię zaworu
(proszkowa) lub po zdjęciu blokady i uderzeniu w grzybek zbijaka (pianowa). Należy odczekać 5 sekund (aktywacja gaśnicy) i przystąpić do gaszenia.
Przy gaszeniu gaśnicą śniegową trzeba zachować szczególną ostrożność, gdyż temperatura środka gaśniczego wynosi -80°C.
Gaszenie należy rozpocząć od podejścia do źródła ognia na odległość około 1 m od takiej strony, aby móc skierować środek gaśniczy zgodnie z kierunkiem wiatru. Strumień środka gaśniczego trzeba kierować na palące się obiekty, przesuwając go od skraju ognia do środka, a przy gaszeniu płonących obiektów pionowych – od góry w dół.
Połączenie sprawnego i właściwego wykorzystania gaśnicy z odpowiednio wczesnym zawiadomieniem straży pożarnej może przesądzić o powodzeniu gaszenia pożaru. Zgodnie z przepisami gaśnice podlegają przeglądom okresowym w terminach określonych przez producentów sprzętu (lecz nie rzadziej niż co 12 miesięcy) przez uprawnionych konserwatorów. Z praktycznego punktu widzenia warto ustalić stały coroczny termin przeglądu gaśnic, np. przed żniwami.
Andrzej Siennick
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie
Gaśnice:
– typu X pod stałym ciśnieniem (z manometrem: proszkowe, pianowe oraz śniegowe) mogą być użyte natychmiast;
– typu Z o zmiennym ciśnieniu (bez manometru, czyli z nabojem gazowym: proszkowe, pianowe), mogą być użyte dopiero po odczekaniu kilku sekund (aktywacja gaśnicy) od chwili naciśnięcia na dźwignię lub zbijak.
