Motylkowate w gospodarstwie ekologicznym

W gospodarstwach ekologicznych płodozmian jest ciągle niezastąpionym czynnikiem produkcji rolniczej. Stałe podnoszenie żyzności gleby jest długofalowym celem, można do tego wykorzystać rośliny motylkowate. 

W gospodarstwach ekologicznych przyjęto, że płodozmian to przyrodniczo poprawny dobór i następstwo roślin na danym polu, które zapewnia spełnienie dwóch funkcji – nawozowej i sanitarnej. Funkcja nawozowa kształtuje właściwą podaż azotu i materii organicznej do gleby, a sanitarna przerywa cykle rozwojowe patogenów, szkodników i chwastów. W prawidłowym zmianowaniu powinny brać udział różne grupy roślin. Znaczenie roślin motylkowych/bobowatych w płodozmianie gospodarstw ekologicznych jest wszechstronne. Oprócz koniczyny i lucerny (motylkowate drobnonasienne), wykorzystuje się też inne strączkowe, jak łubiny, bobik, groch.

Wzbogacanie gleby w azot

Rośliny te dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowatymi, zdolnymi do asymilacji azotu z powietrza atmosferycznego, mogą dostarczać znaczne ilości tego składnika, najwięcej azotu wiąże koniczyna i lucerna, a więc gatunki najczęściej uprawiane w gospodarstwach ekologicznych, mniejszą wydajność mają inne rośliny motylkowe, takie jak komonica, esparceta i seradela. Ilości asymilowanego azotu przez te rośliny są tak duże, że w pełni pokrywają swe potrzeby i jeszcze wzbogacają w azot glebę pod potrzeby roślin następczych, są to dobre przedplony dla roślin zbożowych i okopowych. Pozostawiają też dużą masę materii organicznej, ok. 4–7 ton na hektar.

Poprawianie właściwości fizycznych i chemicznych gleby

Rośliny strączkowe posiadają głęboki system korzeniowy, korzeń główny sięga niekiedy do głębokości 2 m, dzięki któremu potrafią wykorzystać składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby, trudno dostępne dla innych roślin, takie jak: fosfor, magnez, wapń i inne. Dzięki tym właściwościom rośliny te poprawiają strukturę gleby, stosunki powietrzne w glebie, przesiąkliwość wody i stan sanitarny gleby. Z kolei obumierające i butwiejące korzenie pozostawiają liczne kanały, które doprowadzają powietrze w czasie suszy w głąb gleby, a czasie opadów zwiększają infiltrację wody i przewietrzają glebę. Poprawna struktura gleby sprzyja rozwojowi pożytecznych drobnoustrojów glebowych. W rizosferze korzeni roślin motylkowych występuje 2–5-krotnie bogatsze życie biologiczne niż w rizosferze innych roślin. Koniczyny działają fitosanitarnie, ponieważ osłabiają i niwelują niektóre patogeny np. choroby podstawy źdźbła, fuzariozy lnu, ograniczają występowanie mątwika burakowego.

Poprawa wartości konsumpcyjnych i paszowych

Plony uzyskiwane z roślin motylkowych zawierają o 3–5% więcej białka właściwego, a mniej azotu azotanowego (N–NO3) niebezpiecznego dla ludzi i zwierząt. Rośliny strączkowe dostarczają znaczne ilości cennego białka paszowego. Nasiona zawierają go 20–45%  (groch i łubiny), białko to zawiera cenny aminokwas – lizynę oraz dodatkowo zawierają więcej witaminy B12, która przeciwdziała anemii.

W Polsce występują odpowiednie warunki do uprawy roślin strączkowych, a mimo to nie są powszechnym widokiem na polach. Duże znaczenie motylkowatych powinno sprawić, że będzie większa powierzchnia ich zasiewów, obecnie wynosi tylko 3%. Wg kryteriów rolnictwa ekologicznego udział strączkowych powinien wynosić 20–25%. Obserwuje się obecnie większe zainteresowanie uprawą mieszanek zbożowo-strączkowych, roślin poplonowych z udziałem roślin strączkowych i uprawą roślin bobowatych w czystym siewie. Korzyści wymierne dla rolnika siejącego rośliny strączkowe to także możliwości uzyskiwania zwiększonych dopłat obszarowych, a dla większych gospodarstw stanowi jedną z możliwości spełnienia wymogu „zazielenienia”.                                                                                                                                

Tekst i fot. Jerzy Trzebiatowski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego