Groźna muszka plamoskrzydła

Ocieplenie klimatu i globalny handel stwarzają korzystne warunki przemieszczania się nowych organizmów. Dobrym przykładem może być groźny szkodnik wielu roślin jagodowych oraz pestkowych – muszka plamoskrzydła (Drosophila suzukii). Z uwagi na możliwości adaptacyjne muszka ta jest w stanie rozwijać się w bardzo szerokim zakresie ekosystemów – zarówno uprawnych, jak i dzikich. Właściwości te pozwalają jej na przetrwanie w różnych warunkach, ograniczając równocześnie możliwość monitorowania.

Pułapka firmy ICB Pharma sp. j. z Jaworzna na plantacji truskawki pod daszkami

Samiec i samica D. suzuki

Jaja

Larwa

Gatunek Drosophila suzukii został zidentyfikowany w Japonii na początku XX wieku. Dynamicznie rozprzestrzeniał się po świecie i już w 2008 roku odnotowano jego obecność w USA i Europie. W Polsce pierwsze organizmy zostały odłowione w 2014 r. na plantacjach borówki wysokiej i malinach. Intensywne rozprzestrzenianie się gatunku związane jest z możliwością czynnej migracji osobników dorosłych. W sezonie gatunek ten może przemieścić się nawet na odległość przekraczającą 1 000 km. Zakłada się, że muszka migruje w kierunku północnej i wschodniej Europy. Czynnikiem ograniczającym występowanie muchy może okazać się suchy klimat, bo mucha preferuje wilgotny klimat morski.

Mucha może się rozwijać na owocach pestkowych – wiśniach, czereśniach, morelach, brzoskwiniach, śliwkach oraz owocach jagodowych – truskawkach, malinach, jeżynach, borówkach, porzeczkach. Z winogron preferuje ciemne odmiany. Oprócz owoców na plantacjach sadowniczych D. suzukii zasiedla owoce roślin dziko żyjących, jak: czereśnia ptasia, bez czarny, jagoda leśna, jeżyna, antypka i in. W przypadku braku dojrzewających owoców owady dorosłe mogą odżywiać się sokiem dębów lub substancjami wydzielanymi przez miodniki.

Drosophila suzukii jest gatunkiem pokrewnym do popularnej u nas muszki owocowej (Drosophila melanogaster) i jak ona należy do muchówek. Jest do niej bardzo podobna. Osobniki dorosłe D. suzukii mają czerwone oczy i ciało w kolorze od żółtawego do brązowego. Rozpiętość skrzydeł u much wynosi 5–6 mm. U owada występuje dymorfizm płciowy. Samica osiąga wielkość 3,2–3,4 mm, a cechą diagnostyczną gatunku jest ząbkowane, silne pokładełko (narząd do składania jaj). Natomiast samiec jest mniejszy (2,6–2,8 mm), ale łatwiejszy do identyfikacji. Czarne plamy na końcówkach skrzydeł są charakterystyczną cechą dla gatunku. Samce wyróżniają się również dwoma rzędami czarnych grzebieni na łączeniach segmentów przednich odnóży. Pokładełka i grzebienie są widoczne pod mikroskopem stereoskopowym. Plamy na skrzydłach samców można obserwować gołym okiem lub pod lupą. Jaja są niewielkie (0,4–0,6 x 0,2 mm), o zmiennej barwie. Początkowo są przezroczyste, zmieniając barwę na mleczną. Charakterystyczne dla jaj są dwie rurki oddechowe, które po złożeniu jaja wystają nad powierzchnię owocu. Z jaja rozwijają się w owocu trzy stadia larwalne, a następnie larwa przechodzi stadium poczwarki. Cylindryczne poczwarki są czerwonobrązowe z dwoma wyrostkami na końcu.

Szkodnik rozwija w ciągu roku od 7 do 15 pokoleń, w zależności od warunków klimatycznych. Zakłada się, że w Polsce jest 3–7 pokoleń. Osobniki dorosłe D. suzukii żyją 1,5–2 miesięcy. Gatunek przechodzi cztery stadia rozwojowe: jajo, larwa, poczwarka i osobnik dorosły. Jedna samica może złożyć nawet 600 jaj (średnio około 400 sztuk). Jaja mogą być składane od kwietnia do listopada. Do jednego owocu samica składa 1–3 jaj. Dziennie może złożyć 21 jaj w 7–16 owoców. Okres składania jaj może się przedłużyć z 10 do 65 dni. 12 do 72 godzin po złożeniu jaj wylęgają się larwy, które żerują pod skórką owoców przez 4–7 dni. Stadium poczwarki trwa od 4 do 43 dni wewnątrz owocu lub na jego powierzchni. Poczwarki mogą wypadać na powierzchnię gleby. W zależności od temperatury cykl rozwojowy muszki plamoskrzydłej trwa od 7 do 50 dni. Zakłada się, że średnio długość jednego cyklu trwa 14 dni.

W 2023 r. prowadzono monitoring występowania D. suzukii. Pierwsze pojawy były 18 września, a ostatnie muszki odłowiono 24 listopada. Największą populację zaobserwowano 17 października. Wydaje się, że termin odłowów nie powinien stwarzać zagrożenia dla uprawianych owoców. Może nawet sugerować, że w czasie okresu dojrzewania i zbiorów owoców muszki D. suzukii spędzają na roślinach dziko żyjących. Na uwagę zasługuje możliwość przeżywania niekorzystnych warunków na owocach jemioły.

Krótki cykl rozwojowy oraz wysoka płodność gatunku powoduje szybki wzrost populacji z jednoczesnym wzrostem zagrożenia w trakcie sezonu. Najliczniejsza populacja szkodnika występuje w okresie jesiennym dając duże szanse na jej przezimowanie. Szkodliwe u gatunku D. suzukii są larwy oraz owady dorosłe. Jaja składane są do owoców dojrzałych i dojrzewających. Owoce stają się atrakcyjne dla muchy w momencie zmiany barwy, co wiąże się ze wzrostem zawartości cukrów oraz delikaceniem skórki. Samice składając jaja nacinają skórkę powodując jej uszkodzenie, które często doprowadza do wycieku soku czy infekcji. W zasiedlonych przez larwy owocach skórka zapada się w miejscu żerowania. Owoce zasiedlone przez szkodnika tracą wartość konsumpcyjną i handlową. Straty w plonie związane ze szkodliwością D. suzukii w zależności od warunków klimatycznych i atrakcyjności owoców mogą sięgać nawet 100%. Problemem są owoce, do których jaja zostały złożone tuż przed zbiorem, gdyż rozwój larw odbywa się w czasie przechowywania, transportu i obrotu.

Metoda prowadzenia obserwacji D. suzukii została opracowana przez Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach. Zakłada ona wykorzystanie pułapek z płynem wabiącym. Na rynku dostępne są zestawy pułapkowe z różnych firm. Taką pułapkę można wykonać samemu nawiercając w górnej części plastikowej butelki otwory o średnicy 2–3 mm i uzupełniając płynem wabiącym składającym się z octu jabłkowego, czerwonego wina (niektórzy jeszcze zalecają dodatek drożdży i cukru). Monitoring rozpoczynamy na terenach otaczających plantację: zadrzewienia, zakrzaczenia, żywopłoty. W przypadku odłowienia większej liczby muszek, pułapki przenosimy na plantację. Na obszarze uprawy umieszczamy przynajmniej dwa zestawy pułapek, w zacienionym miejscu na wysokości owoców. Ocenę przeprowadza się raz w tygodniu przelewając płyn przez sitko i oceniając odłowione organizmy. Aby ocenić zasiedlenie owoców przez larwy, owoce te można lekko zmiażdżyć i zalać je roztworem soli lub cukru. Po 10–15 minutach znajdujące się w owocach larwy powinny wypłynąć na powierzchnię cieczy.

Do zwalczania muszki plamoskrzydłej zarejestrowane są w śliwkach: Decis Expert 100 EC, Decis Mega 50 EW, Deka 2,5 EC, Desha 2,5 EC, Dyno 2,5 EC, Matrix 2,5 EC. W czereśniach i wiśniach dodatkowo jest jeszcze zarejestrowany Exirel 100 SE. W uprawie truskawek dodatkowo Banevia 100 OD, Nexsuba, SpinTor 240 S.C. i Afirm 095 SG. Przy czym należy pamiętać, że odpowiedzialność za skuteczność i fitotoksyczność tych środków ochrony roślin ponosi wyłącznie użytkownik. Termin użycia tych preparatów przypada na okres zbiorów, co może skutkować zwiększoną zawartością ich pozostałości. Dlatego profilaktyka jest istotnym elementem walki z tym szkodnikiem. W celu ograniczenia występowania i szkodliwości D. suzukii należy przeprowadzić możliwie często zbiory i nie pozostawiać owoców na plantacji. Owoce przejrzałe i porażone przez muszkę (nienadające się do handlu) powinny być poddawane fermentacji w szczelnych pojemnikach w ciągu 2–3 tygodni. Dobrym, ale kosztownym rozwiązaniem staje się użycie siatek zabezpieczających o średnicy oczek nieprzekraczających 0,98 mm. Pamiętać należy przy tej metodzie o dokładnej izolacji plantacji oraz o ograniczonym dostępie do światła dla roślin. Inną metodą są odłowy szkodników. Po stwierdzeniu obecności muszki w otoczeniu plantacji, warto w okresie przebarwiania się owoców rozwiesić około 200 pułapek na samej plantacji. Na początku zbiorów lepiej gdyby były na obrzeżach plantacji. Następnie przy rozprzestrzenieniu się szkodnika na powierzchni całej plantacji. Metody ograniczające składanie jaj (stosowanie glinki kaolinowej, tlenku wapnia, talku), bardzo często poważnie ograniczają jakość pozyskiwanych owoców.

W Polsce do 2014 roku nie stwierdzono obecności tej muszki. W 2015 roku w trakcie suchego i upalnego lata nie odnotowywano obecności D. suzuki. Na początku jesieni liczba lokalizacji ze stwierdzonym szkodnikiem wyraźnie się zwiększyła. Oznacza to, że Polscy producenci owoców jagodowych i pestkowych są zmuszeni do ciągłego monitoringu występowania tego szkodnika i reagowania na jego występowanie.

Tekst i fot. Małgorzata Kołacz, KPODR