Szara pleśń – groźna w czasie kwitnienia
Botrytis cinerea jest sprawcą szarej pleśni. Najczęściej występuje w stadium niedoskonałym. Charakterystyczny dla tej choroby jest szary nalot, złożony z grzybni i trzonków konidialnych (długie do 2 mm) i licznych zarodników konidialnych. Patogen wytwarza czarne lub ciemnobrunatne sklerocja. Stadium doskonałe występuje rzadko i nie ma znaczenia w rozwoju choroby.
Sprawca choroby
Grzyb wywołujący tę chorobę jest grzybem fakultatywnym, który może występować w przyrodzie w postaci pasożytniczej i saprofitycznej. Stadium saprofityczne grzyba można spotkać w glebie i na resztkach pożniwnych w postaci grzybni i sklerocjów. Obfite zarodnikowanie konidialne jest źródłem infekcji dla wielu gatunków roślin uprawnych w tym wszystkich sadowniczych. Temperatura powyżej 15oC (temperatura optymalna dla infekcji 18–25oC) oraz 90% wilgotność względna powietrza sprzyjają infekcjom i rozwojowi choroby. Infekcjom sprzyja również duże zagęszczenie roślin, mała przewiewność plantacji oraz niedobory światła. Zarodniki grzyba mogą być przenoszone z prądami powietrza i kroplami wody. Do infekcji dochodzi w obecności wody poprzez zranienia, ale także przez nieuszkodzoną tkankę okrywającą. W zainfekowanych tkankach roślinnych grzyb wytwarza enzymy degradujące ścianę komórkową oraz toksyny powodujące ich zamieranie.
Występowanie na roślinach
Szara pleśń występuje na roślinach we wszystkich ich fazach rozwojowych. Można ją zaobserwować na szyjkach korzeniowych, liściach, pędach, pąkach oraz kwiatach i owocach. Choroba atakuje wszystkie rośliny sadownicze. Na truskawkach gnilne plamy, zgorzele i nekrozy występują przede wszystkim na kwiatach i owocach w różnych fazach ich rozwoju. Liście i łodygi są porażane sporadycznie w korzystnych dla rozwoju choroby warunkach. Do zamierania całych kwiatostanów może dochodzić w przypadku przerośnięcia grzybni przez szypułkę. Owoce zasychają i gniją po porażeniu działek kielicha i dna kwiatowego. Proces gnilny rozpoczyna się od miejsca porażenia działek kielicha lub od porażonego owocu. Zainfekowana tkanka przybiera jasnobrązową barwę i lekko się zapada nie ulegając rozpadowi. Szara pleśń na zielonych owocach truskawki często powoduje ich zasychanie, natomiast dojrzałe owoce pokrywają się białym nalotem grzybni i szarym puszystym nalotem trzonków konidialnych. Na owocach choroba rozwija się również po zbiorze w czasie transportu i przechowywania. Chorobę w tym okresie ogranicza szybkie schłodzenie owoców po zbiorze.
Szara pleśń na jabłoni
Szara pleśń ma swoje miejsce również w ochronie jabłoni. Jest to druga pod względem częstotliwości występowania choroba przechowalnicza w kraju. W infekcjach i rozwoju tej choroby ma znaczenie tylko stadium konidialne grzyba. Zarodniki konidialne przenoszone są na kwiaty jabłoni z wiatrem, deszczem i przez pszczoły. Grzyb Botrytis cinerea poraża kwiaty jabłoni (słupek, pręciki). Po infekcji patogen pozostaje (nie dając początkowo żadnych objawów chorobowych ani nie hamując zawiązywania owoców w kielichu jabłka przez długi czas), a zgnilizny rozwijają się dopiero podczas przechowywania. Znane są przypadki porażania przez grzyb także pędów i gałęzi drzew, np. na odmianie ‘Ligol’. Przyczyną chorób są również infekcje w okresie przedzbiorczym przez uszkodzenia skórki. Są to okresy, gdy warunki sprzyjają infekcjom przez sprawcę szarej pleśni. Patogen może wywoływać choroby: suchą zgniliznę przykielichową, miękką zgniliznę przykielichową oraz gniazdowe gnicie jabłek w okresie przechowywania. Suchą zgniliznę przykielichową można zaobserwować 1,5–2 miesiące po infekcji, w postaci czerwono-fioletowych przebarwień skórki wokół kielicha zawiązka. Następnie w drugiej połowie lata rozwija się otaczająca cały kielich plama gnilna, która po wyschnięciu ulega wykruszeniu. W okresie mokrej i ciepłej pogody w miejscach porażonych może rozwijać się miękka zgnilizna przykielichowa, powodując gnicie owoców na drzewach. Jabłka porażone suchą zgnilizną wcześniej dojrzewają i opadają. Oszpecone owoce z objawami choroby mają niską jakość. Szara pleśń w czasie przechowywania najczęściej zaczyna rozwijać się od plam gnilnych wokół kielicha powodując gniazdowe gnicie jabłek. Plamy gnilne szybko powiększając się obejmują cały owoc. Z czasem gnijące jabłka pokrywają się strzępkami szarej grzybni, która jest źródłem infekcji sąsiednich owoców, powodując powstawanie specyficznych dla tej choroby gniazd gnilnych. Długość przechowywania wpływa na stopień porażenia. Szara pleśń rozwija się w przechowalniach, jak i chłodniach, najczęściej porażając odmiany: ’Fantazja’, ‘Lobo’, ‘Paulared’, ‘Alwa’, ‘McIntosh’, ‘Idared’ i ‘Gloster’. Rozwojowi choroby sprzyjają: deszczowa pogoda w czasie kwitnienia i zbioru jabłek, opóźnione schładzanie owoców po zbiorze oraz zła wentylacja pomieszczeń przechowalniczych.
Zarodniki konidialne Botrytis cinerea przenoszone są na kwiaty jabłoni z wiatrem, deszczem i przez pszczoły (Fot. M. Kołacz)
Ochrona przed chorobą i jej zwalczanie
Skuteczność zwalczania szarej pleśni w uprawach jest ograniczona ze względu na powszechność gatunków porażanych, jak i możliwość długiego trwania w postaci sklerocjów. W ochronie przed szarą pleśnią istotną rolę odgrywają czynniki ograniczające możliwość infekcji na plantacji, jak: niszczenie resztek porażonych roślin, zachowanie kilkuletniej przerwy w uprawie roślin podatnych na tę chorobę, unikanie zbytniego zagęszczenia roślin.
Istotnym aspektem w ochronie przed szarą pleśnią jest jej zwalczanie przy użyciu środków ochrony roślin. Ważne jest dokładne pokrycie wszystkich nadziemnych części roślin. Zaleca się stosowanie do wykonania zabiegów w truskawkach belki typu Fragaria lub specjalistycznych opryskiwaczy z kierowanym strumieniem powietrza. Zabiegi zapobiegawcze należy rozpocząć na początku kwitnienia, gdy rozwinie się 10% kwiatów. W zależności od przebiegu pogody i tempa rozwoju kwiatów ochronę należy kontynuować co 5–7 dni do zbioru z zachowaniem okresów karencji. Najwyższą efektywność ochrony uzyskuje się przy dokładnym pokryciu kwiatostanów i kwiatów cieczą roboczą. W celu precyzyjnego naniesienia roztworu i penetracji łanu roślin wskazane jest użycie belki typu Fragaria lub innej z kilkoma rozpylaczami umieszczonymi rzędowo albo opryskiwacza wentylatorowego z kierowanym strumieniem powietrza, lub typu oktopus. Do ochrony truskawek przed szarą pleśnią zarejestrowane są preparaty z różnych grup chemicznych i dlatego program ochrony powinien uwzględniać przemienne ich stosowanie. Warto do ochrony włączyć biologiczne środki ochrony roślin na bazie mikroorganizmów Amylo –X WG, Polyversum WP, Prestop WP, Serenade ASO, Serifel, Taegro, Botector, Julietta. W rotacji preparatów warto wziąć pod uwagę: Kaptam Gold 80 WG, Malvin 80 WDG, Merpan 80WDG, Mertop 80 WDG, Multicap, Orthocide WDG. Preparaty Boscal, Frupica 440 SC, Geoxe 50 WG, Luna Sensation 500SC, Signum 3WG stosować przemiennie nie częściej jak dwa razy w sezonie. Środki o jednodniowej karencji można stosować tuż przed i pomiędzy zbiorami. Do zwalczania szarej pleśni na jabłoniach zarejestrowane są: Fontelis 200 SC, Orlian 200 SC. Preparaty te należy zastosować w pełni kwitnienia i w fazie opadania płatków kwiatowych. Do ochrony przedzbiorczej jabłek można zastosować między innymi: Botrefin, Cypros, Captan 80 WDG Fontelis 200 SC, Geoxe 50 WG, Luna Experience 400 SC, Malwin 80 WDG, Orthocide 80 WDG, Pomax S.C., Pretor 469 SC, Puenta 62,50 WG, Rabaate 80 WG, Society, Switch 62,5 WG, Zato 50, Blossom Protect, zgodnie z etykietami instrukcjami stosowania. Dobór preparatów oraz ilość zabiegów uzależnić od przebiegu pogody w okresie przedzbiorczym.
W celu ograniczenia strat w czasie przechowywania owoców można wykonać zabieg po zbiorach owoców jednym z zarejestrowanych preparatów.
Małgorzata Kołacz, KPODR
