Wady i zalety uprawy bezorkowej

System uprawy roli opiera się na odpowiednim doborze maszyn i narzędzi użytych do przygotowania gleby oraz  kolejności ich stosowania, zależnie od czynników przyrodniczych. Coraz częściej stosowany jest system bezorkowy.

W Polsce wyróżnia się trzy systemy uprawy roli:

– tradycyjny (płużny) – główną zasadą tego systemu uprawy jest odwrócenie wierzchniej warstwy gleby i odłożenie jej na dno skiby. Narzędziem używanym w tym systemie jest pług,

– bezorkowy (bezpłużny) – jest to system uprawy roli, który zastąpił odwracanie gleby jej mieszaniem. Odpowiednie mieszanie można uzyskać wykorzystując takie maszyny jak np. brona talerzowa, kultywator ścierniskowy, spulchniacz obrotowy,

– uprawa zerowa (siew bezpośredni) – uprawa ta polegała na spulchnianiu gleby w ograniczony sposób, na zasadzie uprawy uproszczonej, czy bezorkowowego systemu uprawy roli. Było to możliwe dzięki użyciu agregatów uprawowych. Obecnie narzędzia do pasowej uprawy roli są bezpośrednio zagregatowane z dozownikami nawozów oraz siewnikami (kultywator + rozsiewacz + siewnik).

Uprawa bezorkowa nazwana jest również uprawą uproszczoną lub zredukowaną, ponieważ ogranicza liczbę zabiegów uprawowych, a niekiedy część z nich eliminuje (w porównaniu do systemów płużnych). Bezpłużny system uprawy polega na spulchnianiu i mieszaniu wierzchniej warstwy gleby bez konieczności jej odwracania. Ponadto pracę pługa w uprawie bezorkowej zastępuje aktywność dżdżownic i innych organizmów żywych bytujących w warstwie ornej gleby. W naturalny sposób uprawiają i spulchniają one glebę, gdy w poszukiwaniu pokarmu tworzą korytarze w głębokich warstwach gleby. Dżdżownice przyczyniają się również do poprawy żyzności gleby, wspomagając jej wietrzenie i mieszając pozostałości po żniwach. Uprawa bezpłużna to zastąpienie orki gruberami (kultywatorami ścierniskowymi o sztywnych łapach mogących mieszać glebę na głębokości sięgającej nawet 20–30 cm) – polecana jest szczególnie w płodozmianach uproszczonych z przewagą zbóż, na terenach pagórkowatych, a także przy niskich i nierównomiernie rozłożonych opadach atmosferycznych. Może mieć szerokie zastosowanie na terenach silnie urzeźbionych w celu zapobiegania erozji gleb.

Do zalet systemu bezorkowego można zaliczyć przede wszystkim zmniejszenie nakładów czasu pracy. Ograniczona liczba zabiegów pozwala na zaoszczędzenie przez rolnika znacznej ilości czasu, co usprawnia prace i pozwala na zachowanie optymalnych terminów siewu nawet przy dużych areałach. Kolejną zaletą, jaką można niewątpliwie przypisać bezorkowej uprawie roli jest zmniejszenie zużycia paliwa i mniejsze koszty utrzymywania maszyn. Związane jest to przede wszystkim z ograniczeniem liczby zabiegów, jak również z ilością użytych maszyn do uprawy. Mniejsze siły tarcia występujące przy mieszaniu gleby, niż przy jej odwracaniu, generują mniejsze zużycie paliwa. Sprawia to, że do atmosfery trafia mniej dwutlenku węgla oraz spalin. Do kolejnych zalet można zaliczyć polepszenie struktury i porowatości gleby oraz lepsze zatrzymywanie wody i zwiększenie zawartości substancji organicznej w wierzchniej warstwie gleby. Zaleta ta jest ściśle związana z bezorkowym systemem roli, ponieważ przy braku odwracania gleby nie zachodzi zjawisko przesuszania, jak i wietrzenia gleby. Zaobserwowano natomiast lepszy podsiąk wód gruntowych do wierzchnich warstw. Pozostawione resztki pożniwne na powierzchni gleby są częściowo mieszane, a ich pozostała część tworzy warstwę ochronną gleby.

Ograniczenie erozji gleby jest ważnym aspektem ekologicznym i kolejną zaletą uprawy bezorkowej. Brak nadmiernego spulchniania ogranicza erozję powietrzną, a pozostawione resztki na powierzchni ograniczają erozję wodną. Erozja wodna, jak i powietrzna jest poważnym problemem zwłaszcza na glebach lekkich, lecz należy też wspomnieć, że występuje na wszystkich typach gleb w mniejszym, bądź większym stopniu. System ten pomaga zachować życie biologiczne i mikrobiologiczne na nieznacznie zmienionym poziomie, co sprzyja rozkładowi substancji mineralnej i organicznej. Mikroorganizmy żyjące w glebie mają również możliwość lepszego rozkładu substancji szkodliwych. Pozwala również na zasymilowanie składników pokarmowych potrzebnych dla roślin. Rośliny w czasie wzrostu mają lepszy rezerwuar składników mineralnych oraz wody niezbędnej dla ich rozwoju.

Wszystkie wymienione powyżej zalety przemawiają za wprowadzeniem do praktyki systemów bezorkowych, lecz poza zaletami należy również wspomnieć o wadach.

Najważniejsza i najczęściej wymieniana wśród naukowców wada, o której należy wspomnieć to zmniejszenie plonu. Na przykładzie kukurydzy przeprowadzono badania w Katedrze Uprawy Roli i Roślin AR w Poznaniu, wskazują one na znaczne zmniejszenie plonu kolb kukurydzy uprawianej przez 10 lat w monokulturze i jednoczesnym stosowaniu bezorkowej uprawy roli (o 16% w uprawie uproszczonej i 21% – w siewie bezpośrednim) w porównaniu do tradycyjnej (płużnej) uprawy roli. Obniżenie plonu było m.in. rezultatem zmniejszenia obsady i wysokości roślin kukurydzy. Kolejną istotną wadą jest znaczny wzrost zachwaszczenia łanu. Zachwaszczenie jest związane z nagromadzeniem się nasion chwastów w wierzchniej warstwie gleby. Wzrost zachwaszczenia jest przyczyną do stosowania większych ilości herbicydów, co zwiększa koszty uprawy i może powodować uodpornienie się chwastów na substancje aktywne herbicydów – powstanie osobników odpornych. Kolejną wadą jest wzrost liczebności szkodników roślin, zwłaszcza ślimaków chrząszczy i form przetrwalnych zimujących w glebie. Występuje również aspekt ekonomiczny, który wiąże się z częściową zmianą sprzętu w gospodarstwie, tak aby można przeprowadzić prawidłowo zabiegi spulchniające. Brak przykrycia resztek pożniwnych glebą, co ma miejsce w uprawie orkowej, może być przyczyną rozwoju chorób roślin uprawnych, zwłaszcza przy monokulturze roślin zbożowych i kapustowatych. Nadmierne ubicie gleby może być powodem zakwaszenia gleby, a co za tym idzie słabszego wzrostu i rozwoju roślin. W systemach bezorkowych, należy zwrócić szczególną uwagę na dobór roślin w zmianowaniu, gdyż może to być decydujący czynnik, co do powodzenia uprawy i uzyskania zadowalających plonów.

Dlatego krótko zestawiając wszystkie systemy uprawy roli można stwierdzić, iż tradycyjna, orkowa uprawa roli odchwaszcza glebę, głęboko spulchnia, stwarzając bardzo dobre warunki do wzrostu korzeni. Z drugiej jednak strony naraża ją na przesuszenie, erozję wodną, wietrzną, a także na zaskorupienie. Natomiast uprawa bezorkowa, spulchnia i miesza glebę, ale jej nie odwraca, a pozostawione na powierzchni resztki pożniwne chronią ją przed erozją. Jednak bezorkowy system uprawy ogranicza m.in. pobieranie wody oraz składników pokarmowych przez rośliny, mimo że pozwala na ich magazynowanie, a duża ilość resztek po zbiorze przedplonu utrudnia precyzyjne umieszczenie nasion w glebie. Uważa się, że pasowa uprawa roli (strip – till) łączy w sobie pozytywne aspekty uprawy płużnej, bezorkowej oraz zerowej. Siew pasowy (strip – drill) to rodzaj siewu powiązany z uprawą pasową. Jednak strip – till niesie za sobą duże koszty związane z wysokimi cenami agregatu oraz dużym zapotrzebowaniem mocy ciągnika.

Podsumowując wszystkie systemy uprawy roli zaznaczyć należy, iż nie ma systemów idealnych. Wybór systemu uprawy musi pozostać kwestią indywidualną. Wybór powinien być przemyślany, a sposób uprawy dostosowany do warunków i możliwości gospodarstwa.

Przemysław Lendecki 
Kujawsko-Pomorski Ośrodek
Doradztwa Rolniczego
Fot. A. Piszczek