Niebezpieczne pilarki
Pilarki tarczowe, zwane „krajzegami”, używane w gospodarstwach do cięcia drewna na opał i w pracach remontowo-budowlanych – to jedne z najbardziej niebezpiecznych urządzeń. Według statystyki KRUS przy ich obsłudze wydarzyło się w ubiegłym roku 527 wypadków.
W gospodarstwach rolnych większość pilarek zbudowana jest domowym sposobem, a regułą jest brak zabezpieczeń. Zły stan techniczny tych urządzeń oraz nieprawidłowa ich obsługa są głównymi przyczynami wypadków.
ZAGROŻENIA
Odrzut
Niekontrolowany, gwałtowny i bardzo szybki odrzut obrabianego przedmiotu lub jego fragmentu (drzazgi, sęka itp.) w stronę operatora należy do zagrożeń najbardziej niebezpiecznych. Następuje najczęściej podczas wzdłużnego cięcia drewna, wskutek zaciskania się piłowanego materiału na uzębieniu tylnej części piły. Zdarzały się nawet przypadki pęknięcia tarczy piły i jej odrzutu.
Bezpośrednie uderzenie materiału w ciało człowieka może spowodować stłuczenie, zranienie, utratę oka lub zębów, a nawet śmierć wskutek uszkodzenia organów i krwotoków wewnętrznych.
Powstawaniu odrzutów zapobiega stosowanie klina rozszczepiającego oraz prowadnicy materiału przy cięciu wzdłużnym. Nie należy też pracować na pilarce z nadmiernie wyrobioną szczeliną przy pile, gdyż może to spowodować odrzucenie lub wciągnięcie wąskiego elementu.
Kontakt z wirującą piłą
Zranienie albo amputacja palców lub całej dłoni może być następstwem poślizgnięcia się ręki operatora na obrabianym materiale, a także niestabilności pilarki. Przyczyną takich urazów mogą być też niedozwolone metody obróbki (np. poprzeczne przecinanie drewna okrągłego bez zabezpieczenia przed obrotem, usuwanie ręką odpadów i trocin) bądź nieuwaga (np. reakcja na nagły dźwięk z zewnątrz).
Przed bezpośrednim kontaktem ręki obsługującego pilarkę z uzębieniem piły chroni właściwie ustawiona osłona górna oraz stosowanie popychacza.
Pochwycenie
Wplątanie, pochwycenie i zgniecenie przez ruchome elementy napędu mogą spowodować ciężkie urazy ciała, szczególnie dłoni.
Aby tego uniknąć, pilarka musi być wyposażona w komplet osłon elementów wirujących, a odzież operatora powinna być dopasowana i zapięta. Nie wolno wykonywać jakichkolwiek regulacji i prac porządkowych przy pile bez jej wyłączenia i zabezpieczenia.
Poślizgnięcie, potknięcie, upadek
Nierówne, śliskie, zapylone powierzchnie, bałagan na stanowisku pracy, a zimą gołoledź mogą spowodować potknięcie i kontakt z pracującymi elementami pilarki lub upadek grożący urazami ciała.
Przed przystąpieniem do pracy trzeba sprawdzić stan nawierzchni, uprzątnąć ze stanowiska roboczego wióry i obrzynki, w przypadku oblodzenia posypać podłoże piaskiem i solą. Pracować w obuwiu antypoślizgowym, bez pośpiechu i z zachowaniem należytej ostrożności.
Porażenie prądem
Porażenie spowodowane jest najczęściej złym stanem instalacji elektrycznej pilarki (uszkodzone przewody lub włączniki, brak wtyczek). Należy na bieżąco kontrolować sprawność instalacji i zlecać uprawnionemu elektrykowi wykonywanie pomiarów skuteczności ochron przeciwporażeniowych.
Zapylenie, zaprószenie oczu
Pył gromadzi się zwłaszcza w tych pomieszczeniach, gdzie obrabiane są np. płyty wiórowe lub wysuszone twarde drewno. U niektórych osób pył drzewny wywołuje astmę lub inne choroby układu oddechowego, a pyły z drewna bukowego i dębowego są rakotwórcze.
Zaprószeniu oczu trocinami zapobiegają górna osłona tarczy piły oraz okulary ochronne.
Pożar lub wybuch
Jeżeli pomieszczenie zamknięte ma niesprawną wentylację i w powietrzu znajduje się zbyt wiele pyłu drzewnego, albo na podłodze, ścianach i maszynach zalega dużo kurzu, może dojść do zainicjowania pożaru lub wybuchu – np. na skutek iskrzenia instalacji, nagrzania się elementów maszyny do temperatury zapłonu pyłu, gromadzenia się ładunków elektrostatycznych na częściach maszyn, wejścia do pomieszczenia z otwartym ogniem.
Hałas
Poziom hałasu przy pracy na pilarce zazwyczaj znacznie przekracza dopuszczalne normy dla ośmiogodzinnego dnia pracy powyżej 85 dB, dlatego zaleca się stosowanie ochronników słuchu oraz przerw w pracy.
Dla zmniejszenia poziomu hałasu należy zadbać o dobry stan techniczny pilarki (łożysk) i tarczy piły (dobrze naostrzona, o prawidłowo ustawionych zębach).
ZABEZPIECZENIA
Najlepiej używać pilarek fabrycznych, posiadających znak CE (Certyfikat Europejski obowiązujący od 1 maja 2004 roku) oraz znak bezpieczeństwa B (obowiązkowy dla maszyn wprowadzonych do obrotu przed 30 kwietnia 2004 roku, a dobrowolny po tej dacie).
W przypadku pilarki własnej konstrukcji należy zadbać o wyposażenie jej w elementarne urządzenia zabezpieczające:
– osłony górnej i dolnej części tarczy piły;
– osłony elementów napędu (kół pasowych i pasów);
– klin rozszczepiający;
– awaryjny wyłącznik napędu w zasięgu ręki (w kształcie grzybka o barwie czerwonej na żółtym tle).
Przy cięciu wzdłużnym niezbędne są prowadnice oraz popychacze materiału. Natomiast w pilarce do cięcia poprzecznego bardzo pomocne jest urządzenie podające materiał, np. sanki, ruchomy stół lub kosz wahadłowy.
Osłony
Aby osłony piły i przekładni napędowej spełniały swoje zadanie, muszą być w dobrym stanie technicznym.
Dolna osłona piły znajduje się pod stołem pilarki i całkowicie zakrywa dolną część tarczy. W nowoczesnych pilarkach zwykle połączona jest ze ssawą do trocin.
Osłona górna montowana jest na stabilnym wsporniku. W pilarkach przystosowanych do pracy z piłami o średnicy nieprzekraczającej 315 mm dopuszczalne jest mocowanie osłony na klinie rozszczepiającym.
Kaptur osłony górnej powinien wystawać poza miejsce przechodzenia zębów piły przez stół pilarki oraz znajdować się jak najbliżej ciętego materiału, tak by palce dłoni nie mogły dostać się w szczelinę.
Pilarka musi mieć osłonięte wszystkie elementy napędu – osłonami stałymi lub osłonami ruchomymi blokującymi.
Klin rozszczepiający
Klin rozszczepiający chroni przed zakleszczeniem piły oraz przed odrzutem materiału. Bardzo ważne jest prawidłowe ustawienie klina. Musi on być osadzony dokładnie w jednej linii z tarczą piły, w taki sposób, aby odległość wewnętrznej krawędzi klina od zębów piły wynosiła od 3 do 8 mm. Jeżeli górna osłona tarczy nie jest mocowana na klinie, to jego wierzchołek powinien znajdować się od 2 do 5 mm poniżej wierzchołka piły.
Klin rozszczepiający powinien być wykonany ze stali sprężynowej lub narzędziowej o wymiarach i kształcie dostosowanych do średnicy i grubości piły oraz solidnie zamocowany. Klin musi być grubszy od tarczy piły, ale nieco cieńszy od szerokości rozwarcia zębów. Jego przednia krawędź powinna tworzyć łuk koła o promieniu nieprzekraczającym promienia tarczy piły.
Osłona górna i klin rozszczepiający powinny być tak zamocowane, aby można było regulować ich położenie w zależności od wielkości piły i grubości przecinanego materiału. W przypadku wymiennego używania kilku tarcz należy wyposażyć pilarkę w komplet odpowiednich klinów rozszczepiających.
Prowadnice i popychacze
Prowadnice do cięcia wzdłużnego powinny być ustawione równolegle do tarczy piły oraz sięgać od przedniego brzegu stołu nie dalej niż do osi obrotu piły. Zmniejszy to ryzyko zakleszczenia się przecinanego materiału.
Popychacze pozwalają na utrzymywanie rąk w bezpiecznej odległości od piły, zwłaszcza przy obróbce drobnych elementów oraz w końcowej fazie cięcia, a także umożliwiają ustawienie się z boku maszyny, gdzie operator jest mniej narażony na odrzuty. Bezpieczny popychacz powinien mieć co najmniej 40 cm długości i być wykonany z drewna, sklejki lub tworzywa sztucznego. Wykonując popychacz własnoręcznie trzeba pamiętać, aby miał wygodny uchwyt i ochronę przed zsuwaniem się dłoni.
BHP
Kto może obsługiwać pilarkę?
Zgodnie z zaleceniami KRUS, dzieciom do lat 16 nie należy powierzać prac niebezpiecznych, a do takich należy obsługa pilarki oraz wykonywanie czynności pomocniczych (podawanie i odbieranie materiału, usuwanie trocin). Osoba przystępująca do pracy na pilarce tarczowej powinna być zapoznana z zasadami bezpiecznej jej obsługi oraz zdrowa i trzeźwa.
Odzież robocza i środki ochrony indywidualnej
Odzież robocza nie powinna narażać na pochwycenie operatora przez ruchome elementy pilarki, nie może więc być zbyt luźna ani rozpięta. Rękawy należy opiąć przy nadgarstkach lub zawinąć powyżej łokci. Włosy powinny być całkowicie zakryte, a biżuteria (w tym zegarek) zdjęta. Niedopuszczalne jest obsługiwanie piły tarczowej w rękawicach lub z obandażowanymi dłońmi. Trzeba też zwrócić uwagę na to, aby obuwie nie było śliskie.
Ponieważ istnieje duże prawdopodobieństwo uderzenia obrabianym materiałem, najlepiej pracować w kasku oraz w osłonie twarzy i okularach ochronnych. Warto też zabezpieczyć się przed nadmiernym hałasem i zapyleniem, stosując ochronniki słuchu i półmaski przeciwpyłowe.
Stanowisko pracy
Piły tarczowej nie należy wystawiać na działanie deszczu ani używać w wilgotnym środowisku. Najlepiej umieścić ją naprzeciw mocnego ogrodzenia lub innych osłon (np. muru), co uchroni osoby postronne przed uderzeniem po ewentualnym odrzucie materiału.
Pilarka powinna być ustawiona na czystym, suchym i równym podłożu oraz zabezpieczona przed przesuwaniem lub kiwaniem się podczas pracy. W przypadku cięcia długich przedmiotów stanowisko należy wyposażyć w stół przedłużony lub podpory (najlepiej rolkowe) oraz popychacze – zakupione lub wykonane we własnym zakresie.
Przewód zasilający powinien być podwieszony lub osłonięty, tak aby uniemożliwić jego zaczepienie lub potknięcie się. Leżące przewody należy zabezpieczyć przed uszkodzeniem mechanicznym za pomocą drewnianych pokryw lub przejazdów.
Co najmniej raz na dwa lata oraz po każdej naprawie i zmianie ustawienia pilarki trzeba sprawdzić skuteczność działania instalacji przeciwporażeniowej. Czynności te powinny być wykonywane wyłącznie przez osoby do tego uprawnione.
Jeżeli pilarka ustawiona jest w pomieszczeniu zamkniętym, należy zadbać o skuteczną wentylację oraz dobre oświetlenie stanowiska pracy.
Materiał przeznaczony do obróbki powinien być tak składowany, aby pobieranie go nie wymuszało przechodzenia przez strefę zagrożenia odrzutem. Ze stanowiska pracy oraz najbliższego otoczenia należy usunąć zbędne przedmioty.
Zasady obsługi pilarki
Pracę należy wykonywać zgodnie z dokumentacją techniczną lub instrukcją obsługi pilarki, a w przypadku ich braku można kierować się poniższymi zasadami.
Przed rozpoczęciem pracy:
– sprawdzić stan techniczny pilarki, a zwłaszcza stan i kompletność osłon, stan i zamocowanie tarczy piły i klina rozszczepiającego oraz stan instalacji elektrycznej, w tym wyłącznika awaryjnego;
– w razie stwierdzenia jakichkolwiek usterek nie podejmować pracy aż do czasu ich usunięcia;
– dobrać tarczę piły odpowiednio do przecinanego materiału;
– wymianę tarczy wykonywać w rękawicach ochronnych, przy wyłączonym napędzie;
– sprawdzić, czy materiał przeznaczony do cięcia nie ma metalowych elementów (np. gwoździ) i w razie potrzeby usunąć je;
– upewnić się, czy rozpoczęcie pracy nie spowoduje zagrożenia dla osób przebywających na stanowisku pracy lub w jego bezpośrednim otoczeniu oraz uprzedzić osoby współpracujące o zamiarze uruchomienia maszyny;
– próbnie uruchomić piłę nieobciążoną i sprawdzić jej działanie, a w razie stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości nie przystępować do pracy.
Podczas pracy:
– stać z boku maszyny i przecinanego materiału, by uniknąć urazu w przypadku odrzutu (często występującego np. przy cięciu drewna z sękami);
– koncentrować uwagę wyłącznie na wykonywanych czynnościach (nie prowadzić rozmów, nie rozglądać się, nie palić tytoniu itp.);
– zachowywać naturalny rytm pracy – cięty materiał przesuwać powoli i ostrożnie, pamiętając, by ręka prowadząca materiał nie znajdowała się w jednej linii z tarczą pilarki;
– nie pochylać się zbyt nisko nad ciętym materiałem;
– przy piłowaniu wzdłużnym element prowadzić po stole, z jednoczesnym dociskaniem go do prowadnicy i do stołu;
– po piłowania elementów o małych rozmiarach, krótkich lub wąskich stosować popychacze;
– do piłowania poprzecznego stosować odpowiednie urządzenie podające;
– nie dokonywać regulacji ani nie usuwać trocin ze stołu przy włączonym napędzie pilarki;
– pocięte materiały składować tak, by nie powodowały zagrożenia wypadkowego.
Po zakończeniu pracy:
– wyłączyć zasilanie piły tarczowej wyłącznikiem głównym i zabezpieczyć go przed ewentualnym włączeniem;
– oczyścić maszynę za pomocą popychaczy, pędzli i szczotki na długim trzonku;
– dokładnie sprzątnąć całe stanowisko pracy;
– sprawdzić, czy pozostawiona pilarka nie stwarza zagrożenia wypadkowego.
Naprawy bieżące:
– wszelkie prace przy instalacji elektrycznej może wykonywać wyłącznie wykwalifikowany elektryk;
– podczas napraw i konserwacji pilarka musi być zatrzymana oraz tak zabezpieczona, by przypadkowe jej uruchomienie było niemożliwe.
Praca na każdej pilarce, nawet najlepiej wykonanej, jest niebezpieczna i zawsze należy zachować ostrożność. Natomiast posługiwanie się piłą tarczową bez zabezpieczeń to po prostu lekkomyślność i ogromne ryzyko zarówno dla obsługującego, jak i dla osób postronnych. Obecnie istnieją możliwości zadbania o prawidłowy stan techniczny pilarek (modernizacja, dostępność w zakupie).
Zasad dotyczących bezpieczeństwa pracy nie wolno łamać pod żadnym pozorem, nawet gdyby wydawało się, że nic nam nie grozi. Do wypadku dochodzi błyskawicznie – do śmierci i kalectwa również. Pośpiech, nieuwaga, brawura przy obsłudze maszyn mogą kosztować zbyt wiele. Pamiętajmy o tym!
źródło: ulotki KRUS, PIP, CiOP
Andrzej Siennicki
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. W. Janiak
