Salers

Salers pochodzi z regionu Owernii z serca Masywu Centralnego – trudnej, górzystej okolicy. Bydło rasy salers różni się od innych ras pochodzących z Francji, jest uznawane za jedną z najstarszych i najczystszych genetycznie ras w Europie. Jest bardziej prymitywne i mniej wymagające od bydła limousine czy charolaise, a jednocześnie osiąga dobre wyniki podczas opasu.

Jedna z hipotez oparta na dowodach wizualnych wspiera ideę, że salers pochodzi z Półwyspu Iberyjskiego. W każdym razie rasa jest bardzo stara, a Pliniusz Starszy (23AD) mówi w swoich pismach o serach przywiezionych do Rzymu przez legionistów. Nie można więc powiedzieć, że salers jest rasą z naszych czasów. Jednak współczesne badania DNA mocno popierają pogląd, że salers przybył drogą północnego Dunaju, w epoce neolitu, po udomowieniu, jakieś 10 000 lat temu (w dzisiejszej Turcji). Rysunki bydła salers datowane na 5 000 lat p.n.e odnalezione zostały przez archeologów w jaskiniach, w okolicy miasteczka Salers (stąd nazwa rasy).

Standardy rasy zostały określone po raz pierwszy w 1900 roku. Norma rasy salers jest aktualna po dzisiejszy dzień dla obecnych systemów i stanowi podstawę programów doskonalenia genetycznego. Ernest Tyssandier d›Escous (agronom 1813–1889) zainicjował pierwszy pokaz rasy 17 sierpnia 1853 roku w wiosce Salers. Jest on uważany za „odnowiciela lub restauratora rasy Salers”. Natura i francuscy hodowcy wyposażyli salersa w zdolności do bytowania w najtrudniejszych warunkach. Miejsce jej pochodzenia to górzysty region położony na wysokości od 600 do 1 300 m n.p.m., charakteryzujący się trudnymi warunkami środowiskowymi. Gleby są słabe, występują długie, mroźne i śnieżne zimy oraz pora letnia z dużymi amplitudami temperatur i opadami deszczu. Tak trudne warunki miały znaczny wpływ na kształtowanie się rasy i utrwalenie jej pozytywnych cech. Stąd bydło charakteryzuje się niesamowitą odpornością i żywotnością oraz doskonałą płodnością, łatwością porodów i dobrą żywotnością cieląt. Posiada najwyższą mleczność wśród ras mięsnych. W przeciętnych warunkach dzienna produkcja mleka przez krowy mamki w ciągu pierwszych 6 miesięcy wynosi: salers – 9 l, podczas gdy charolaise – 7,5 l, limousine – 6,5 l, a hereford tylko 5 l. Bydło to nie musi być utrzymywane w budynkach. Drzewa, zarośla i obniżenia terenu stanowią dla salersów wystarczającą osłonę przed wiatrem i opadami. Krowy salers to najlepszy materiał mateczny, nadający się do krzyżowania towarowego z rasami mięsnymi o wysokim potencjale przyrostów i odkładania masy mięśniowej: limousine, charolaise. Najładniej umięśnione cielęta uzyskuje się poprzez krzyżowanie krów salers z buhajami charolaise.

Podstawą wyżywienia salersów były trawy w okresie letnim i siano podczas zimy z małą dostępnością do zbóż. Bydło służyło jako zwierzęta pociągowe, źródło wołowiny i mleka. Salers może dobrze prosperować w trudnych warunkach klimatycznych i nie obawia się dużych wahań temperatury (od -15°C do 30°C), co pozwala na wypasanie na wysokich pastwiskach Masywu Centralnego. Te cechy pozwalają na chów w ciężkich warunkach w systemie ekstensywnym.

Są to zwierzęta o dużym kalibrze. Masa ciała krów wynosi 650–850 kg przy wysokości w kłębie około 140 cm, buhajów zaś wynosi 1 000–1 200 kg, przy wysokości w kłębie ok. 150 cm. Charakteryzują się mocną i zwartą budową ciała o szerokim i wydłużonym zadzie. Szczególnie dobrze umięśniona jest część grzbietowa. Umaszczenie krów i buhajów jest zazwyczaj jednolicie ciemnoczerwone przechodzące w mahoniowoczerwone. Rogi średnie lub długie, zazwyczaj jasne.

Bydło rasy salers jest rasą późno dojrzewającą. Krowy cielą się łatwo (96% ocieleń bez interwencji człowieka), dając średniej wielkości cielęta. Średnia masa cieliczek przy urodzeniu wynosi 36 kg, a buhajków 39 kg. Siedmiomiesięczne odsadki ważą średnio 230 kg (jałówki) i 250 kg (buhajki). Wskaźnikiem doskonałej płodności jest średni okres międzywycieleniowy trwający średnio 374 dni. Cielęta cechują się dobrą żywotnością. Roczne jałówki hodowlane ważą do 350 kg, zaś buhajki do 450 kg. W opasie intensywnym buhajki przyrastają nawet do około 1 300 g w ciągu doby. Samice posiadają bardzo szerokie miednice, co powoduje niski stres podczas porodów zarówno dla matki, jak i dla cielęcia. Młode oseski tej rasy znane są z tego, że zaraz po porodzie wstają i piją mleko. Hodowcy tej rasy podają, że cielaka należy zakolczykować w ciągu godziny po porodzie, później będzie ciężko go złapać. Mleczność wynosi około 3 000 litrów na laktację. Najlepsze sztuki dają ponad 5 000 litrów. Laktacje są długie, co powoduje, że dokarmianie cieląt na pastwisku staje się zbyteczne. Ogromną zaletą rasy jest długowieczność, krowy dożywają 15 lat. Bydło doskonale zimuje, ponieważ wytwarza solidną pokrywę włosową. Salersy są bardzo płodne, dosyć szybko też dojrzewają. Doskonale wykorzystują pasze o gorszej wartości pokarmowej i są doskonale przystosowane do wypasu na górskich pastwiskach. Obok hodowli i użytkowania w czystości rasy, salersy z dużym powodzeniem wykorzystywane są do krzyżowania towarowego z innymi rasami mięsnymi jako rasa mateczna. Dorosłe krowy bez trudu rodzą cielęta po buhajach blonde d’aquitane, charolaise czy limousine, a bardzo dobra opiekuńczość i mleczność matek zapewnia wysokie przyrosty masy ciała mieszańców w okresie odchowu.

We Francji 95% pogłowia tego bydła użytkowane jest jako rasa mięsna, natomiast od 5% pozyskuje się mleko, z którego wytwarzane są lokalne sery Cantal, Salers i Saint Nectaire z unijnym świadectwem miejsca pochodzenia. Pogłowie krów rasy salers we Francji liczy ok.196 tys. sztuk, z czego 31 tys. znajduje się pod oceną użytkowości. Poza Francją salersy hodowane są w 25 krajach, m.in. w Argentynie, Australii, Nowej Zelandii, Brazylii, Belgii, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, USA, a także w Afryce i krajach byłego Związku Radzieckiego. W Polsce pogłowie krów rasy salers nie przekracza kilkuset sztuk i skupione jest głównie w regionie dolnośląskim i pomorskim, spotykane są również stada na pograniczu województwa wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego.

Jedna z większych hodowli w Polsce znajduje się w Spółdzielni Agrofirma w Witkowie. Agrofirma prowadzi hodowlę i chów bydła mięsnego w ilości ok. 4 500 szt., w tym 1 660 sztuk krów matek. Jest to największa hodowla czystorasowego bydła mięsnego w Polsce. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt utrzymywania w Agrofirmie aż sześciu czystych ras bydła mięsnego, co jest ewenementem na skalę Polski i Europy, a dodatkowo hodowla każdej z tych ras jest w Agrofirmie na najwyższym europejskim poziomie. Bazę dla hodowli stanowi sześć ferm zlokalizowanych w miejscowościach: Stargard, Poczernin, Tychowo, Strzyżno, Krępcewo, Lipka. Hodowla bydła mięsnego w Agrofirmie jest nakierowana na jak największe wykorzystanie posiadanych łąk i pastwisk,  dlatego maksymalna ilość bydła od wiosny do późnej jesieni przebywa na pastwiskach, a w okresie zimowym podstawą wyżywienia jest zebrana latem sianokiszonka i siano. Stado mateczne rasy salers składa się z 200 sztuk krów.

Krowy z cielętami rasy salers należące do Spółdzielni Agrofirma w Witkowie

Bartłomiej Lubiński
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. B. Lubiński, internet