Innowacje w ziemniakach

O najważniejszych problemach nowoczesnej agrotechniki ziemniaka jadalnego rozmawiamy z doktorem Wojciechem Nowackim z Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB, Oddział w Jadwisinie.

– Integrowana ochrona roślin – często słyszymy to sformułowanie, ale nie zawsze dobrze je rozumiemy. Czy mógłby Pan jeszcze raz wyjaśnić to pojęcie, szczególnie w kontekście innowacji w uprawie ziemniaka?

– Zasady integrowanej ochrony roślin od 2014 roku obowiązują wszystkich producentów rolnych. System ten – poprzez umiejętne wykorzystanie postępu biologicznego, odpowiednie zabiegi agrotechniczne i ograniczanie stosowania chemicznych środków plonotwórczych – sprzyja ochronie środowiska przyrodniczego. Drogą do obniżenia dawek nawożenia mineralnego oraz zmniejszenia zużycia chemicznych środków ochrony roślin jest znajomość wartości agrotechnicznej uprawianych odmian ziemniaka (zwłaszcza tych o podwyższonej odporności na patogeny), monitorowanie występowania agrofagów (chorób, szkodników, chwastów) oraz znajomość progów ich ekonomicznej szkodliwości. Komunikaty PIORiN, własne obserwacje i doświadczenie, a także możliwość skorzystania z takich innowacyjnych programów wspomagania decyzji (SWD), jak np. NegFry, pomogą w racjonalnym prowadzeniu ochrony plantacji przed zarazą ziemniaka i alternariozą. Aby skuteczność zwalczania chorób grzybowych była jak największa i nie dochodziło do przełamywania odporności genotypów, należy stosować przemiennie fungicydy z różnych grup działania (kontaktowe, wgłębne, systemiczne), wykazane na stronach MRiRW.

– Umiejętne wykorzystanie postępu biologicznego należy do głównych elementów w integrowanej produkcji i integrowanej ochronie. Na polskim rynku dostępnych jest około 280 odmian ziemniaka. Jak spośród tak wielu propozycji wybrać najbardziej odpowiednią odmianę?

– Przed zakładaniem plantacji trzeba zapoznać się z ofertą dostępnych w kraju odmian ziemniaka. Odmiany oferowane są przez dwie polskie spółki hodowlane (HZ Zamarte, PMHZ Strzekęcino) oraz przez 3 firmy holenderskie i 3 firmy niemieckie. IHAR-PIB Oddział w Jadwisinie udostępnia corocznie charakterystykę agrotechniczną i użytkową wszystkich zarejestrowanych w Polsce odmian ziemniaka. Można też skorzystać z listy odmian rekomendowanych przez zespół Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO) w danym województwie.

Podstawowym kryterium wyboru odmian jest ich wartość użytkowa. Plantator może uprawiać tylko takie odmiany, które są akceptowane przez klienta na rynku ziemniaka jadalnego. Przemysł przetwórczy (spożywczy  i skrobiowy) dodatkowo określa wymagania technologiczne dla skupowanego surowca. Są to takie parametry, jak: zawartość suchej masy i skrobi, poziom cukrów redukujących, sumy cukrów, wielkość i kształt bulw itp.

Oprócz powyższych wymagań jakościowych, rolnika interesuje także wartość agrotechniczna odmian, określająca stopień trudności w uprawie (wymagania nawozowe, wodne, odporność na stresy środowiskowe, odporność na agrofagi). Ma to kapitalne znaczenie właśnie przy stosowaniu integrowanej ochrony roślin. Hodowcy odmian o tym wiedzą i starają się wprowadzić na rynek odmiany odpowiadające konkretnym cechom użytkowym i jednocześnie odporne na patogeny. Przykładowo, ostatnio w Holandii i w Polsce pojawiły się dwie nowe odmiany o bardzo wysokiej odporności na zarazę ziemniaka. Polska odmiana o nazwie Gardena została wyhodowana przez Hodowlę Ziemniaka Zamarte sp. z o.o. Grupa IHAR, a jej autorem jest dr Piotr Kamiński. Będzie to odmiana idealna do uprawy ekologicznej oraz poszukiwana przez większość rolników zainteresowanych obniżeniem kosztów ochrony roślin.

– Wybór odpowiedniej odmiany to nie wszystko. Bardzo ważny jest materiał sadzeniakowy. Czy tu również są innowacje?

– Do sadzenia należy stosować przede wszystkim materiał kwalifikowany. To naprawdę się opłaca. Używając sadzeniaków o niskiej zdrowotności, już w tym momencie skazujemy się na niepowodzenie (mniejszy i gorszej jakości plon). Dalsze zabiegi, nawet najlepiej wykonane, nie naprawią tego błędu i poniesiemy ekonomiczną porażkę. Stosując kwalifikowane sadzeniaki uchronimy się także przed zawleczeniem do gospodarstwa groźnych chorób kwarantannowych: bakteriozy pierścieniowej i śluzaka. Nigdy nie należy kupować sadzeniaków u nieznanych sprzedawców na targowiskach. Korzystając z własnej reprodukcji sadzeniaków, warto przeprowadzić badania wykluczające obecność organizmów kwarantannowych przed ich wysadzeniem. Innowacyjnym rozwiązaniem jest zaprawianie bulw przeciw chorobom (rizoktonioza) i szkodnikom (stonka, mszyce, szkodniki glebowe).

– Wysoka jakość handlowa   i użytkowa to cechy wpływające na opłacalność produkcji ziemniaka jadalnego. Od czego one zależą?

– Uzyskanie wysokiej jakości handlowej i użytkowej ziemniaka jadalnego opiera się na trzech filarach: na doborze odmian zgodnych z wymaganiami rynku, na właściwie przeprowadzonych zabiegach agrotechnicznych oraz (co często najważniejsze) na odpowiednich warunkach klimatycznych i glebowych.

Ostatecznym celem produkcji ziemniaka jadalnego nie jest plon ogólny, ale handlowy, który możemy sprzedać. Z odpadami (bulwy wadliwe: zgniłe, zdeformowane, spękane, zazielenione, zbyt duże i zbyt małe, porażone chorobami) jest więcej problemów niż zysku. Szacuje się, że udział plonu handlowego w plonie ogólnym ziemniaka jadalnego wynosi średnio w kraju tylko około 70%. Pozostałą masę stanowi plon odpadowy.

– Od czego zależy potencjał plonowania i jak on kształtuje się w Polsce?

– Każda wyhodowana odmiana ziemniaka ma określone wymagania glebowe, wodne i nawozowe, a także cechuje się specyficzną tolerancją na stresy środowiskowe. Optymalne warunki pozwalają na uzyskanie wysokiego potencjalnego plonu, a stresy środowiskowe oraz błędy agrotechniczne w różnym stopniu plonowanie ograniczają. Plon rzeczywisty poszczególnych odmian może istotnie różnić się od ich plonu potencjalnego. Potencjalny plon ziemniaka, możliwy do uzyskania w optymalnych warunkach glebowo-klimatycznych i przy właściwie stosowanej agrotechnice, dla naszej szerokości geograficznej kształtuje się na poziomie 80–100 ton świeżej masy bulw z 1 ha. W praktyce zakres plonowania odmian w warunkach klimatycznych Polski i przy starannej agrotechnice waha się od około 35 do ponad 80 t/ha. Przy wadliwej agrotechnice i niskiej zdrowotności sadzeniaków plon ogólny nie przekracza 20 t/ha.

– Wartość agrotechniczną ziemniaków określa m.in. odporność na choroby i szkodniki. Które z nich uwzględniane są w pracach hodowlanych?

– Do parametrów określających wartość agrotechniczną odmian należy odporność na: zarazę ziemniaka (liści i bulw), choroby wirusowe (PVY, PLRV, PVM), czarną nóżkę, fomozę, suchą i mokrą zgniliznę, parch zwykły i srebrzysty, rizoktoniozę. Ponadto sprawdzana jest odporność odmian na mątwika ziemniaczanego i mątwika agresywnego, a także odporność bulw na uszkodzenia mechaniczne i powstawanie ciemnej plamistości pouderzeniowej miąższu oraz trwałość przechowalnicza bulw. Hodowle starają się spełniać oczekiwania rolników i przetwórców ziemniaka.

– Aby uzyskać zadowalające efekty w uprawie, należy odpowiednio przygotować pole. Co w zakresie uprawy ziemniaka jest obecnie największą innowacją?

– Wprowadzanie coraz bardziej zaawansowanych technologii do uprawy ziemniaka przyczynia się do optymalizacji kosztów produkcji, zmniejszenia obciążenia środowiska przyrodniczego i poprawy jakości uzyskiwanych plonów. Do zabiegów agrotechnicznych najbardziej podatnych na innowacyjność należą: nawożenie i odżywianie roślin (analiza żyzności gleby, stosowanie testów odżywienia roślin, doglebowe nawozy wieloskładnikowe makro- i mikroelementowe, preparaty antystresowe szybkiego działania), optymalizowanie obsady roślin w zależności od kierunku użytkowania, oszczędne w wodę nawadnianie, mechanizacja zbioru i obróbki bulw oraz technika przechowalnicza.

Do barier ograniczających optymalizację produkcji ziemniaka należą: specjalizacja, która prowadzi do skracania płodozmianu, unikanie stosowania nawozów rolniczych, używanie ciężkich maszyn zagęszczających glebę oraz zbyt kosztowne nawadnianie i drogie inwestycje w przechowalnictwo.

Obok innowacji, współczesny producent ziemniaka nie może zapominać o podstawowych kanonach uprawy gleby. Właściwy wybór stanowiska oraz solidna uprawa przed sadzeniem sprawiają, że gleba jest pulchna i pozbawiona kamieni do głębokości około 30 cm, co zapewnia prawidłowe wiązanie i wzrost bulw. Najlepszym przedplonem pod ziemniaki są rośliny z rodziny bobowatych.

– Zaczęliśmy naszą rozmowę od podania głównych zasad integrowanej ochrony roślin. Obowiązują one we wszystkich systemach uprawy – konwencjonalnych i certyfikowanych. Wiemy też, że innowacyjne rozwiązania w zakresie postępu biologicznego i ochrony przed patogenami mają duże znaczenie. Która z innowacji jest dla produkcji ziemniaka w Polsce najważniejsza z punktu widzenia specjalisty – agrotechnika?

– Zasadniczym celem nowoczesnej produkcji ziemniaka jest uzyskanie wysokiego plonu bulw dobrej jakości, ograniczenie użycia chemicznych środków produkcji oraz osiągnięcie wysokiej opłacalności. Służą temu wszystkie działania o charakterze innowacyjnym. Moim zdaniem, do najbardziej perspektywicznych rozwiązań należą następujące:

– Nawożenie i odżywianie ziemniaków w makro- i mikroelementy w okresie wegetacji należy opierać na analizie zasobności gleby i stanu odżywienia roślin. Odżywianie roślin nie może być prowadzone „na oko”, bo to najczęściej dużo kosztuje i powoduje straty składników pokarmowych.

– Ochrona plantacji ziemniaka powinna być oparta głównie na systemie wspomagania decyzji (SWD), by móc stosować zabiegi ochronne tylko wtedy, gdy występuje realne zagrożenie porażenia chorobami, a szczególnie zarazą ziemniaka.

– Występujący coraz częściej deficyt opadów wymuszać będzie stosowanie oszczędnych w wodę systemów nawadniających. Takim rozwiązaniem nawadniania, a jednocześnie odżywiania roślin, jest fertygacja.

– Nowoczesne przechowalnictwo z aktywną wentylacją, zapewniające zachowanie wysokiej jakości bulw przez cały rok, będzie w najbliższym czasie rozstrzygającym czynnikiem w utrzymaniu się producentów na rynku ziemniaka.

– Dziękujemy za rozmowę.

Marek Radzimierski, Małgorzata Harkot
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. M. Rząsa