Optymalna dawka

Intensywna praca hodowlana oraz krzyżowanie towarowe naszego pogłowia z rasami wybitnie mięsnymi spowodowały zwiększenie potencjału genetycznego w cechach użytkowych świń. Zmiany te pociągnęły za sobą wzrost wymagań w zakresie warunków środowiskowych, a przede wszystkim przyczyniły się do wzrostu zapotrzebowania na energię, białko, składniki mineralne i witaminy. Z tego też powodu bilansowanie dawek pokarmowych dla świń wymaga dużej staranności.

Układania i bilansowania dawek pokarmowych dokonujemy w oparciu o Normy Żywienia Świń przygotowane przez Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt PAN w Jabłonnie. Aby jednak w pełni wykorzystać potencjał genetyczny naszych zwierząt i odpowiednio zbilansować dawkę musimy wcześniej  wykonać analizy chemiczne stosowanych pasz. Dokładna znajomość zawartości składników pokarmowych posiadanych komponentów umożliwi lepsze ich wykorzystanie i precyzyjne pokrycie zapotrzebowania utrzymywanych świń na poszczególne składniki pokarmowe.

Wartość pokarmowa pasz
Określa ona zawartość w paszy energii, aminokwasów oraz składników mineralnych i biologicznie czynnych. Energia metaboliczna wykorzystywana jest do porównywania  wartości różnych pasz stosowanych w żywieniu zwierząt. Energia metaboliczna występuje w węglowodanach, tłuszczu i białku wszystkich pasz, stanowi tę jej część, którą zwierzęta wykorzystać mogą do funkcji życiowych, po odliczeniu ilości, która nie została strawiona z paszy i wydalona wraz z moczem i gazami.

Zwierzęta w pierwszej kolejności wykorzystują pobraną energię na potrzeby bytowe, a dopiero po ich pokryciu pozostała część wydatkowana jest na produkcję (efektywny przyrost). Stąd też niezmiernie ważnym zagadnieniem jest pełne pokrycie potrzeb, gdyż ich niedobór, zwłaszcza w niekorzystnych warunkach środowiskowych nie pozwoli na pełne wykorzystanie potencjału genetycznego posiadanych świń do wzrostu, jak i do odkładania białka, a w przypadku loch do uzyskania liczebnych miotów.

Potrzeby bytowe zwierząt uzależnione są od temperatury otoczenia, wilgotności, obsady w kojcu, stresu, nadmiernej ruchliwości, a także choroby. Podstawowe zapotrzebowanie na energię, białko, aminokwasy egzogenne, oraz składniki mineralne przedstawiono w tabeli poniżej.

Średnie dzienne zapotrzebowanie świń na energię i składniki pokarmowe (NŻŚ)

Grupa produkcyjna	EM MJ	Białko Strawne w g	Lizyna wg	Metionina +cystyna w g	Wapń w g	Fosfor w g	Fosfor Strawny w g	Sód wg
Warchlaki 10-30 kg	15	175	12	7,2	10	7	3,5	1,5
Tuczniki 30-70kg 70-110 kg 30-110 kg	27 35 29	290 335 310	19,5 21 20,2	11,7 12,6 12,1	15 16 15	10 11,5 11	4,8 5,2 5,0	2,0 3,0 30
Loszki 30-110 kg	29	290	18	11	18	13	5,8	3,0
Lochy ciąża do 90 dni	26	225	12	8,5	15,5	10,5	4,5	4,0
Lochy ciąża Ponad 90 dni	38	380	24	15,5	24	18	7,0	5,0
Lochy laktacja 6tyg. 10 prosiąt	68	700	44	28,5	45	32	12	10,5
Knury 175 kg	30	360	24	16	18	13	6,0	3,5

Białko ogólne
Skład aminokwasowy pasz różni się znacznie od składu białka ciała tuczników i składu mleka lochy. Z tego też  powodu już około 40 lat temu przyjęto termin białka idealnego, pozwalający żywić świnie tak, aby dostarczone w paszach białko pokryło zapotrzebowanie na aminokwasy w proporcjach zbliżonych do ich składu ciała.

Strawność jelitowa aminokwasów jest uznawana obecnie za najlepsze kryterium jego dostępności dla organizmu. W żywieniu świń aminokwasem ograniczającym wartość biologiczną białka jest lizyna, którą przyjęto jako odniesienie. Dotyczy to przede wszystkim metioniny z cystyną, treoniny i tryptofanu, gdyż w praktyce tylko te aminokwasy bilansuje się przy układaniu dawek pokarmowych w mieszankach paszowych. Inaczej mówiąc, zapotrzebowanie na białko to zapotrzebowanie na poszczególne aminokwasy w określonych proporcjach.

Proporcje te przedstawiają się następująco:

• prosięta odsadzone – 100 : 60 : 65 : 18
• tuczniki w pierwszym okresie tuczu – 100 : 65 : 67 :19
• tuczniki w drugim okresie tuczu – 100 : 70 : 70 : 20.

Relacje te umożliwiają optymalne wykorzystanie białka paszy i uzyskanie korzystnych wskaźników tuczu przy najmniejszym wydalaniu azotu do środowiska.

Składniki mineralne
Niedobór składników mineralnych powoduje obniżenie produkcyjności świń, i może być również przyczyną występowania chorób. Składniki te w paszach występują w niedostatecznych ilościach. Dodatkowym utrudnieniem ich wykorzystania przez świnie jest to, że występują one w roślinach w trudno dostępnej formie.

Makroelementy
Zwierzęta młode mają większe potrzeby niż starsze, ponieważ ilość wapnia i fosforu potrzebna do mineralizacji kośćca jest wyższa niż do uzyskania wysokich przyrostów masy ciała.

Stosowane dla świń dawki pokarmowe oraz mieszanki paszowe powinny być dokładnie zbilansowane pod względem zawartości wapnia, fosforu i sodu. Ważne jest zachowanie odpowiedniej proporcji wapnia Ca : fosforu P (powinna być 2,5 do 3 razy większa od fosforu strawnego lub 1,1 do 1,6 większa niż fosforu ogólnego).

Wapń – najlepszym źródłem wapnia jest kreda pastewna, a także pasze pochodzenia zwierzęcego. Należy jednak pamiętać, że nadmiar wapnia obniża strawność substancji organicznej, zwiększa zużycie paszy i powoduje większe zapotrzebowanie na cynk i witaminę K.

Fosfor – zawarty w paszach roślinnych jest przez świnie słabo przyswajalny, a wydalony w kale zanieczyszcza środowisko. W zbożach do 80% jego ilości występuje w formie nieprzyswajalnej, tj. w postaci fitynianów. Chcąc zwiększyć wykorzystanie fosforu ze zbóż stosowany jest dodatek enzymu fitazy (szczególnie w paszach dla prosiąt). Niedobór fosforu powoduje utratę apetytu, może być przyczyną anemii, osłabienia mięśni oraz osteomalacji. Najlepszym źródłem fosforu stosowanym w żywieniu świń są fosforany paszowe jedno-, dwu- i trójwapniowe.

Sód – odgrywa dużą rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych i absorpcji składników pokarmowych. Niedobór sodu wpływa na zmniejszenie wykorzystania białka i energii z paszy, a tym samym obniża tempo wzrostu zwierząt. Niski poziom sodu może być przyczyną nadmiernej agresywności świń, prowadzącej do kanibalizmu. Niedobór sodu uzupełnia się poprzez dodatek soli kuchennej (0,3 do 0,5% suchej masy dawki).

Mikroelementy – takie jak: żelazo (Fe), cynk (Zn), mangan (Mn), miedź (Cu) jod (J), selen (Se), kobalt (Co), wprowadza się do paszy w postaci prefiksów razem z witaminami i innymi dodatkami paszowymi.

Żelazo – niedobór tego pierwiastka występuje najczęściej u nowo narodzonych prosiąt powodując anemię.

U starszych zwierząt niewystarczające zaopatrzenie w żelazo może wystąpić tylko wtedy, gdy skarmia się duże ilości mleka odtłuszczonego lub serwatki. Dlatego też tak ważne jest podanie prosiętom preparatów zawierających żelazo w pierwszych tygodniach życia.

Selen – niedobór selenu u świń powoduje dystrofię mięśni szkieletowych (tzw. syndrom PSE), jak też zwyrodnienie mięśnia sercowego, u loch wpływa na obniżenie zapłodnień i może być powodem występowania stanów zapalnych dróg rodnych, a także syndromu MMA (zapalenie gruczołu mlekowego). Dodatek selenu w paszy dla loch poprawia użytkowość rozpłodową. U prosiąt powoduje  zwiększenie odporności na schorzenia układu pokarmowego i zmniejsza śmiertelność, wpływa również na poprawę jakości mięsa. Najwięcej tego mikroelementu zawierają drożdże.

Bilansowanie dawek pokarmowych nie tylko zapewnia odpowiednie wykorzystanie potencjału produkcyjnego hodowanych zwierząt, ale pozwala również na prawidłowe i oszczędne gospodarowanie posiadanymi surowcami paszowymi.

Stanisław Piątkowski
KPODR w Minikowie,
Oddział w Zarzeczewie