Nawożenie rzepaku ozimego

Rzepak ozimy ma duże wymagania pokarmowe, które muszą być pokryte z zasobów naturalnych gleby lub uzupełnione przez nawożenie organiczne, mineralne oraz dokarmianie dolistne.

Do wytworzenia 1 tony nasion roślina ta potrzebuje: 50 kg azotu, 24 kg fosforu, 50 kg potasu, 50 kg wapnia, 8 kg magnezu, 8 kg siarki oraz mikroskładniki: bor, mangan, cynk, molibden, miedź i inne. Prawidłowe nawożenie rzepaku ozimego w pierwszej kolejności wymaga określenia krytycznych faz w rozwoju i pobieraniu składników przez roślinę uprawną.

Tabela 1. Zapotrzebowanie rzepaku ozimego na makroskładniki

Składnik pokarmowy	Okres krytyczny zapotrzebowania
Azot	Systematycznie pobierany do końca wegetacji.
Siarka	Od fazy pąkowania jest ściśle związany z pobieraniem azotu.
Fosfor	Jesienią, w okresie ukorzeniania się roślin. W momencie wiosennego ruszania wegetacji, regeneracja uszkodzeń mrozowych, największe zapotrzebowanie w okresie pąkowania do kwitnienia.
Potas	W okresie jesiennej wegetacji, od wiosennego ruszenia wegetacji do kwitnienia.
Magnez	Systematycznie wzrasta począwszy od pąkowania.

Źródło: Hołubowicz – Kliza, 2007

Tabela 2. Zapotrzebowanie rzepaku ozimego na mikroskładniki

Składnik pokarmowy	Okres krytyczny zapotrzebowania
Bor	Systematyczny wzrost pobrania od pąkowania.
Mangan	Pobierany w największych ilościach ze wszystkich mikroskładników, faza krytyczna rozpoczyna się od momentu wiosennego ruszenia wegetacji, aż do kwitnienia.
Miedź	Systematyczny wzrost pobrania w okresie od pąkowania do wzrostu łuszczyn.

Źródło: Hołubowicz – Kliza, 2007

Nawożenie obornikiem

 Rzepak jest rośliną, która dobrze wykorzystuje obornik. Jego stosowanie jest jednak utrudnione, gdyż okres pomiędzy zbiorem przedplonu, a siewem rzepaku jest zbyt krótki, aby rozrzucić obornik i przyorać go we właściwym czasie, bez opóźnienia siewu. Obornik powinniśmy dostarczyć wcześniej np. pod zboża jare, a w płodozmianie uwzględnić uprawę rzepaku dopiero w trzecim roku po oborniku. Jeżeli jednak decydujemy się na wywiezienie obornika bezpośrednio pod rzepak to tylko na glebach słabszych i po przedplonach zbożowych, najlepiej w dawce 30 ton/ha, najpóźniej na 3–4 tygodnie przed siewem rzepaku. Ważne jest, aby nawozić rzepak obornikiem przefermentowanym, ponieważ nawożąc świeżym obornikiem w razie wystąpienia dużej wilgotności gleby, uwalniane zostają znaczne ilości azotu jesienią, co powoduje niepotrzebny przyrost rzepaku w tym okresie. 1 tona obornika zawiera średnio: 5 kg azotu (N); 3 kg fosforu (P2O5 ); 6–7 kg potasu (K2O); 5 kg wapnia (CaO); 2 kg magnezu (MgO), a także 5 g miedzi (Cu); 5,3 g boru (B), 353 g cynku (Zn), 640 g manganu (Mn); 0,43 g molibdenu (Mo) i 0,33 g kobaltu (Co).

Nawożenie przedsiewne

Do składników pokarmowych, decydujących o wielkości i jakości plonu nasion rzepaku zaliczają się: azot, fosfor, potas, wapń, magnez oraz bor, mangan, cynk, molibden i miedź. Azot jest pierwiastkiem w największym stopniu decydującym o wielkości plonu rzepaku. Z kolei rośliny dobrze zaopatrzone w fosfor i potas tworzą jesienią silne rozety liściowe, dobrze się ukorzeniają, co gwarantuje lepsze przezimowanie. Podstawą do ustalenia poziomu nawożenia są wyniki analizy zasobności gleby w przyswajalne formy składników pokarmowych oraz wielkość spodziewanego plonu. Nawozy fosforowe i potasowe powinno się stosować przed siewem rzepaku, najlepiej na ściernisko, tak aby podczas uprawy pożniwnej zostały dokładnie wymieszane z glebą. Do jesiennego nawożenia dobrze jest wybierać nawozy wieloskładnikowe, które w swoim składzie obok fosforu i potasu zawierają także magnez, siarkę, bor i sód. Jeśli z różnych przyczyn nie zastosowano przed siewem nawożenia fosforem, to należy uzupełnić go niezwłocznie przed ruszeniem wiosennej wegetacji. Z kolei potas można podzielić na dwie części: ½–¾ dawki wysiać przedsiewnie jesienią, a ½–¼ dawki pogłównie wiosną. Dotyczy to głównie gleb lżejszych, czyli tych, które słabiej wiążą potas. Zapotrzebowanie rzepaku na azot jesienią jest stosunkowo niewielkie i wynosi około 20–30 kg N/ha (po kłosowych 30–40 kg N/ha). Należy pamiętać, że zbyt duże jesienne nawożenie azotem może spowodować „wybujanie” i spóźnione hartowanie roślin, co zwiększa ryzyko złego przezimowania. Takie nawożenie należy przeprowadzić nie później niż w fazie 4–5 liści rzepaku.

Nawożenie wiosenne

Nawożenie fosforem i potasem należy wykonać jesienią. Jeżeli jesteśmy zmuszeni wykonać je wiosną, nie powinno to jednak nastąpić później niż na dwa tygodnie przed ruszeniem wegetacji. Uzupełnienie braku potasu jest bardzo istotne, gdyż rośliny pobierają go najwięcej właśnie w okresie wczesnej wiosny, w fazie wydłużania pędów. Pierwiastek ten jest odpowiedzialny w roślinie za regulację gospodarki wodnej oraz azotowej. Z kolei fosfor powoduje lepsze ukorzenienie się roślin, likwiduje ujemne skutki nawożenia azotem (zwiększając jego aktywność) oraz wpływa na prawidłowy i równomierny rozwój i dojrzewanie roślin. W bieżącym roku na polu doświadczalnym Opolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Łosiowie założono doświadczenie z rzepakiem ozimym stosując nawożenie przedsiewnie nawozem azotowo-fosforowym (Polidap) oraz uzupełniono go o nawóz potasowo-magnezowy (Kizeryt). Oceniając stan roślin po zimie zaobserwowano znacznie lepszą kondycję roślin w porównaniu z innymi doświadczeniami.

Nawożenie wiosenne azotem i siarką

Szczególną uwagę należy zwrócić na wiosenne ruszenie wegetacji, ponieważ w tym czasie rośliny są osłabione i potrzebują szybkiej odbudowy po zimie. Musimy więc uzupełnić niedobory składników pokarmowych w glebie, które rośliny pobrały późną jesienią oraz zimą.

Nawożenie azotem. Najbardziej plonotwórczym makroskładnikiem w uprawie rzepaku jest azot. Przyspiesza on regenerację rzepaku po zimie i wpływa na stymulację ogólnego wigoru i wzrostu roślin. Dlatego w pierwszej kolejności, należy ustalić zapotrzebowanie roślin na ten składnik pokarmowy, ponieważ wielkość pierwszej dawki azotu zależy od rezerw Nmin dostępnego dla roślin. Aby prawidłowo określić zapotrzebowanie roślin na azot należy wykonać badanie na zawartość azotu mineralnego (Nmin 0–60) w glebie. Próby gleby powinno się pobrać tuż przed ruszeniem wegetacji wiosennej, po ustąpieniu mrozu i okrywy śnieżnej. Do określenia wiosennego zapotrzebowania roślin na azot próbki należy pobrać za pomocą lasek glebowych na dwóch różnych głębokościach: 0–30 cm, 31–60 cm.

Na jedną próbę zbiorczą powinno składać się 10 próbek z pojedynczych punktów pobrania. Opisane próbki zbiorcze należy niezwłocznie dostarczyć do najbliższej Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej. Warto wspomnieć, że jeżeli przed ruszeniem wegetacji wystąpi duża ilość opadów należy spodziewać się dużego zapotrzebowania roślin na azot. Znając ilość dostępnego azotu w glebie możemy określić wiosenną dawkę dla przewidywanego plonu w stosunku do potrzeb pokarmowych rzepaku. W tym momencie możemy podjąć decyzję, jakie dawki nawozów azotowych i w jakiej formie należy zastosować, uwzględniając również nawożenie siarką.

Pierwsza dawka azotu. O terminie zastosowania nawozów azotowych decydują warunki atmosferyczne. Przeważnie termin stosowania pierwszej dawki azotu przypada pomiędzy połową lutego a połową marca. Nawożenie azotem często stosujemy jeszcze na zamarzniętą glebę, bądź wczesnym rankiem, kiedy mamy możliwość wjechania w pole. Wysokość dawki uzależniona jest od stanu plantacji. Wyższe nawożenie, nawet do 60% całkowitej planowanej dawki azotu, należy zastosować na plantacje słabsze. Należy pamiętać, żeby azot dostarczyć możliwie jak najwcześniej. Na plantacjach zdrowych, dobrze zimujących, optymalnie rozwiniętych przed zimą (8–12 liści), stosować około 50% planowanej dawki azotu. Na plantacjach bujnie wyrośniętych, ale dobrze zimujących, ograniczyć dawkę do 30% całkowitej dawki azotu. W przypadku niedoboru azotu w glebie, pierwsze objawy głodu są zauważalne na starszych liściach, które w pierwszej kolejności są zrzucane przez rośliny. Zastosowanie pierwszej dawki azotu ma znaczący wpływ na głębokie ukorzenianie się rośliny, szybki wzrost pędu głównego, zwiększenie się liczby łuszczyn na pędzie głównym i pędach bocznych oraz zwiększenie się masy nasion w łuszczynach. Wszystkie te czynniki wpływają pozytywnie na przyszłe plonowanie rzepaku.

Druga dawka azotu. Termin jej aplikacji powinien być tak dobrany, aby przypadał na co najmniej 4 tygodnie przed kwitnieniem rzepaku (40–70% całkowitej dawki). Zastosowanie azotu w terminie późniejszym wpływa na mniejszą efektywność wykorzystania pierwiastka oraz opóźnienie i przedłużenie fazy kwitnienia rzepaku. Jeżeli azot zastosujemy jednorazowo w dużej dawce oraz w nieodpowiedniej fazie rozwojowej wówczas roślina nie jest w stanie pobrać go w odpowiedniej ilości. Wczesnowiosenny azot na ogół stosujemy w formach szybko działających i dobrze rozpuszczalnych w wodzie np. saletra amonowa. Należy pamiętać, że pierwiastek ten wpływa dodatnio na szereg cech struktury plonu rzepaku, tylko do dawki nieprzekraczającej – 160–180 kg N/ha. Aby rośliny mogły pobrać azot w odpowiedniej ilości, gleba musi być zasobna w składniki pokarmowe i mieć optymalne pH.  W doświadczeniach z rzepakiem ozimym na polu doświadczalnym OODR w zależności od kondycji roślin po zimie, a także zawartości Nmin w glebie, stosuje się średnio 50–70 kg N/ha w I dawce, a po około 3 tygodniach nawożenie uzupełnia się stosując 100–120 kg N/ha w II dawce.

Nawożenie siarką. Rzepak bardzo dobrze reaguje na wczesnowiosenne nawożenie siarką. Przy doborze nawozów należy również pomyśleć o nawożeniu rzepaku siarką, dzięki której zwiększa się efektywność plonotwórcza azotu. Niedobór tego pierwiastka w glebie w obecnej chwili występuje na 80% gleb w Polsce (ograniczenie emisji SO2 z zakładów fabrycznych i produkcyjnych). Siarka nie jest akumulowana w glebie i łatwo ulega wymyciu. Stąd dostarczenie siarki roślinom powinno odbyć się wczesną wiosną, w okresie od formowania łodygi do początku formowania łuszczyn. Niedobór tego składnika objawia się opadaniem, widocznymi przebarwieniami przestrzeni międzynerwowych blaszek liściowych oraz wyblakłym kolorem i przedwczesnym opadaniem kwiatów. Niedobór powoduje także zmniejszoną efektywność zastosowanych nawozów azotowych. Aby uzupełnić niedobory siarki, można ją zastosować we wzbogaconych o ten pierwiastek nawozach, jak np. Saletrosan 26 czy też Polifoska 21. Ilość siarki jaką powinno dostarczyć się roślinie można wyliczyć ze stałego stosunku N:S, wynoszącego 5:1. Doświadczenie prowadzone przez OODR w Łosiowe w latach 2011–2013 wykazało, iż najwyższy plon rzepaku można otrzymać stosując nawożenie uwzględniające jednokrotne zastosowanie siarki jesienią i dwukrotne – wiosną. W doświadczeniu wzrost plonu odmiany populacyjnej DK Casper i mieszańcowej Visby F1 był wyższy od plonu otrzymanego na poletku kontrolnym (nawożenie azotowe bez siarki) odpowiednio o 7,7 dt/ha i o 6,2 dt/ha. 

Dzięki zastosowaniu szybko działających mikronawozów rośliny lepiej się regenerują. Dolistnie dostarczane mogą być zarówno mikro-, jak i makroskładniki. Zalecane jest, aby rzepak ozimy odżywiać dolistnie nawet 4-krotnie podczas trwania wegetacji. W doświadczeniach OODR, gdzie zastosowano dokarmianie dolistne w wariancie II, otrzymano przyrost plonu o 7,7 dt/ha. Szczególną uwagę należy zwrócić na nawożenie borem. Bor jest odpowiedzialny za budowę ścian komórkowych – zmniejsza pękanie łodyg w okresie intensywnego wzrostu. Niedobór tego mikroskładnika widoczny jest na liściach rzepaku już późną jesienią i może w późniejszym czasie powodować pękanie łodyg oraz gorsze wykształcenie łuszczyn i nasion. Skutkiem tego może być znaczny spadek plonu (nawet o 50%) oraz wzrost porażenia plantacji przez choroby. Bor możemy uzupełnić stosując nawozy, które w swoim składzie zawierają znaczące ilości tego pierwiastka. 

 Janusz Wiśniewski 
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. W. Janiak