Ratunek dla klimatu?
„Czysta planeta dla wszystkich” (ang. Clean Planet for All) to projekt długookresowej strategii niskoemisyjnej, który zapoczątkował działania mające na celu osiągnięcie przez Unię Europejską (UE) neutralności klimatycznej. UE chce przewodzić globalnej walce ze zmianą klimatu i stawia ambitny cel: Europa neutralna klimatycznie do 2050 roku. Od początku dyskusji o neutralności klimatycznej Rząd RP podkreśla, że choć ewolucja gospodarki i energetyki jest konieczna, to musi się ona odbywać w sposób bezpieczny dla obywateli, gospodarki i państwa.
Unijne cele klimatyczne
Obserwacje meteorologiczne poczynione w ostatnich dekadach ewidentnie wskazują, że ekstremalne zdarzenia pogodowe są coraz częstsze oraz bardziej dotkliwe w skutkach – a tym samym – że kryzys klimatyczny uległ pogłębieniu. W związku z tym działania na rzecz walki ze zmianami klimatu podejmowane przez UE są coraz ambitniejsze. Przejście na gospodarkę neutralną dla klimatu jest niezbędne, aby zaradzić kryzysowi klimatycznemu i jednocześnie ma stwarzać nowe możliwości w kwestiach wzrostu gospodarczego, rynków i zatrudnienia oraz rozwoju technologicznego. W ostatnich latach, szczególnie w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, UE wyznaczyła cele w zakresie emisji we wszystkich sektorach gospodarki i przyjęła przepisy służące ich osiągnięciu. Jako główne unijne cele klimatyczne ustanowiono:
– redukcję emisji o 20% do 2020 roku,
– redukcję emisji o 55% do 2030 roku,
– neutralność emisji (zeroemisyjność) do 2050 roku.
Ogólnounijny cel klimatyczny ustanowiony w 2008 roku dotyczył redukcji emisji o 20% do roku 2020 względem roku 1990. Kraje członkowskie nie tylko osiągnęły, ale nawet przekroczyły ten cel, zmniejszając emisje o ponad 30%. Częściowo cel ten udało się osiągnąć w wyniku wystąpienia pandemii Covid-19. Państwa UE uzgodniły, że do 2030 roku ograniczą emisje o 55% oraz osiągną neutralność emisyjną w 2050 roku.
Europejskie prawo o klimacie
Rozporządzenie (UE) 2021/1119 ustanawia ramy służące osiągnięciu neutralności klimatycznej do 2050 roku, w tym przede wszystkim zrównoważenia emisji gazów cieplarnianych (ang. GHG, Greenhouse Gases) i ich pochłaniania. Gaz cieplarniany definiuje się jako ten, który posiada zdolność pochłaniania promieniowania podczerwonego z powierzchni Ziemi i ponownego jego emitowania w kierunku zwrotnym. Rozporządzenie 2021/1119 stanowi, że oprócz wiążącego celu osiągnięcia neutralności klimatycznej, UE powinna dążyć do osiągnięcia emisji ujemnych i wprowadzania przepisu zapewniającego ciągłe postępy w realizacji globalnego celu w zakresie przystosowania się do zmian klimatu, ustanowionego na mocy porozumienia paryskiego. Określa ono następujące środki pośrednie UE, które mają pomóc w osiągnięciu celu neutralności klimatycznej do 2050 roku:
– Ograniczenie emisji netto GHG w UE do 2030 roku co najmniej o 55% w porównaniu z poziomem z 1990 roku – Net zero, czyli zerowa emisja netto, to stan, w którym emisje GHG do atmosfery są równoważone przez pochłanianie ich z powrotem przez środowisko naturalne lub technologie wychwytujące CO2 (dwutlenek węgla). Emisje, które trudno wyeliminować, są kompensowane poprzez usuwanie CO2. W gospodarce neutralnej dla klimatu, bilans emisji netto jest zerowy.
– Ograniczenie wkładu pochłaniania netto do maksymalnie 225 mln ton ekwiwalentu CO2, aby zapewnić, że zostaną podjęte wystarczające działania łagodzące.
– Umożliwienie Komisji Europejskiej przedstawienia wniosku ustawodawczego w sprawie nowego celu klimatycznego na 2040 rok w ciągu 6 miesięcy od pierwszego globalnego przeglądu przeprowadzonego w ramach porozumienia paryskiego. Do wniosku dołączone będzie sprawozdanie zawierające przewidywany orientacyjny budżet emisyjny UE na lata 2030–2050.
– Zobowiązanie Komisji Europejskiej, aby w terminie 6 miesięcy od każdego globalnego przeglądu porozumienia, przedkładała Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie z postępów UE i poszczególnych państw członkowskich w osiąganiu celów określonych w rozporządzeniu.
Rozporządzenia w ramach prawa o klimacie ustanawia niezależny Europejski Naukowy Komitet Doradczy ds. Zmiany Klimatu, którego członkowie (15) wybierani są przez Zarząd Europejskiej Agencji Środowiska na podstawie takich kryteriów, jak: doskonałość naukowa, szeroka wiedza fachowa i doświadczenie zawodowe w dziedzinie nauk o klimacie i środowisku. Do zadań komitetu doradczego należy uwzględnianie najnowszych ustaleń naukowych zawartych w raportach Międzynarodowego Zespołu ds. Zmian Klimatu i naukowych danych klimatycznych (w szczególności w odniesieniu do informacji istotnych dla UE), udzielanie porad naukowych i sporządzanie raportów na temat istniejących i proponowanych środków unijnych, przyczynianie się do wymiany niezależnej wiedzy naukowej, określanie działań i możliwości niezbędnych do osiągnięcia unijnych celów klimatycznych, jak również podnoszenie świadomości na temat zmiany klimatu i jej skutków.
Obowiązki państw członkowskich
Warto nadmienić, że każde państwo członkowskie UE ma swoje obowiązki, które nakłada europejskie prawo o klimacie. Państwa zobowiązane są do ustanowienia organu doradczego ds. klimatu, który ma być odpowiedzialny za udzielanie właściwym organom krajowym specjalistycznych porad naukowych. Każde państwo członkowskie zobligowane jest również do organizacji wielopoziomowego dialogu w dziedzinie klimatu i energii, w którym mają uczestniczyć samorządy lokalne, organizacje społeczne, przedsiębiorcy, inwestorzy i inne odpowiednie strony zainteresowane i ogół społeczeństwa oraz przedłożenia Komisji Europejskiej do 1 stycznia 2029 roku, a następnie co 10 lat, swojej strategii obejmującej perspektywę 30 lat, w razie potrzeby aktualizowaną co 5 lat.
Prawo zobowiązuje zarówno państwa członkowskie, jak i instytucje UE, aby zwiększały one zdolność do adaptacji, wzmacniały odporność i zmniejszały podatność gospodarki na zmianę klimatu oraz zapewniały, by strategie dotyczące przystosowania się do zmiany klimatu były spójne, wzajemnie się wspierały, dostarczały dodatkowych korzyści strategiom sektorowym i działały na rzecz lepszej integracji tych środków we wszystkich obszarach polityki, a także koncentrowały się w szczególności na najsłabszych grupach ludności i sektorach. Państwa członkowskie przyjęły i wdrożyły krajowe strategie i plany przystosowawcze, uwzględniające szczególną podatność konkretnych sektorów, między innymi rolnictwa oraz systemów wodnych i żywnościowych oraz bezpieczeństwa żywnościowego, a także promowały rozwiązania oparte na zasobach przyrody i ekosystemach.
Postępy w dążeniu do neutralności klimatycznej
Wraz z zapoczątkowaniem unijnej polityki klimatycznej i uzgodnieniem pierwszych celów klimatycznych w 2008 roku wpływ UE na klimat stopniowo zaczął się zmniejszać. Już 14 lat później, w 2022 roku całkowita emisja GHG w UE była o ponad 30% niższa niż w 1990 roku. Nie we wszystkich sektorach zmniejszenie emisji przebiega w jednakowym tempie. W sektorze lotnictwa międzynarodowego i transportu emisja nadal rośnie, podczas gdy przemysł energetyczny odnotowuje jej spadki o ponad 47%.
***
Osiągnięcie neutralności klimatycznej jest ogromnym wyzwaniem cywilizacyjnym, które będzie wymagało m.in. odejścia od wykorzystywania paliw kopalnych w produkcji energii, a co za tym idzie radykalnej zmiany obecnego modelu funkcjonowania sektora energetycznego (w tym w Polsce), ale również zmiany modeli konsumpcyjnych społeczeństwa i wdrożenie nowych, nierozwiniętych jeszcze technologii. Zmiany dotkną wszystkich gałęzi gospodarki, w tym m.in.: energetyki, rolnictwa, transportu, sektora komunalno-bytowego, gospodarki odpadami itd. Od początku dyskusji o neutralności klimatycznej, Rząd RP podkreśla, że choć ewolucja gospodarcza i energetyczna jest w naszym interesie, to musi się ona odbywać w sposób bezpieczny dla obywateli, gospodarki i państwa. Ciągłe przyspieszanie lub podnoszenie progów zobowiązań redukcyjnych musi wiązać się ze szczegółowym określeniem podziału ciężarów redukcyjnych między państwa członkowskie i branże gospodarki, a co za tym idzie, wymaga szczegółowo opisanych instrumentów kompensacji dla najbardziej narażonych branż, regionów i krajów, a także wskazania narzędzi realizacji celów.
dr inż. Martyna Zielińska-Tadych, KPODR
Opracowano na podstawie:
– Rozporządzenie (UE) 2021/1119 ustanawiające ramy na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmieniające rozporządzenia (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie),
– https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=LEGISSUM:4536626,
– https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/climate-change/,
– https://www.gov.pl/web/rolnictwo/neutralnosc-klimatyczna.
