Chore trawy                      

Choroby traw mogą obejmować trwałe użytki zielone (TUZ), jak i trawy uprawiane na gruntach ornych. Dobrze prowadzone TUZ mogą dostarczyć duże ilości wartościowej paszy dla przeżuwaczy. Niewłaściwy sposób użytkowania, złe nawożenie i brak pielęgnacji powoduje rozprzestrzenianie chwastów, występowanie chorób i szkodników.

Choroby grzybowe nie tylko obniżają plony zielonki, ale mogą powodować zatrucia i schorzenia zwierząt żywionych zainfekowaną paszą (Fot. www.pixabay.com/pl)

Duża różnorodność gatunkowa na TUZ oraz wielokrotne koszenie powodują, że są one w mniejszym stopniu opanowane przez choroby niż uprawy polowe. Jedynie uprawy traw pastewnych na gruntach ornych bywają porażane przez choroby grzybowe i szkodniki, podobnie jak inne rośliny uprawiane w polu. Choroby grzybowe porażają również plantacje nasienne traw powodując różnego stopnia straty gospodarcze, co prowadzi niejednokrotnie do dyskwalifikacji całej plantacji.

Choroby grzybowe przejawiają swoją szkodliwość nie tylko obniżając plony zielonki, ale głównie przez toksyny, które powodują zatrucia i schorzenia zwierząt żywionych zainfekowaną paszą. Rozwój chorób grzybowych lepiej ograniczyć odpowiednimi zabiegami pielęgnacyjnymi. Dla ogólnej orientacji warto poznać choroby, których nasilenie można zauważyć w korzystnych dla nich warunkach rozwoju (tab. 1).

Tabela 1. Znaczenie gospodarcze wybranych sprawców chorób w Polsce

Choroba	Sprawca(y)	Gatunek
		Festulolium	Życica	Stokłosa	Wiechlina	Wyczyniec
Antraknoza traw	Colletotrichum graminicola, Microdochium bolleyi	+	+	+	+	+
Fuzaryjna zgorzel traw	Fusarium acuminatum , F.culmorum,F.graminnearum,Fusarium sp.	+	+	+	+	+
Mączniak prawdziwy	Blumeria  graminis	+	+	+	++	+
Plamistość liści	Dreschlera spp., Bipolaris spp.,Helminthosporium  spp.	+	+	+	++	+
Pleśń śniegowa	Calonesctria nivalis syn., Monographella nivalis, st. kon. Microdochium  nivale	+(+)	++	+	+	+
Rdze	Puccinia coronata, P.poae nemoralis,P.poarium,P.striiformis	+	+	+	++	+
Rizoktonioza traw	Rhizoctonia spp.	+	+	+	+	+
Sporysz zbóż i traw	Claviceps purpurea	+	++	+	+	+
Zgorzel podstawy źdźbła	Gaeumannomyces graminis	+	+	+	+	+
Zgorzel siewek	Kompleks grzybów  Fusarium spp.,Pythium spp.	+	+	+	++	+

Źródło: Metodyka integrowanej ochrony wybranych traw  dla producentów, IOR PIB, Poznań 2015

Znaczenie:  + małe,  +(+) małe do średniego,  ++ średnie

W zwalczaniu chorób grzybowych  przydatne są informacje dotyczące źródeł infekcji oraz sprzyjających warunków dla rozwoju ich sprawców (tab. 2).

Tabela 2. Najważniejsze źródła  infekcji chorób oraz sprzyjające warunki dla rozwoju ich sprawców

Choroba	Źródła infekcji	Sprzyjające warunki dla rozwoju
		Temperatura (C)	Wilgotność gleby i powietrza (%)
Antraknoza    traw	Ziarno, resztki pożniwne,zarodniki konidialne	Szeroki zakres temperatury	Powyżej 80, duża ilość opadów
Fuzaryjna  zgorzel  traw	Ziarno, resztki pożniwne	Szeroki  zakres temperatury	Wilgotna gleba, wysoka wilgotność powietrza
Mączniak prawdziwy	Gleba, resztki pożniwne	5-20	Infekcja – duża wilgotność w łanie (zarodnikuje przy suchej ciepłej pogodzie)
Plamistość liści	Resztki pożniwne, gleba, ziarno	18-25	Wysoka wilgotność powietrza
Pleśń śniegowa	Ziarno, resztki pożniwne, gleba	Niskie temperatury	Wysoka wilgotność gleby i powietrza, długo zalegająca pokrywa śnieżna
Rdze	Chwasty, resztki pożniwne	12-20	Wysoka wilgotność powietrza, rosa
Rizoktonioza  traw	Gleba, resztki pożniwne	Niskie temperatury	Sucho
Sporysz zbóż i traw	Ziarno zanieczyszczone przetrwalnikami grzyba, przetrwalniki na powierzchni gleby	18-25	Niska wilgotność powietrza
Zgorzel podstawy źdźbła	Resztki pożniwne, gleba	Niskie temperatury	Wilgotna, zimna gleba
Zgorzel siewek	Gleba, resztki pożniwne	10-15	Wysoka wilgotność powietrza

Źródło: Metodyka integrowanej ochrony wybranych traw  dla producentów, IOR PIB,  Poznań 2015

Oprócz znajomości źródeł infekcji oraz warunków sprzyjających danej  chorobie pomocne przy określeniu choroby na  użytkach zielonych  jest  poznanie objawów jakie powodują  organizmy chorobotwórcze. Pozwoli to na właściwe rozpoznanie choroby, a w przypadku koniczności wykonania zabiegu przy użyciu fungicydów na właściwy jego dobór.

Tabela 3. Cechy diagnostyczne chorób traw

Choroba	Cechy diagnostyczne
Antraknoza traw	W okresach chłodnej pogody w wyniku porażenia węzła krzewienia i korzeni rośliny zamierają. Objawy choroby występują placowo. W warunkach wysokiej wilgotności na liściach występują czerwonobrązowe plamy, które z czasem zamierają.
Fuzaryjna  zgorzel traw	Pobrunatnienie  i zamieranie całkowite lub częściowe korzeni. Podłużne lub owalne plamy na przykorzeniowej części źdźbła.
Mączniak prawdziwy	Na liściach, pochwach liściowych, a późniejszym okresie na zielonych źdźbłach pojawiają się skupienia białego nalotu złożonego z grzybni, trzonków konidialnych sprawcy choroby. Na starszym zbitym nalocie powstają ciemnobrunatne otocznie zamknięte, wyglądające jak czarne punkty. Silnie porażone liście oraz pochwy liściowe żółkną i przedwcześnie obumierają.
Plamistość liści	Na liściach nekrotyczne plamy o barwie szarozielonej, brązowej lub brunatnej.
Pleśń śniegowa	Wiosną, po stopieniu śniegu rozwija się białoróżowy nalot złożony z grzybni i zarodników konidialnych F. nivale. Objawy te mogą występować placowo. Wkrótce nalot ten zanika, lecz na porażonych liściach są dobrze widoczne brązowe plamy mające często różowawy odcień. Jeżeli został zniszczony węzeł krzewienia, rośliny łatwo dają się wyciągnąć z ziemi. Na zamarłej tkance roślinnej mogą pojawiać się otocznie grzyba, widoczne jako brunatne punkty.
Rdza	Drobne skupienia zarodników o barwie rdzawobrunatnej w postaci małych poduszeczek o wymiarach ok. 1 mm pojawiające się w okresie kwitnienia, głównie na liściach. Pod koniec lata  poduszeczki mają barwę  ciemnobrunatną.
Rizoktonioza  traw	Objawy choroby mogą występować na źdźble, liściach i korzeniach. Na podstawie źdźbła plamy są podłużne, soczewkowate z charakterystyczną wyraźną obwódką  odcinającą się od zdrowej tkanki. Na liściach występują plamy barwy brązowej z rozmytą krawędzią.
Sporysz zbóż i traw	W czasie kwitnienia traw widoczne są na wiechach krople rosy miodowej zawierającej zarodniki grzyba ,które rozprzestrzeniane są przez owady. W czasie dojrzewania nasion widoczne są wyrastające a wiech ciemne ,brunatne lub fioletowe sklerocja  do rogalikowatym kształcie.
Zgorzel podstawy źdźbła	Już jesienią porażone młode korzonki czernieją i obumierają. W polu choroba rozwija się placowo. W tych miejscach rośliny mogą być nieco niższe i jaśniejsze, co niekiedy można zobaczyć przed kłoszeniem. Źdźbła  porażonych roślin przedwcześnie bieleją, wiechy są płone lub mają słabo wykształcone ziarno. Podstawa źdźbła czernieją i ulega suchej zgniliźnie.
Zgorzel siewek	W uprawie traw występować  może  przed i powschodowo zgorzel siewek. W przypadku  przedwschodowej zgorzeli  następuje zamieranie wschodzących roślin pod powierzchnią gleby. W przypadku zgorzeli powschodowej roślina jest spowolnina we wzroście. Korzenie porażonej rośliny są brunatne i przy silnym porażeniu wschodząca roślina po pewnym czasie więdnie i zamiera.

Źródło: Metodyka integrowanej ochrony wybranych traw  dla producentów, IOR PIB, Poznań 2015

W ograniczeniu rozwoju chorób wykorzystywane są głównie niechemiczne metody ochrony. Rolnik ma do wyboru metodę hodowlaną i agrotechniczną. W metodzie hodowlanej wykorzystujemy materiał siewny o wysokiej wartości użytkowej zapewniający od początku wegetacji prawidłowy wzrost i rozwój roślin. Związane jest to z przenoszeniem wraz z materiałem siewnym grzybów chorobotwórczych (zgorzeli siewek czy sporyszu zbóż i traw). Wybór odmiany traw o wysokiej odporności  na choroby stanowi jeden ze sposobów, aby zmniejszyć występowanie chorób w trawach. Metoda agrotechniczna polega na ograniczaniu obecności chorób poprzez prawidłowe i terminowe wykonywanie wszystkich czynności związanych z przygotowaniem gleby i prowadzeniem uprawy traw. Z agrotechnicznego punktu widzenia do czynników ograniczających  występowanie agrofagów w uprawie traw można zaliczyć:

– staranną uprawę,

– właściwe nawożenie organiczne i mineralne,

– optymalny termin i głębokość siewu oraz obsadę roślin,

– przyspieszenie koszenia (np. w przypadku wystąpienia rdzy),

– terminowe koszenie plantacji przeznaczonych na paszę lub pozyskanie materiału siewnego,

– terminowy zbiór.

Wymienione powyżej zabiegi wpływają na prawidłowe wschody oraz rozwój roślin. W uprawie traw na nasiona ważny jest terminowy zbiór. Okres pomiędzy osiągniętą dojrzałością nasion i zbiorem powinien być w miarę krótki. Ograniczamy w ten sposób straty wynikające z rozwoju chorób. W przypadku traw przeznaczonych na paszę w momencie pojawienia się choroby wcześniejszy zbiór przerywa rozwój grzybów powodujących chorobę.

Tabela 4. Agrotechniczne metody ograniczenia chorób traw

Choroba	Metody i sposoby ograniczenia
Antraknoza traw	Zdrowy materiał siewny, optymalne nawożenie
Fuzaryjna zgorzel traw	Regularne koszenie, stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego, właściwe nawożenie (odpowiedni stosunek NPK)
Mączniak prawdziwy	Unikanie zbyt gęstego siewu i przenawożenia azotem
Plamistość liści	Niszczenie resztek pożniwnych, stosowanie zabiegów przyspieszających mineralizację resztek pożniwnych
Pleśń śniegowa	Właściwe nawożenie (odpowiedni stosunek NPK), kwalifikowany materiał siewnym, niszczenie źródeł infekcji pierwotnych
Rdza	Przyspieszyć termin pokosu, pobudzanie traw do wzrostu przez nawożenie azotem
Rizoktonioza traw	Stosowanie częściej małych dawek N, zapewnienie optymalnych warunków do rozwoju traw
Sporysz zbóż i traw	Dokładne czyszczenie materiału siewnego, wysiewanie kwalifikowanego materiału siewnego
Zgorzel podstawy źdźbła	Prawidłowa norma wysiewu, właściwe nawożenie (odpowiedni stosunek NPK), unikanie uprawy na glebach ciężkich o odczynie zasadowym lub obojętnym, zachowanie prawidłowej struktury gleby
Zgorzel siewek	Wysiewanie kwalifikowanego materiału siewnego, stwarzanie warunków do szybkich wschodów i rozwoju siewek, umiarkowane nawożenie

Marian Nowakowski, KPODR