Mikroklimat i stres cieplny u krów

Każde zwierzę musi mieć zachowany dobrostan, dzięki któremu stan zdrowia fizycznego i psychicznego będzie osiągnięty w warunkach pełnej harmonii w jego środowisku. Aby go zachować zwierzę powinno mieć zapewnione odpowiednie warunki życia. Jednym z czynników warunkujących dobrostan jest mikroklimat. W porze wiosennej i letniej pojawia się problem stresu cieplnego u krów, który powoduje znaczne obniżenie poziomu ich dobrostanu. Stres cieplny występuje wówczas, gdy ilość ciepła, która powstaje podczas przemiany materii i produkcji mleka oraz otrzymanego ze środowiska zewnętrznego jest większa niż ilość ciepła oddanego przez organizm krowy.

Temperatura

Gdy temperatura przekracza 20°C u krów zaczynają się pojawiać trudności z termoregulacją, które skutkują spadkiem pobierania paszy. Krowy mają problem z oddaniem nadwyżki ciepła wytworzonego w wyniku fermentacji w żwaczu. Optymalna temperatura, która powoduje utrzymanie komfortu cieplnego u krów mlecznych to zakres między 8 a 15°C.  Natomiast w oborach otwartych tzw. kurtynowych warunki mikroklimatyczne są zbliżone do warunków środowiska zewnętrznego.

Temperatura powietrza w oborze kurtynowej w okresie letnim (Kaczor i in., 2010)

Wilgotność

Ważnym czynnikiem jest również utrzymanie odpowiedniego poziomu wilgotności. Odpowiednia wilgotność względna w pomieszczeniach gospodarskich waha się od 60 do 70%. Wysoka temperatura w połączeniu z niską wilgotnością względną powietrza powodują osuszenie błony śluzowej górnych dróg oddechowych, co przyczynia się do spadku odporności na choroby wirusowe i bakteryjne. Występowanie natomiast wysokiej temperatury i wilgotności powoduje, że oddawanie nadmiaru ciepła z organizmu do środowiska zewnętrznego jest niemożliwe. Doprowadza to do kumulacji ciepła w organizmie i podwyższenia temperatury ciała.

Ruch powietrza

Aby nie dopuścić do przeciągów, na które są szczególnie wrażliwe zwierzęta, należy zapewnić sprawną wentylację mechaniczną. Przy dużych przepływach powietrza może dojść do wyziębienia organizmu. Ruch powietrza nad stanowiskami powinien być zachowany w granicach 0,2 m/s.

Wpływ prędkości ruchu powietrza na temperaturę odczuwalną u zwierząt (Branwell i Rossi, 2002)

Temperatura, wilgotność, a także ruch powietrza są elementami nierozerwalnymi, które działając łącznie na odpowiednich poziomach zapewnią prawidłowy mikroklimat w oborze.

Aby zmniejszyć ciepłotę ciała krowy ograniczają lub całkowicie zaprzestają pobierać paszę, czas przeżuwania zmniejsza się o 84 minuty, co powoduje znaczny spadek w produkcji mleka (średnio o 5–7 litrów na krowę) i wzrost komórek somatycznych w mleku. Następstwem stresu cieplnego jest również spadek rentowności spowodowany mniejszą ilością otrzymywanego mleka i zwiększonymi kosztami weterynaryjnymi wiążącymi się z problemami z zacieleniem. Podczas wysokich temperatur częstym zjawiskiem są problemy z rozrodem, takie jak: wcześniejsza śmiertelność zarodkowa, wydłużenie czasu między wycieleniami i przedłużony przestój poporodowy, skrócenie czasu trwania rui nawet o 8 godzin.

Pierwszymi zauważalnymi objawami stresu cieplnego są ospałość, nadmierne wydzielanie śliny, przyśpieszony oddech. Krowy stoją z wyciągniętą szyją i językiem, a na ich pysku pojawia się ślina. Następują zmiany w zachowaniu zwierząt. Krowy poszukują miejsc zacienionych, przy zwiększonym ruchu powietrza czas leżenia krów się zmniejsza. Podczas upalnych dni krowy zmieniają swoje nawyki żywieniowe, częściej pobierają pokarm w nocy, przyjmują pasze częściej i w mniejszych porcjach, sięgają z większą ochotą po pasze objętościowe, aniżeli po pasze włókniste.

Jak złagodzić objawy stresu cieplnego?

By zniwelować skutki stresu termicznego należy przede wszystkim podawać świeżą, czystą i chłodną wodę pitną, systematycznie polewać pasze wodą, by nie doprowadzić do jej przesuszenia. Krowy powinny mieć dostęp do sprawnych poideł – do 25 sztuk na poidło w oborze wolnostanowiskowej, 2 krowy na poidło w oborze uwięziowej. Dla krów mlecznych można zamontować dodatkowe poidła w poczekalni i przy wyjściu z hali udojowej, tak aby mogły uzupełnić niedobór wody i się ochłodzić. W trakcie dni upalnych pobór wody wzrasta nawet dwukrotnie i zwierzęta mogą pić od 160–180 l wody w ciągu doby.

Kolejnym ważnym punktem, w  jaki sposób można ograniczyć stres cieplny jest jakość paszy zadawanej zwierzętom. Należy zwrócić uwagę na to czy pasza się nie zagrzewa, czy nie ma w niej grzybów i pleśni. Zagrzewanie się paszy powoduje powstawanie toksyn poprzez znaczne zmiany mikrobiologiczne, co w konsekwencji doprowadza do zaburzeń trawienia, zmniejszenia pobierania paszy, obniżenia płodności, wydajności oraz zdrowotności.

Rozwiązaniem okazują się również zraszacze niskociśnieniowe, wentylacje mechaniczne, zacienienia. Wentylatory najczęściej montuje się w miejscach, w których najczęściej przebywają zwierzęta, czyli nad legowiskami i stołem paszowym, aby schłodzić temperaturę i zachęcić tym samym do zwiększenia pobierania paszy.

Przy wypasaniu krów na pastwisku należy zwrócić uwagę czy są tam miejsca zacienione. Warto również zadbać o wcześniejsze wypędzanie krów na pastwisko i dłuższe przebywanie ich wieczorem, gdyż w porze porannej i wieczorowej są najniższe temperatury. Natomiast jednym z rozwiązań jak zmniejszyć stres cieplny w oborach jest zmniejszenie zagęszczenia krów, a jeśli są utrzymywane na głębokiej ściółce należy zwiększyć jej ilość, tak aby tworzyła warstwę izolacyjną od ciepłego obornika.

Podsumowanie

Stres cieplny jest realnym zagrożeniem dla krów mlecznych. Zlekceważenie problemu może przyczynić się do przegrzania organizmu, a w konsekwencji do zmniejszenia wydajności mlecznej, pojawienia się trudności z rozrodem, wystąpienia problemów zdrowotnych, a nawet może dojść do śmierci. Dlatego ważne jest, aby szczególnie zwrócić uwagę na warunki utrzymywania zwierząt w okresie letnim, a także ograniczać czynniki mogące wpływać na zdrowotność krów.

Literatura:

Effect of temperature on milk yield of cows. Proc. 3rd International Conference: The impact of environmental conditions – animal welfare, pollutions, economics”, Book of Abstracts, Kraków-Balice, 25–27.05.2010, pp. 43–46. Kaczor A. (2010).

Maximizing performance during hot weather. Cobb-Vantress, Inc. Technical Focus, 1/2002, Pittsburg, Texas. Branwell R., Rossi A. (2002).

Production response of cows to thermal conditions in the open barn. Monograph: Welfare and economics aspects of animal production, Kraków, Uni-Druk, pp. 75–84. Kaczor A., Paschma J., Sowula-Skrzyńska E. (2010).

Prognozowanie możliwości wystąpienia stresu cieplnego u bydła mlecznego Sabina Angrecka, Piotr Herbut Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Katedra Budownictwa Wiejskiego, al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków

Stres cieplny u krów a możliwości poprawy warunków mikroklimatycznych w oborach (część I) Andrzej Kaczor Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Zakład Systemów i Środowiska Produkcji 32-083 Balice k. Krakowa

Stres cieplny u krów – zaburzenia płodności i ich profilaktyka Jędrzej M. Jaśkowski, Krzysztof Urbaniak, Jan Olechnowicz z Katedry Weterynarii Rolniczej Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt w Poznaniu

Tekst i fot. Daria Andrzejewska 
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego