Mikroklimat w chlewni

Aby zapewnić odpowiedni dobrostan trzodzie chlewnej, a także osiągnąć jak najlepszą wydajność należy zwrócić szczególną uwagę na mikroklimat, w którego skład wchodzą takie parametry, jak: temperatura, wilgotność względna powietrza, szkodliwe gazy, hałas, oświetlenie i ruch powietrza.

Temperatura i wilgotność względna

Jednymi z najważniejszych parametrów mikroklimatu jest temperatura i wilgotność względna, które zawsze idą w parze. Zagrożeniem dla zdrowia i życia trzody chlewnej może okazać się przekroczenie zdolności adaptacyjnych w przypadku niskich temperatur (hipotermia) i wysokich (hipertermia). Temperatura odczuwalna przez zwierzę zależy od jego wieku i grubości tkanki tłuszczowej, temperatury powietrza w chlewni, prędkości ruchu powietrza oraz od jego wilgotności. Energia pobrana z paszy jest spożytkowana w pierwszej kolejności na procesy fizjologiczne i metaboliczne oraz na utrzymanie stałej temperatury ciała, dając duże ilości ciepła. W nadmiernych ilościach są oddawane z organizmu zwierząt do środowiska zewnętrznego poprzez przewodzenie, konwekcję, promieniowanie i parowanie.

– Przewodzenie – jest to oddawanie nadmiaru ciepła poprzez kontakt z chłodnymi elementami budynku np. ze ścianami, podłogami, rusztami.

– Konwekcja – oddawanie ciepła poprzez skórę do środowiska zewnętrznego.

– Promieniowanie – podobne oddawanie ciepła jak w przewodzeniu, ale bez kontaktu bezpośredniego.

– Parowanie – oddawanie ciepła poprzez parowanie wody ze skóry i poprzez drogi oddechowe.

Tab. 1. Optymalna temperatura i wilgotność względna dla poszczególnych grup technologicznych trzody chlewnej wg Instytutu Zootechniki w Krakowie

Wyróżniamy cztery niesprzyjające warunki:

– Wysoka wilgotność i wysoka temperatura – oddawanie ciepła jest utrudnione, a co za tym idzie może dojść do przegrzania organizmu i zaburzeń przemiany materii i obniżenia produkcyjności. Taka sytuacja zdarza się w momencie, gdy w pomieszczeniu znajduje się zbyt duża obsada oraz gdy system wentylacyjny jest niesprawny.

– Wysoka wilgotność i niska temperatura – wywołuje nadmierne oddawanie ciepła, co sprzyja wychłodzeniu organizmu. Pobranie paszy przez zwierzęta się zwiększa, a przyrosty są niższe.

– Niska wilgotność i niska temperatura – występuje w budynkach nie ogrzewanych i nie izolowanych termicznie. W obecnych czasach chowu trzody chlewnej tego zjawiska się nie obserwuje.

– Niska wilgotność i wysoka temperatura – takie zjawisko obserwuje się najczęściej w porodówkach, są to pomieszczenia nadmiernie ogrzewane, temperatura jest dostosowywana do potrzeb nowonarodzonych prosiąt. Niska wilgotność i wysoka temperatura powodują zwiększone parowanie z powierzchni skóry i błon śluzowych prowadząc do wysychania i pękania, a tym samym stanowi to doskonałe wrota do zakażeń.

Projektując chlewnię powinno się uwzględnić wszystkie wymagania dotyczące dobrostanu z uwzględnieniem warunków klimatycznych. Nie tylko w trakcie upałów należy zwrócić uwagę na pobranie wody przez świnie. Zapotrzebowanie dobowe na wodę jest różne u poszczególnych grup technologicznych.

Tab. 2. Zapotrzebowanie na wodę dla świń wg Z. Pejsaka

Masa ciała kg	Ilość wody szt./doba/litry	Liczba świń na 1 poidło	Optymalna wysokość montażu smoczków w cm	Optymalny przepływ wody litry/min.
5-10	1	15	10-25	0,3
10-30	2,5	15	30-40	1,0
30-50	3,3	15	40-60	1,4
50-100	4,2	12	60-75	1,7
>100	6,0	12	75-90	2,0

Temperatury powietrza zależą od systemu utrzymania świń i ich wieku. W pomieszczeniach bezściołowych może być wyższa temperatura niż w obiektach ze ściółką. Wyższa temperatura będzie również w pomieszczeniach dla prosiąt i warchlaków, a niższa u zwierząt starszych, które radzą sobie lepiej z chłodem. Aby zapewnić odpowiednie warunki termiczno-wilgotnościowe powinien być zachowany odpowiedni dobór obsady zwierząt do wymiarów pomieszczeń, sprawnie działająca wentylacja, zadbanie o czystość budynku inwentarskiego, a także lamp i okien.

Oświetlenie

Prawidłowe oświetlenie wpływa korzystnie na wyniki produkcyjne zwierząt. Ważne jest zachowanie odpowiedniego natężenia światła i długości dnia świetlnego, które wpływa na dojrzałość płciową, rozród, zwiększenie poboru paszy oraz zużycie tlenu. Oprócz tego światło stymuluje aktywność życiową i procesy fizjologiczne zachodzące w organizmie zwierząt. W Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. widnieje zapis o utrzymywaniu świń w pomieszczeniach oświetlonych co najmniej przez 8 godzin dziennie światłem o natężeniu min. 40 lx. Do oświetlenia pomieszczeń inwentarskich wykorzystywane jest światło dzienne i/lub sztuczne. Światło dzienne dostarcza zwierzętom witaminy D, która wpływa szczególnie na rozwój kośćca. Oprócz tego to światło słoneczne jest całkowicie bezpłatne. Jedyny problem może stanowić fakt, że dostarczenie takiego rodzaju światła do środka pomieszczeń inwentarskich jest uzależnione od położenia budynków sąsiadujących, od ukształtowania terenu lub od obecności w pobliżu lasu. Dlatego też wykorzystywane jest światło sztuczne, które równomiernie oświetli pomieszczenia i jest łatwe w obsłudze. Wybór oświetlenia będzie wpływał na dobrostan świń, wyniki produkcyjne oraz na ponoszone koszty związane z poborem energii elektrycznej. Na rynku można znaleźć kilka rodzajów oświetlenia: żarowe w postaci żarówek bańkowych, jarzeniowe (świetlówki) i LED-owe. Mimo niskich cen żarówek bańkowych są rzadko wykorzystywane do oświetlenia chlewni. Pobierają dużo energii, szybko kończą swoją żywotność, a oprócz tego aż w 95% oddają ciepło, a 5% stanowi tylko oświetlenie rzeczywiste. Drugi zaś rodzaj lamp, którymi są świetlówki (jarzeniowe) mają chłodniejszą barwę, która męczy wzrok, są mniej odporne na uszkodzenia mechaniczne, a także zawierają rtęć. Nowoczesne lampy LED-owe są dwa razy droższe od świetlówek, jednakże ze względu na dłuższą żywotność, zmniejszone zużycie energii i brak rtęci, która może prowadzić do zatrucia, a także mniejszy problem z utylizacją, którą potrzebują lampy jarzeniowe są coraz częściej wybierane. Listwy LED są odporne na promieniowanie UV, gazy, pyły, wodę i temperaturę, zmniejszają emisję CO₂ w ciągu roku, zapewniają aż do 50 tysięcy godzin pracy, czyli 3 razy dłużej od zwykłych świetlówek.

Na rynku są dostępne nowoczesne systemy oświetlania budynków inwentarskich. Są to m.in. sterowniki do automatycznego zarządzania światłem. Dzięki nim jest możliwa regulacja czasu oświetlenia w poszczególnych pomieszczeniach, a także oprogramowanie długości dnia świetlnego. Zmniejszają stres u świń związany z gwałtownym wyłączeniem/włączeniem światła, ponieważ posiadają funkcję stopniowego ściemniania i rozjaśniania.

Należy również wspomnieć o zachowaniu czystości lamp. Zakurzone i zabrudzone lampy ograniczają dostarczenie odpowiedniej ilości światła, a tym samym skutkuje to pogorszeniem wydajności oświetlenia mającego istotny wpływ na efekty gospodarskie.

Szkodliwe gazy

Według Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 roku w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej stężenie CO2 nie powinno przekraczać 3 000 ppm, natomiast H2S nie powinno przekraczać 5 ppm. Koncentracja NH3 nie powinna wynosić więcej niż 20 ppm. Zawartość kurzu w powietrzu nie może przekraczać 10,0 mg/m³.

Amoniak – jest najczęściej występującym gazem w chlewni, który powstaje w wyniku rozkładu pod wpływem bakterii związków azotowych (głównie mocznika), znajdujących się w odchodach zwierzęcych. Podwyższony poziom powoduje uszkodzenia układu oddechowego.

Dwutlenek węgla – około 40 litrów CO2 w ciągu godziny wydala dorosły tucznik. Zwiększenie tego składnika w powietrzu to zmniejszenie stężenia tlenu, co powoduje przyspieszenie procesów przemiany materii, mniejsze przyrosty masy ciała i spadek wykorzystania paszy.

Siarkowodór – jest niebezpiecznym gazem. Powstaje w wyniku rozkładu białek zawierających aminokwasy siarkowe. Powoduje zapalenie błon śluzowych, układu oddechowego, zapalenie spojówek, poraża centralny układ nerwowy.

Zapylenie – jest to problem, który występuje przy żywieniu na sucho. Cząsteczki pyłów łącząc się z amoniakiem dostają się do układu oddechowego świń, prowadząc do podrażnienia i uszkodzenia.

Aby ograniczyć szkodliwe gazy w chlewni należy zadbać o prawidłowo działającą wentylację, temperaturę, wilgotność i ruch powietrza, czyli zadbanie o odpowiednie parametry zoohigieniczne.

Hałas

Jest spowodowany najczęściej poprzez istniejący i ciągle rozwijający się poziom mechanizacji – zadawanie pasz, usuwanie odchodów itp. W pomieszczeniach, w których utrzymywane są świnie hałas nie powinien być stały lub wywoływany nagle, a jego stężenie nie powinno być wyższe od 85 dB. Hałas powoduje stres zwierząt, który objawia się najczęściej obniżeniem wyników produkcyjnych, a także świnie gorzej rosną i stają się bardziej agresywne.

Ruch powietrza

W upalne dni niezbędny jest ruch powietrza poprzez zapewnienie w pomieszczeniach sprawnych systemów wentylacyjnych. Bardzo szkodliwy staje się natężony ruch powietrza przy niskich temperaturach, który powoduje ochłodzenie organizmu. Taka sytuacja doprowadza najczęściej do chorób układu oddechowego. W okresie letnim najczęściej zwiększa się przepływ powietrza w celu uzyskania ochłodzenia, natomiast trzeba pamiętać, aby nie dopuścić do przeciągów, na które zwierzęta są wrażliwe.

Tab. 3. Zalecane prędkości ruchu powietrza w budynkach dla trzody chlewnej wg Instytutu Zootechniki w Krakowie

Szczególnie latem kolejnym sposobem na obniżenie temperatury w chlewni jest zainstalowanie systemów zraszania lub zamgławiania. Najczęściej stosuje się w tuczarniach i w pomieszczeniach, gdzie utrzymywane są lochy luźne. Tzw. „prysznic” zrasza zwierzę przez około 2 minuty, a przez kolejne 10 minut jest osuszane poprzez sprawny system wentylacyjny. Taki cykl pozwala schłodzić temperaturę o 5 do nawet 8°C.

Podsumowanie

Potencjał genetyczny zwierząt może się uwidocznić nie tylko poprzez zbilansowane żywienie, ale również poprzez zapewnienie odpowiednich warunków dobrostanu. Pamiętać należy, że jeśli nie zostaną spełnione i zachowane wszelkie wymogi zwiększy się częstotliwość występowania chorób i upadków wśród zwierząt, a produkcja może znacznie się pogorszyć, co będzie się przekładać na ekonomikę gospodarstwa.

Źródło:

Oświetlenie w chlewni – nowoczesne i energooszczędne. Hodowca Trzody Chlewnej nr 1-2/2020. Opracowanie Marta Łabaj

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 roku w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej

Warunki termiczne w chlewni – stres cieplny jego wpływ na zwierzęta, zapobieganie. Lek. wet. Bogdan Cegiełka

Warunki utrzymania trzody chlewnej w świetle obowiązujących przepisów. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddział w Poznaniu. Opracowanie Zygmunt Bilski

www.izoo.krakow.pl

Daria Andrzejewska
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. S. Piątkowski, M. Rząsa