Pulpa jabłkowa dla zwierząt

Polska jest największym w Unii Europejskiej i czwartym na świecie producentem jabłek. Naszymi światowymi konkurentami w tej dziedzinie są Chiny, Stany Zjednoczone i Turcja, a spośród krajów unijnych – Włochy, Francja i Niemcy.

Według danych FAOSTAT światowy zbiór jabłek w 2017 roku wyniósł ponad 83 mln ton, z czego w Europie wyprodukowano powyżej 14 mln, a w Unii Europejskiej przeszło 10 mln. Udział Polski wyniósł odpowiednio 2,94% oraz 17,13% i 24,16% − przy produkcji wynoszącej prawie 2,5 mln ton. Wśród 28 krajów Unii Europejskiej Polska zajmowała pierwsze miejsce. Na drugim znajdowały się Włochy (prawie 2 mln ton), na trzecim Francja (nieco ponad 1,7 mln ton), a na czwartym Niemcy (prawie 0,6 mln ton).

W Polsce produkuje się rocznie do 200 tys. ton czystego (klarownego) soku jabłkowego, zużywając do tego około 1,5 mln ton jabłek. Mimo że obecne technologie pozyskiwania soku są bardzo wydajne, to od około 12% do 20% surowca staje się produktem ubocznym, którym jest miazga jabłkowa (pulpa jabłkowa). Ze 100 kg jabłek można otrzymać około 18,5 kg świeżej miazgi lub 4,2 kg suszonej. Pulpa jabłkowa jest także produktem ubocznym wytwarzania jabłeczników (cydrów), powstaje przy produkcji wina owocowego i octu jabłkowego.

Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (UE) 2017/1017 z dnia 15 czerwca 2017 roku zmieniającym Rozporządzenie Komisji (UE) nr 68/2013 w sprawie katalogu materiałów paszowych, produkt powstający z wytłaczania soku to miazga lub pulpa. Produkt ten pochodzący z jabłek jest wymieniony w europejskim katalogu materiałów paszowych w pozycjach: „5.4.1. − pulpa jabłkowa, suszona (miazga jabłkowa, suszona): produkt uzyskiwany z produkcji soku z Malus domestica lub z produkcji jabłecznika, zawiera głównie wewnętrzny miąższ i zewnętrzną skórkę, poddane suszeniu, mógł być poddany depektynizacji; 5.4.2. − pulpa jabłkowa, prasowana (miazga jabłkowa, prasowana): produkt wilgotny uzyskiwany z produkcji soku jabłkowego lub jabłecznika, zawiera głównie wewnętrzny miąższ i zewnętrzną skórkę, poddane wyciskaniu, mógł być poddany depektynizacji”. W obu przypadkach producent jest zobowiązany zadeklarować zawartość włókna surowego w produkcie.

Na cele paszowe można wykorzystać także część zbioru jabłek, które nie zostaną zużyte w przetwórstwie, a są − podobnie jak pulpa − bogatym źródłem składników bioaktywnych, które mają znaczenie jako zamiennik zabronionych antybiotykowych stymulatorów wzrostu (ASW).

Jakość pokarmowa i odżywcza

Pod pojęciem jakości pokarmowej należy rozumieć skład chemiczny paszy, czyli zawartość składników pokarmowych, np. suchej masy, białka ogólnego, włókna surowego czy też składników mineralnych i innych. Natomiast jakość odżywcza to zawartość składników strawnych, do których należą m.in. białko i aminokwasy trawione w jelicie oraz energia strawna.

Produkty uboczne z przetwórstwa owoców i warzyw, w tym miazga z jabłek mogą być wykorzystywane jako pasze, zwłaszcza w żywieniu przeżuwaczy ze względu na dużą zawartość w nich włókna surowego. Ich skład chemiczny, a zwłaszcza duża ilość substancji bioaktywnych sprawia, że pulpa z jabłek zawierająca sacharydy, białka, związki mineralne, pektyny, lipidy, kwasy organiczne, witaminy, aldehydy, alkohole oraz substancje barwne i aromatyczne charakteryzuje się pozytywnym wpływem na trawienie, metabolizm, zawartość cholesterolu i triacylogliceroli (trójglicerydów), wykazuje działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne, antyproliferacyjne (zapobiegające rozwojowi komórek, zwłaszcza szkodliwych dla organizmu), przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Pulpa jabłkowa zwiększa liczbę bakterii w okrężnicy oraz liczbę pałeczek kwasu mlekowego, przez co ma pozytywny wpływ na skład mikroflory jelit. Zawiera więcej białka szybko ulegającego rozkładowi                                    w żwaczu niż np. pulpa pomidorowa lub winogronowa. Jest półproduktem nadającym się do przerobu, jednak nie jest dostatecznie wykorzystywana do dalszego przetwarzania, mimo dużego potencjału odżywczego i terapeutycznego.

Skład fizyko-chemiczny i aktywność antyoksydacyjna (antyutleniająca) pulpy jabłkowej są zróżnicowane w zależności od odmiany jabłek. Ze względu na koszty transportu świeża pulpa jabłkowa jako pasza ma znaczenie lokalne, ponadto szybko psuje się. Suszona nadaje się dla przeżuwaczy, jak i zwierząt monogastrycznych, natomiast świeża lub kiszona znajduje zastosowanie zazwyczaj w żywieniu przeżuwaczy. Zakiszenie, np. w połączeniu z kukurydzą (w proporcji 1 do 1) jest alternatywą dla drogiego suszenia. Podczas kiszenia nie zachodzi typowa fermentacja mlekowa ze względu na dużą zawartość węglowodanów, co skutkuje niskim pH kiszonek (3,9–4,2) i obecnością etanolu mogącą przekraczać 200 g w 1 kg suchej masy. Kiszonka ma charakterystyczny owocowy zapach, dlatego nie powinna być skarmiania bezpośrednio przed dojem, aby mleko nią nie pachniało. Nie jest trwała po otwarciu stosu kiszonkowego. Z badań przeprowadzonych w Szwajcarii wynika, że zastosowanie dodatku chemicznego nie poprawia parametrów fermentacji i nie polepsza stabilności tlenowej kiszonek z pulpy jabłkowej, chociaż mają one dobrą jakość.

Jakość pokarmowa i odżywcza pulpy jabłkowej (dane orientacyjne)

Wyszczególnienie	Świeża(%)	Suszona(%)	Suszona*(%)	Kiszona(%)
Sucha masa	25,0	90,0	90,0	22,3
Popiół surowy	0,40	1,40	5,80	0,42
Białko ogólne	1,30	4,50	7,33	1,34
Tłuszcz surowy	0,50	2,00	3,30	0,49
Włókno surowe	4,80	17,90	28,60	5,65
BNW	18,00	64,20	44,96	14,40
ADF	7,30	26,60	43,00	8,45
NDF	9,10	33,80	49,50	10,77
Wapń	–	0,11	1,18	–
Fosfor	–	0,12	0,11	–
Magnez	–	0,05	0,03	–
Sód	–	0,0	0,34	–
Potas	–	0,54	0,09	–
NEL (MJ/kg)	1,4	5,1	4,0	1,2
EM (MJ/kg SM)	2,8	10,0	­–	–

^* – suszona depektynizowana, BNW – związki bezazotowe wyciągowe,
ADF – włókno kwaśno-detergentowe, NDF – włókno neutralno-detergentowe,

Cenne włókno pokarmowe

Miazga z jabłek jest bogatym źródłem węglowodanów − polisacharydów (wielocukrów), oligosacharydów (kilkucukrów), ligniny i substancji roślinnych towarzyszących. Charakteryzuje się wysoką zawartością włókna pokarmowego (błonnika pokarmowego), które stanowi około 50% suchej masy produktu, a w pulpie z nowoczesnych wytwórni soków nawet 60–64%.Włókno pokarmowe ma korzystny wpływ na metabolizm u ludzi, m.in. zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób serca, cukrzycy, miażdżycy, otyłości, raka jelita grubego, obniża poziom cholesterolu we krwi. W skład włókna pokarmowego wchodzą substancje inkrustujące ściany komórkowe: celuloza, węglowodany niecelulozowe, takie jak hemiceluloza, pektyny, gumy i woski oraz nie będąca węglowodanem − lignina. Włókno pokarmowe tworzą: rozpuszczalne włókno pokarmowe (SDF – ang. soluble dietary fibre) i nierozpuszczalne włókno pokarmowe (IDF − ang. insoluble dietary fibre). Rozpuszczalne włókno pokarmowe, w skład którego wchodzą pektyny, gumy, rozpuszczalne hemicelulozy, podlega w przewodzie pokarmowym fermentacji bakteryjnej, mając wpływ na metabolizm węglowodanów i tłuszczów. Nierozpuszczalne włókno pokarmowe składa się z celulozy, ligniny, nierozpuszczalnych hemiceluloz i przyspiesza pasaż treści pokarmowej przez układ trawienny zapobiegając zaparciom, hamując rozwój niektórych postaci raka odbytnicy, stymulując korzystnie mikroflorę jelitową i zapobiegając rozwojowi bakterii gnilnych. Jabłka mają włókno o dobrze zrównoważonym stosunku rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego błonnika. Stosunek obu tych frakcji dochodzący do 1 : 2

wskazuje na przydatność takiego błonnika pokarmowego jako składnika żywności. Włókno owoców jest lepszej jakości niż np. ziarna zbóż, ze względu na większą zawartość błonnika pokarmowego, a zwłaszcza jego frakcji rozpuszczalnej, przez co zatrzymuje więcej wody i oleju, fermentuje w okrężnicy i ma niższą wartość energetyczną (kaloryczną).

Pektyny

Przeciętna zawartość pektyn w suchej masie miazgi jabłkowej wynosi od 0,66% do 2,5%. Suszona pulpa z jabłek wykorzystywana jest często do produkcji pektyn. Związki te odgrywają istotną rolę w procesach wzrostu, różnicowania i obrony roślin, a w przemyśle spożywczym są stosowane jako hydrokoloidalne dodatki o właściwościach żelujących, zagęszczających i stabilizujących, nadając artykułom spożywczym tzw. teksturę. Pektyny wiążą jony metali ciężkich oraz celulozę.

Substancje bioaktywne

Najważniejszymi substancjami biologicznie czynnymi jabłek są polifenole, szczególnie flawonoidy i kwasy fenolowe, np. kawowy i p-kumarowy połączone z kwasem chinowym. Z medycznego punktu widzenia są one cenne dla człowieka, gdyż wykazują działanie ochronne w chorobach układu krążenia i serca, przeciwdziałają nowotworom, zaćmie i procesom starzenia się. Związki polifenolowe występują także w pulpie z jabłek, mając pozytywny wpływ na zdrowie zwierząt i przyrosty ich masy ciała. Ilość ich w miazdze zależy od odmiany jabłek i ich dojrzałości, klimatu, warunków glebowych, zabiegów agrotechnicznych i części jabłka. Związki polifenolowe odpowiadają za jakość pulpy, zwłaszcza za jej barwę i smak. Z badań wynika, że zastosowanie enzymów pektynolitycznych zwiększa w pulpie jabłkowej zawartości polifenoli, przez co zostaje ich w miazdze aż 80% w porównaniu z miazgą bez tych enzymów.

Związki polifenolowe są nawet 30-krotnie skuteczniejsze jako przeciwutleniacze niż witaminy C i E. Wyniki badań prowadzonych w Polsce wykazały, że aktywność przeciwutleniająca, jaką wykazują związki fenolowe była wyższa w soku z jabłek ekologicznych, co znalazło odzwierciedlenie w większej aktywności antyoksydacyjnej miazgi z takich jabłek o 17% w porównaniu z pulpą z jabłek konwencjonalnych. W badaniach wykazano, że ekstrakt polifenolowy z jabłek zmniejsza adhezyjność (przyleganie) bakterii Escherichia coli do niektórych komórek nabłonka jelitowego, co poprawia zdrowotność zwierząt.

Ważną grupą związków są flawonoidy, z których najliczniejsza jest kwercetyna odpowiedzialna za żółte zabarwienie roślin. Związek ten ma właściwości antyoksydacyjne (przeciwutleniające), antykancerogenne (antyrakowe), antybakteryjne (np. przeciwko Escherichia coli, Staphylococcus ssp. − gronkowiec) i antywirusowe (przeciwko HIV). Więcej flawonoidów występuje w jabłkach ekologicznych niż w konwencjonalnych. Mają one też więcej witaminy C.

Żywienie przeżuwaczy

Kiszoną pulpę zaleca się podawać krowom potrzebującym mniej energii w dawce, czyli w II trymestrze cielności. Działanie fizjologiczne kiszonej pulpy jabłkowej polega na tym, że spowalnia pasaż (przesuwanie się) treści pokarmowej przez żwacz, co zwiększa czas przyswajania niezbędnych składników pokarmowych przez mikroflorę tego przedżołądka. W dawce dla krów udział pulpy z jabłek nie powinien przekraczać 20%, gdyż może wywołać keratozę (rogowacenie) błony śluzowej żwacza. Nowsze wyniki badań wskazują, że 30% udział kiszonej miazgi z jabłek w dawce krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej nie pogorszył ich mleczności ani składu mleka, choć najlepsze jej wykorzystanie stwierdzono przy 15% jej udziale w dawce pokarmowej. Skarmianie kiszonki zawierającej 50% pulpy pomidorowej i 50% pulpy jabłkowej, które zastąpiły w 30% siano z lucerny, nie spowodowało spadku wydajności mlecznej krów. Zastąpienie śruty kukurydzianej w 33% suszoną miazgą z jabłek skutkowało uzyskaniem mleka krowiego o większej zawartości suchej masy beztłuszczowej. Ilość świeżej lub kiszonej miazgi jabłkowej nie powinna jednak przekraczać 10 kg na sztukę dziennie.

Kiszona pulpa jabłkowa z 1,5% dodatkiem mocznika skarmiana owcami w ilości 11% suchej masy dawki zawierającej 0,5% mieszanki mineralnej i 0,4% siarczanu amonu, zastępująca częściowo siano z lucerny oraz śrutę poekstrakcyjną sojową, poprawiła jakość jagnięciny. Według autorów doświadczenia, skarmianie fermentowanej miazgi jabłkowej jest skutecznym sposobem produkcji mięsa wysokiej jakości o dłuższym okresie przechowywania oraz może poprawić rentowność wykorzystania lokalnych produktów ubocznych. W końcowym okresie tuczu jagniąt pozytywne oddziaływanie na wydajność mają zarówno wytłoczyny suszone, jak i kiszone. W badaniach zwiększyły wydajność rzeźną, nie wpływając na udział poszczególnych wyrębów tuszy. Kiszona pulpa jabłkowa zwiększyła także u jagniąt pobieranie suchej masy, przyrosty dzienne i wykorzystanie paszy.

Pulpa znalazła także zastosowanie w żywieniu kóz. Udział suszonej pulpy jabłkowej na poziomie 60% w dawce pokarmowej tych zwierząt nie pogorszył ich wydajności, a zwiększył strawność składników pokarmowych.

W fermowym chowie jeleni może być także skarmiana świeża pulpa z jabłek w dawce zawierającej 1 kg tej paszy zastępującej 0,5 kg sianokiszonki. Mięso od tych zwierząt pozyskane w badaniach miało lepszą jakość i właściwości prozdrowotne – większą zawartość kwasów omega-3 i omega-6, niż mięso od zwierząt nie otrzymujących tej paszy.

Żywienie zwierząt monogastrycznych

W przypadku zwierząt monogastrycznych należy pamiętać o zawartości włókna surowego w miazdze jabłkowej.

Skarmianie pulpy jabłkowej świniami pozytywnie wpływa na ich mikroflorę i ściany jelit, gdyż zwiększa się wysokość i powierzchnia kosmków jelitowych, co polepsza wchłanianie składników pokarmowych. Miazga jabłkowa może mieć właściwości detoksykacyjne, gdyż podawanie jej prosiętom żywionym w badaniach paszą skażoną deoksyniwalenolem (DON) poprawiło przyrosty, a masa wątroby nie zwiększyła się mimo obecności tej mikotoksyny. Ponadto w badaniach stwierdzono, że wyciąg z jabłek zwiększył strawność aminokwasów: izoleucyny, leucyny, lizyny, treoniny i waliny.

W żywieniu królików stosuje się suszoną pulpę jabłkową w mieszankach niskoenergetycznych jako materiał balastowy wspomagający trawienie.

Jabłka oraz produkty ich przerobu są przysmakiem w żywieniu koni, chociaż mają też znaczenie dietetyczne. Mogą być komponentem meszu – wilgotnej paszy zawierającej np. siemię lniane, otręby pszenne, jabłka (pulpę).

W badaniach na kurczętach brojlerach skarmianie powyżej 10% suszonej miazgi jabłkowej jako zamiennika ziarna kukurydzy, spowodowało wystąpienie mokrej ściółki, a efektywność żywienia zmniejszyła się na skutek zwiększonej zawartości włókna surowego. Odnotowano istotne pogorszenie się przyrostów masy ciała, gdy ptaki otrzymywały mieszankę bez dodatku enzymów (alfa-amylazy, hemicelulazy, proteazy i beta-glukanazy). Autorzy badań podali, że w celu zmniejszenia kosztów paszy, ziarno kukurydzy można zastąpić suszoną pulpą jabłkową na poziomie 20% bez ujemnego wpływu na brojlery.

Pulpa (miazga) jabłkowa jako produkt uboczny powstający w przetwórstwie tych owoców może być stosowana w żywieniu zwierząt kiszona lub suszona, rzadziej w formie świeżej. Może być zamiennikiem niektórych pasz, zastępując częściowo np. sianokiszonkę lub śruty zbożowe, a nawet poekstrakcyjną śrutę sojową. Jest paszą dietetyczną ze względu na występujące w niej związki biologicznie czynne, które mają pozytywny wpływ na zdrowie zwierząt i ludzi.

dr hab. Piotr Dorszewski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego