Zarządzanie wiedzą w gospodarstwie rolnym

Gospodarstwo rolne jest specyficznym przedsiębiorstwem, które pozostaje w dużej zależności od przyrody. Jest ono także wyposażone w różne środki produkcji, wśród których duży udział mają środki techniczne. Gospodarstwo rolne podlega też różnym oddziaływaniom otoczenia wewnętrznego i zewnętrznego, które charakteryzuje się dużą zmiennością, co wymaga stosowania różnych rozwiązań tworzących postęp. Postęp rolniczy jest bardzo zróżnicowany i wielostronny, a zarządzanie współczesnym gospodarstwem rolnym i prowadzenie w nim działalności gospodarczej wymaga posiadania wiedzy nie tylko z zakresu rolnictwa, ale też z wielu innych dziedzin. Stąd nowoczesne gospodarstwo rolne, zwłaszcza wysoko produkcyjne i prowadzące wyspecjalizowaną produkcję w pełni zasługuje na określenie „przedsiębiorstwo zarządzające wiedzą”.

Współczesne gospodarstwa rolne, zwłaszcza przodujące oraz wytwarzające produkty przeznaczone na rynek, charakteryzują się dużą chłonności na postęp. Przy czym zakres i rozmiar stosowania postępu w gospodarstwach rolnych jest zróżnicowany. Są gospodarstwa bardzo nowoczesne, otwarte na postęp i wdrażające go bez problemu, są też hermetyczne, na postęp zamknięte. Ale gospodarstwa z produkcją towarową to z reguły przedsiębiorstwa nastawione na postęp, stosujące nowe osiągnięcia nauki. Niejednokrotnie w gospodarstwach rolnych powstają oryginalne rozwiązania, które są projektami wynalazczymi. Niektóre z nich są przedmiotem zgłoszeń do Urzędu Patentowego i otrzymują patent na wynalazek lub świadectwo ochronne na wzór użytkowy. Ale często rolnicy będący ich twórcami nie zdają sobie sprawy z faktu, że rozwiązanie, które wymyślili ma dużą wartość i wykorzystują je tylko w swoim gospodarstwie. Jednak gospodarstwa, w których jest tworzony postęp, nie są zbyt liczne. Natomiast wszystkie gospodarstwa rolne są odbiorcami postępu, stosują  postęp i korzystają z efektów, które on przynosi.

Współczesne gospodarstwa rolne, zwłaszcza uznawane za nowoczesne, to bardzo skomplikowane przedsiębiorstwa. Rolnik, który pełni w tym przypadku funkcje kierownicze i wykonawcze, musi posiadać wiedzę  wchodzącą w zakres wielu dziedzin i dyscyplin naukowych. Musi on znać biologię, gdyż produkty rolne to organizmy żywe. Musi też znać klimatologię i meteorologię, gdyż większość procesów produkcji realizowanych w rolnictwie odbywa się pod gołym niebem, w bezpośrednim kontakcie z przyrodą i w ogromnej, bezpośredniej zależności od warunków przyrodniczych. Rolnik musi znać dobrze swój zawód, tj. technologię produkcji roślinnej i zwierzęcej w teorii, a zwłaszcza w praktyce.

 Dla skutecznej realizacji tych funkcji współczesny rolnik powinien posługiwać się środkami techniki komputerowej, również w zakresie wykonywanych przez siebie funkcji komunikacyjnych. Jest to zadanie trudne i mające bezpośredni wpływ na osiągane efekty. Przykładowo rolnik musi dokładnie znać optymalne terminy agrotechniczne uprawy poszczególnych roślin. Musi znać normy wysiewu nasion różnych roślin oraz zasady ich nawożenia mineralnego i organicznego. Szczególnie ważne jest umiejętne stosowanie środków ochrony roślin, które cechuje wysoka toksyczność. Jako przykład można podać intensywny sad śliwkowy, w którym w ciągu roku trzeba wykonać 24 opryski różnymi środkami chemicznymi. Ustalenie tzw. kalendarza zabiegów, tj. terminów ich wykonania i dawek środków chemicznych wymaga prawdziwego mistrzostwa.

Szczególnie trudne jest prowadzenie gospodarstw rolnych specjalistycznych np. ogrodniczych. Przykładowo prowadzenie produkcji szklarniowej warzyw czy kwiatów wymaga ogromnej wiedzy, włącznie ze znajomością elektroniki, informatyki i automatyki, gdy proces produkcji jest zautomatyzowany, przy czym automatyzacja objęła nawożenie, nawadnianie, ogrzewanie i wietrzenie. Równie wysokie wymagania w stosunku do posiadanej wiedzy występuje w przypadku rolników prowadzących produkcję  zwierzęcą, zwłaszcza tak specyficzną jak np. pszczelarstwo. Muszą oni znać problemy biologii zwierząt utrzymywanych w gospodarstwie, żywienia a także weterynarii czy behawioru.  Ponieważ większość rolników prowadzi chów zwierząt gospodarskich w oparciu o pasze produkowane we własnych gospodarstwach, muszą oni też dobrze znać problematykę produkcji roślinnej. To właśnie pasze, obok czynników genetycznych, decydują o wynikach produkcyjnych chowu zwierząt. Potwierdza to powiedzenie: „krowa pyskiem doi”. Stąd szczególnej staranności i dużej wiedzy wymaga gospodarka paszowa z możliwością  zastosowania metod optymalizacji dawki paszowej.

Rolnik – hodowca zwierząt musi znać dobrze genetykę zwierząt i problemy ich rozrodu. W przypadku produkcji realizowanej w nowoczesnych fermach dla zwierząt stosowane są nowoczesne rozwiązania techniczne z zastosowaniem komputerów, robotów i automatów. Np. w fermie bydła mlecznego stosuje się zautomatyzowane normowanie indywidualne i zadawanie pasz i zautomatyzowany udój mleka. Współczesny rolnik musi posiadać odpowiednią wiedzę techniczną.

Coraz więcej gospodarstw rolnych posiada w gospodarstwach liczne maszyny rolnicze, których stopień skomplikowania jest coraz większy. Do ich obsługi trzeba odpowiedniej wiedzy technicznej i umiejętności praktycznych. Rolnik musi też często we własnym zakresie wykonywać drobne naprawy wchodzące w zakres usług mechanicznych, budowlanych, stolarskich, hydraulicznych itp. Dlatego musi posiadać przynajmniej podstawową wiedzę z zakresu tych zawodów, by móc radzić sobie w przypadku nagłej awarii.

Ostatnie dwa wymagania umiejętności można w kategoriach wiedzy określić jako jej składniki „know-how”. Współczesne gospodarstwo rolne funkcjonuje w skomplikowanym, coraz bardziej wymagającym otoczeniu rynkowym. Stąd rolnik musi znaleźć odpowiedź na pytania,  jakie są potrzeby konsumentów i jaki produkt należy wprowadzać na rynek, gdzie szukać nowych rozwiązań  innowacyjnych, jakie są ważne dla gospodarstwa współzależności między różnymi elementami otoczenia gospodarczego i społecznego, w jakim kierunku należy realizować postęp rolniczy?

Szczególnie ważne jest zarządzanie gospodarstwem rolnym w otoczeniu rynkowym. Korzystne kupowanie środków produkcji rolnej i sprzedawanie produktów rolnych jest funkcją trudną, wymagającą od rolnika wiedzy marketingowej i umiejętności handlowych. Ważna jest przy tym umiejętność prowadzenia negocjacji, co może gospodarstwu przynieść dodatkowe korzyści. Wreszcie rolnik działa w skomplikowanym i ciągle zmieniającym się otoczeniu prawnym. Stąd powinien znać podstawy prawa, zwłaszcza cywilnego i handlowego. Można wyjść z założenia, że rolnik jako prywatny przedsiębiorca powinien do każdej z wykonywanych przez siebie funkcji zatrudnić odpowiednich fachowców. Tymczasem skala produkcji i niskie dochody gospodarstwa nie pozwalają na przyjęcie takiego rozwiązania.

Gospodarstwa rolne mogą korzystać z doradztwa rolniczego realizowanego przez ośrodki doradztwa rolniczego. Pomimo gruntownego wykształcenia pracowników odr-ów, liczba gospodarstw przypadających na jednego doradcę jest zbyt duża, by mógł on sprostać wszystkim potrzebom i oczekiwaniom rolników.

Z powyższych względów rolnik musi samodzielnie podejmować wiele decyzji produkcyjnych w oparciu o swoją wiedzę. Szczególnie duże znaczenie mają funkcje zarządzające, jakie pełni rolnik w swoim gospodarstwie. Niezbędna do tego celu jest odpowiednia wiedza w zakresie organizacji i zarządzania. Współczesny rolnik musi więc być nie tylko specjalistą w zakresie rolnictwa, ale też wielu innych dziedzin i dyscyplin nauki. Musi dobrze znać te ich elementy, z którymi spotyka się w swoim gospodarstwie. Za ewentualne błędy jakie popełni, jako właściciel gospodarstwa, musi sam ponosić odpowiedzialność. Coraz ważniejszym warunkiem efektywnego prowadzenia gospodarstwa rolnego jest umiejętność rolnika w zakresie pozyskiwania wiedzy z różnych źródeł komputerowych i instytucjonalnych, oraz sprawnej komunikacji z partnerami gospodarczymi za pośrednictwem Internetu.

Na podstawie opracowania „Zarządzanie wiedzą w gospodarstwie rolnym” – Stanisław Urban, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu

Ryszard Grabczyński

Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego

Fot. L. Piechocki