RSM a jakość ziarna pszenicy
Pszenica z uwagi na duże znaczenie w żywieniu człowieka oraz wysoki potencjał plonowania zajmuje jedną z największych powierzchni zasiewów roślin zbożowych na świecie. Ziarno pszenicy przeznacza się głównie na cele konsumpcyjne, w związku z tym otrzymany surowiec musi charakteryzować się odpowiednimi cechami jakościowymi.
Na podstawie parametrów istotnych dla przemysłu młynarskiego i piekarnictwa utworzono system klasyfikacji ziarna, w którym wydzielono 5 grup jakości (pszenica elitarna, jakościowa, chlebowa, na ciastka, paszowa). Ziarno z trzech pierwszych grup ma najlepsze parametry technologiczne i używane jest do wypieku pieczywa lub jako polepszacze mąki. Klasyfikację przeprowadza się na podstawie rzeczywistych wartości wyróżników jakościowych, takich jak: liczba opadania, zawartość białka, wskaźnik sedymentacji, wodochłonność mąki, rozmiękczenie ciasta, energia ciasta, wydajność mąki.
Zapotrzebowanie na ziarno pszenicy konsumpcyjnej w Polsce określa się na 4,3 mln ton rocznie. Jednak ziarno o dobrej jakości skupowane jest w ilości około 3,5 mln ton. Uzyskanie ziarna o wysokich parametrach jest więc niezbędne dla pokrycia potrzeb krajowych, ziarno „jakościowe” jest również głównym obiektem zagranicznego handlu zbożem.
Wartość technologiczna ziarna pszenicy w największym stopniu uwarunkowana jest genetycznie, zależy zatem od odmiany. Tym niemniej istotne znaczenie modyfikujące mają również warunki siedliskowe i agrotechniczne. Wśród czynników ekologicznych największy wpływ na jakość ziarna pszenicy wywiera klimat, a zwłaszcza trzy jego elementy: temperatura, opady i usłonecznienie. Dla gromadzenia się białka w ziarnie i kształtowania korzystnych właściwości wypiekowych pożądana jest mała ilość opadów oraz wysoka temperatura i duże nasłonecznienie w okresie od kłoszenia do dojrzałości woskowej.
Wśród czynników agrotechnicznych największy wpływ na podwyższenie zawartości glutenu w ziarnie pszenicy ma nawożenie azotem. Ważna jest tu zarówno dawka, jak i technika stosowania nawozów azotowych. Dawkę azotu należy uzależnić od odmiany, warunków glebowych i spodziewanego plonu. Poziom nawożenia pszenicy ozimej przy plonie 6 t/ha nie powinien być niższy niż 100-130 kg N/ha. Przy poziomie plonowania wyższym od 6 t/ha trzeba zwiększyć dawkę azotu o 20-23 kg na każdą dodatkową tonę ziarna.
Całkowitą dawkę nawozów azotowych należy dzielić na części i stosować kilkakrotnie w okresie wegetacji. Pierwsza dawka azotu reguluje liczbę kłosów na jednostce powierzchni, druga wpływa na liczbę ziaren w kłosie, trzecia natomiast przedłuża aktywność aparatu asymilacyjnego, zwiększa masę ziarniaków oraz podnosi zawartość białka i glutenu w ziarnie.
Azot może być stosowany zarówno w formie sypkiej, jak i płynnej (roztwór mocznika, RSM). Zazwyczaj pierwszą dawkę stosuje się w formie sypkiej, następne – w formie sypkiej lub płynnej, w zależności od warunków pogodowych i możliwości technicznych gospodarstwa. Sypka forma azotu stosowana w okresie kłoszenia często jest mało skuteczna, ponieważ działa tylko wówczas, gdy nie występuje susza glebowa. Dlatego nawożenie pszenicy roztworem saletrzano-mocznikowym (RSM) jest coraz bardziej popularne. Badania IUNG wskazują, że pszenica nawożona tą formą azotu plonuje o 12-15% wyżej w porównaniu do nawożonej formą sypką, a ziarno osiąga lepsze parametry wypiekowe: wzrasta zawartość białka, poprawia się jego jakość, zwiększa się zawartość glutenu. Nawożenie RSM poprawia też inne cechy technologiczne ziarna: MTZ, wydajność mąki i energię ciasta.
Wpływ techniki nawożenia azotem na jakość ziarna pszenicy ozimej
| Cecha | Sypka forma azotu | Azot w formie RSM |
| Zawartość białka (%) | 11,5 | 13,4 |
| Zawartość glutenu (%) | 30,3 | 36,6 |
| Wskaźnik sedymentacji (ml) | 24,5 | 31,6 |
| Liczba opadania (s) | 311 | 334 |
| Wodochłonność mąki (%) | 66,6 | 69,1 |
| Masa tysiąca ziaren (g) | 42,9 | 46,1 |
| Ciężar hektolitra (kg) | 77,9 | 79,1 |
Roztwór saletrzano-mocznikowy największy wpływ wywiera na podwyższenie zawartości białka i glutenu w ziarnie oraz na zwiększenie wskaźnika sedymentacji – cechy świadczącej zarówno o jakości, jak i ilości glutenu. Wymierne parametry jakości ziarna po zastosowaniu RSM wzrastały odpowiednio o 16, 21 i 29%. Wartości innych parametrów jakości, cenionych przez młynarzy (wodochłonność mąki, liczba opadania, masa tysiąca nasion), również ulegały poprawie, w granicach od 2 do 7%.
Stosowanie azotu w formie RSM w uprawie pszenicy ozimej wpływa zatem korzystnie zarówno na wysokość plonu ziarna, jak i na cechy wartości wypiekowej i przemiałowej, co w połączeniu z doborem odpowiednich odmian umożliwia produkcję ziarna przydatnego w przemysłach młynarskim i piekarskim.
Grzegorz Masiota
KPODR Minikowo
PZDR Grudziądz
