Flushing i inne aspekty żywienia loch
Koszty żywienia loch stanowią około 70% nakładów na ich utrzymanie. Błędy żywieniowe popełnione w ich chowie pogarszają jego opłacalność i wpływają na efekty ekonomiczne gospodarstwa lub fermy.
Zawirowania w produkcji trzody chlewnej były zawsze obecne na polskim rynku wieprzowiny. Ostatnio uległy one eskalacji, co zapewne miało ogromny wpływ na podejmowane przez hodowców decyzje o likwidacji stad świń. Mimo tego warto jednak przypominać o dobrych sposobach postępowania z tymi zwierzętami. Zwłaszcza o prawidłowym żywieniu loch, których niestety ubywa, co przekłada się – oby odwracalnie, na spadek wielkości produkcji polskiej wieprzowiny.
Cele żywienia loch
Najważniejsze cele żywienia loch, to ponad 11 urodzonych żywych prosiąt w miocie o masie urodzeniowej przewyższającej 1,4 kg, rocznej liczebności prosiąt odsadzonych od lochy powyżej 25, rocznego wskaźnika oproszeń (liczby miotów w roku) powyżej 2,3, czasu trwania laktacji 28 dni lub krótszego, strat prosiąt poniżej 12%, masy ciała prosiąt odsadzanych – ponad 7 kg, okresu użytkowania lochy powyżej 4 miotów, wydajności życiowej lochy – ponad 60 prosiąt. Takie parametry powinny być możliwe do uzyskania m.in. wówczas, gdy maciory są żywione zgodnie z normami.
Uwaga: w ekoschemacie Dobrostan zwierząt, który jest dobrowolny, w wariancie Dobrostan loch, w przypadku realizacji praktyki polegającej na zapewnieniu lochom zwiększonej powierzchni bytowej, rolnik może dodatkowo realizować m.in. praktykę: późniejsze odsadzanie prosiąt – nie wcześniej niż w 35. dniu od dnia ich urodzenia.
Maciory dzieli się na następujące grupy produkcyjne: luźne (jałowe) od odsadzenia do pokrycia, niskoprośne od pokrycia do 90. dnia ciąży, wysokoprośne od 91. dnia prośności do dnia wyproszenia i karmiące od dnia porodu do dnia odsadzenia prosiąt.
Żywienie loch prośnych
Potrzeby pokarmowe dzielą się na bytowe, które są funkcją masy ciała oraz produkcyjne zależne od kierunku i wielkości produkcji. Oprócz tego, zależą one jeszcze od wieku, warunków środowiskowych, zmienności indywidualnej, czynników dziedzicznych i stanu fizjologicznego – cyklu rozpłodowego oraz liczby odchowywanych prosiąt.
Liczebność i wyrównanie miotów oraz utrzymanie lochy w dobrej kondycji i zdrowiu zależy od jej żywienia w ciąży. Pierwsze 30 dni niskiej ciąży warunkuje liczebność miotu oraz jego wyrównanie. W tym okresie locha powinna otrzymywać 2,5 kg mieszanki pełnoporcjowej zawierającej 11,5 MJ EM (energii metabolicznej). Powyżej tego dnia, aż do 90. dnia prośności, ilość skarmianej paszy powinna być zbliżona do tej, którą otrzymywała w ciągu 4 pierwszych tygodni, co zapobiega nadmiernemu otłuszczeniu i nie sprzyja problemom podczas laktacji (karmienia prosiąt). Jednak locha musi odbudować swoje rezerwy, zwłaszcza tłuszczowe, wobec tego można później skarmiać 3 kg mieszanki o takiej samej zawartości EM (11,5 MJ), gdyż potrzeby płodu nie są zbyt wygórowane.
W wysokiej ciąży następuje intensywny wzrost płodu, co zwiększa potrzeby energetyczne, białkowe, mineralne i witaminowe lochy, ale jednocześnie zmniejsza się pojemność jamy brzusznej. Na dwa dni przed wyproszeniem należy zmniejszyć ilość zadawanej paszy o połowę – do ok. 2 kg, a na jeden dzień przed porodem do 1,5 kg. W dniu porodu ilość skarmianej paszy nie powinna przekraczać 0,5 kg albo można zastosować głodówkę. W ostatniej fazie ciąży, mimo stresu u lochy związanego ze zbliżającym się porodem, zmienia się rodzaj stosowanej paszy na laktacyjną, zawierającą dużo energii i białka, a mało włókna surowego. Spowalnia to pasaż treści pokarmowej przez przewód pokarmowy. Dlatego po oproszeniu dobrym rozwiązaniem jest podanie pójła z otrębów pszennych z dodatkiem soli, które wspomoże perystaltykę jelit i ułatwi wypróżnienie, a ponadto zadziała mlekopędnie.
Żywienie loch karmiących prosięta
W okresie laktacji mieszanka dla lochy może zawierać śruty: pszenną, jęczmienną i kukurydzianą, działające mlekopędnie. Popularną paszą mlekopędną są jednak otręby pszenne, chociaż ich włókno jest fermentowane tylko częściowo, a białko wykazuje znaczną odporność na działanie enzymów jelita cienkiego. W dużej mierze ulega ono procesowi rozkładu (dezaminacji) przez mikroflorę jelita grubego, co oznacza stratę aminokwasów dla organizmu. Ponadto w skład mieszanki powinny wchodzić: śruta poekstrakcyjna sojowa, drożdże, premiks, olej oraz preparat włókna, jeżeli jest za mało tego składnika pokarmowego.
Żywienie loch jałowych
Okres jałowienia, to krótki czas trwający od kilku do kilkunastu dni. Jednak żywienie odgrywa tu istotną rolę, ponieważ ma częściowo odbudować komórki ciała samicy osłabionej laktacją. Jeżeli po karmieniu prosiąt locha ma słabą kondycję, wynikającą z dużej liczebności miotu i braku możliwości pokrycia samą paszą potrzeb pokarmowych karmiącej matki, musi być lepiej żywiona. W przeciwnym razie locha zacznie korzystać z rezerw zgromadzonych we własnym ciele, co zmniejszy efektywność produkcji o 10–15%. Lochy w dobrej kondycji należy żywić tak, jak w pierwszych dniach ciąży.
Rys. Schemat żywienia loch (wg LfL 2024)
Tab. Normy żywienia loch (Zalecenia żywieniowe i wartość pokarmowa pasz dla świń, 2020)
| Grupa technologiczna | Ilość paszy | EM | BO | WS | Aminokwasy standaryzowane strawne do końca jelita cienkiego | Ca | Pog. | Na | |||
| Liz | Met+ Cys | Tre | Try | ||||||||
| (kg) | (MJ) | (g) | (g) | (g) | (g) | (g) | (g) | (g) | (g) | (g) | |
| <90 dnia ciąży | |||||||||||
| 1 miot | 2,7 | 12 | 130 | 100 | 3,9 | 2,3 | 2,5 | 0,7 | 3,4 | 2,9 | 1,3 |
| 2 miot | 2,9 | ||||||||||
| 3 miot | 2,9 | ||||||||||
| ≥4 miot | 3 | ||||||||||
| 91-105 dni ciąży | |||||||||||
| 1 miot | 2,8 | 12 | 130 | 100 | 3,9 | 2,3 | 2,5 | 0,7 | 3,4 | 2,9 | 1,1 |
| 2 miot | 3 | ||||||||||
| 3 miot | 3 | ||||||||||
| ≥4 miot | 3,2 | ||||||||||
| >105 dnia ciąży | |||||||||||
| 1 miot | 2,7 | 12,5 | 158 | 100 | 6,9 | 4,1 | 4,5 | 1,5 | 6 | 6,3 | 1,3 |
| 2 miot | 2,8 | ||||||||||
| 3 miot | 2,8 | ||||||||||
| ≥4 miot | 2,9 | ||||||||||
| karmiące | laktacja 28 dni, 11 prosiąt | ||||||||||
| 1 laktacja | 5,8 | 12,5 | 158 | 70 | 7,5 | 4,5 | 4,9 | 1,6 | 6,2 | 6 | 2 |
| 2 laktacja | 6 | ||||||||||
| 3 laktacja | 6,2 | ||||||||||
| ≥4 laktacja | 6,2 | ||||||||||
EM – energia metaboliczna, BO – białko ogólne, WS – włókno surowe, Liz – lizyna, Met+Cys – metionina + cystyna, Tre – treonina, try – tryptofan, Ca – wapń, Pog. – fosfor ogólny, Na – sód
Tab. Graniczne udziały surowców w MPP dla loch
(Zalecenia żywieniowe i wartość pokarmowa pasz dla świń, 2020)
| Pasza | Udział |
| (%) | |
| jęczmień | 70 |
| kukurydza | 40 |
| owies | 40 |
| pszenica | b.o. |
| pszenżyto | 50 |
| żyto | 25 |
| bobik nasiona | 10 |
| groch nasiona | 10 |
| len nasiona | 5 |
| łubin żółty nasiona | 5 |
| rzepak nasiona | 5 |
| soja toastowana | 10 |
| makuch rzepakowy | 10 |
| śruta poekstrakcyjna arachidowa | 10 |
| śruta poekstrakcyjna bawełniana | 5 |
| śruta poekstrakcyjna lniana | 5 |
| śruta poekstrakcyjna rzepakowa | 10 |
| śruta poekstrakcyjna rzepakowa | 10 |
| śruta poekstrakcyjna słonecznikowa | 10 |
| śruta poekstrakcyjna sojowa toastowana | b.o. |
| susz z lucerny | 5 |
MPP – mieszanka paszowa pełnoporcjowa, b.o. – bez ograniczeń
Flushing, czyli żywienie bodźcowe
W celu uzyskania większej liczby prosiąt w miocie na 2–3 dni przed zaplanowanym kryciem lub inseminacją należy zastosować żywienie bodźcowe (ang. flushing), zwane też regeneracyjnym lub uderzeniowym. Powoduje ono zwiększenie liczby owulujących oocytów (komórek dających początek komórkom jajowym) zwykle o dwa.
Uwaga – żywienia bodźcowego nie należy przedłużać. Po pokryciu (inseminacji) dawka powinna zawierać zalecany normatywny poziom energii.
Zastosowanie żywienia regeneracyjnego może przynieść efekt u loszek oraz u macior, które wcześniej były żywione oszczędnie. Zastosowanie flushingu w żywieniu wieloródek nie zawsze daje pozytywny efekt. Prosięta są odsadzane w wieku 28 dni, a ruja u lochy pojawia się po 5–7 dniach. Okres ten jest zbyt krótki, aby zadziałał bodziec energetyczny, który może mieć skutek niepożądany – obumieranie zarodków.
Jak przeprowadzić flushing
Jednym z zalecanych sposobów jest zwiększenie ilości śruty zbożowej w dawce dziennej, czyli wzrost ilości EM do 40 MJ, a następnie obniżenie do 28–33 (LfL 2024). Przemysłowe mieszanki paszowe do flushingu zawierają glukozę i laktozę oraz skrobię pszenną. Działanie ich polega na tym, że stymulują zwiększenie wytwarzania insuliny i czynnika insulinopodobnego IGF-1, co uwalnia z przysadki mózgowej hormon luteinizujący LH i powoduje wzrost przedowulacyjny pęcherzyków jajnikowych. Zwiększa to liczbę komórek jajowych, a tym samym liczbę prosiąt w miocie.
Przewiduje się trzy sposoby dziennego żywienia loch:
1 – podawanie 4–5 kg mieszanki dla loch prośnych i 0,3–0,5 kg mieszanki bodźcowej;
2 – skarmianie 3,5–4 kg mieszanki dla loch karmiących z 0,3–0,5 kg mieszanki uderzeniowej;
3 – podawanie mieszanki pełnoporcjowej typu flushing.
Rozdrobnienie pasz
Rozdrobnienie pasz wpływa na strawność ich składników pokarmowych, czas pobierania i stan zdrowotny żołądka. Grubsza pasza musi być dłużej gryziona i jedzona przez zwierzęta. Powoduje to jej dobre naślinienie i pobudza wstępne trawienie węglowodanów dzięki obecnej w ślinie amylazie. Ślina obniża też pH paszy, co sprzyja ochronie wrażliwego na agresywny kwas żołądkowy wpustu do żołądka i ogranicza występowanie w nim wrzodów. Jednak za grubo zmielona pasza pogarsza strawność! Spowodowane to jest tym, że enzymy trawienne żołądka mają trudności w dotarciu na miejsce działania. Maleje wówczas wykorzystanie paszy.
Przyjmuje się (orientacyjnie), że pasza o odpowiednim rozdrobnieniu powinna zawierać 50% cząstek o średnicy poniżej 1 mm (najlepiej, gdy jest ich poniżej 40%), 35% cząstek o średnicy 1–2 mm, 12% cząstek o średnicy 2–3 mm i maksymalnie 3% cząstek o średnicy powyżej 3 mm.
Stłoczenie maciczne i IUGR
Duża liczebność płodów u współczesnych ras i linii świń sprawia, że występuje u nich stłoczenie maciczne i wewnątrzmaciczne opóźnienie wzrostu (ang. IUGR, Intrauterine Growth Retardation). Pogarsza to wyrównanie miotów. Główną przyczyną jest niedostateczna dostępność składników pokarmowych do tworzenia się tkanki mięśniowej. Z badań wynika, że ważne jest żywienie loch w środkowej fazie prośności. Wyniki badań francuskich wskazują, że wzrost liczebności miotu z 11 do 16 sztuk zmniejsza średnią masę ciała noworodków o ponad 20% oraz zwiększa w miocie liczbę prosiąt ważących poniżej 1 kg aż trzykrotnie. Wskaźnik prosiąt urodzonych martwych sięga 11%, a tych, które padną w pierwszej dobie życia – 17%. Tymczasem przy masie ciała prosiąt pow. 1 kg kształtują się one na poziomie odpowiednio 4 i 3%. Ponadto zróżnicowana masa ciała prosiąt zazwyczaj odbija się negatywnie na cechach użytkowych, np. na tempie wzrostu.
Kondycja loch
Prawidłowe żywienie loch nie jest jedynym sposobem zwiększenia liczebności miotów. Należy także zadbać o krycie odpowiednimi knurami lub inseminację właściwym nasieniem, prawidłowo zorganizować kojce dla lochy karmiącej i prosiąt, stosować zalecane zabiegi zootechniczne i weterynaryjne, np. szczepienia preparatami żelazowymi.
Istotnym elementem pracy przy lochach jest umiejętność oceny ich stanu (kondycji), co przedstawiono wraz z opisem na rysunku.
Rys. Ocena kondycji loch (wg LfL 2024)
Objaśnienia:
Ocena 2 (kondycja zła) – kości miednicy i guzy biodrowe lekko pokryte, tkanki w okolicy nasady ogona i boki lekko zapadnięte, widoczne są żebra i pojedyncze wyrostki kolczyste kręgów kręgosłupa.
Ocena 3 (kondycja słaba) – kości miednicy i kręgi lędźwiowe są niewidoczne, ale wyczuwalne przy silniejszym dotyku; wyrostki kolczyste kręgów kręgosłupa są nadal widoczne w okolicy kłębu; nasada ogona otoczona wyraźnie tkanką tłuszczową.
Ocena 3,5–4 (dobra) – kości miednicy i żebra są nadal wyczuwalne; wyrostki kolczyste i kręgi lędźwiowe wyczuwalne przy silnym dotyku; boki są wypełnione, a nasada ogona otoczona delikatnym fałdem tłuszczu; srom i wewnętrzna strona ud z niewielkimi fałdami tłuszczu.
Ocena 5 (kondycja otyła) – kości miednicy, żebra, kręgi kręgosłupa i lędźwiowe nie są wyczuwalne nawet przy silnym nacisku; nasada ogona znika w fałdzie tłuszczu; okolica sromu i wewnętrzna strona ud z wyraźnymi fałdami tłuszczu.
W przypadku wieloródek, pierwiastek i młodych loch prawidłowe żywienie powinno zapewnić uzyskanie kondycji dobrej, odpowiednio na poziomie 3,5–4 oraz 4.
Kondycja i skuteczność pokrycia loch są uzależnione od ich masy ciała. Duża różnica między ciężarem w okresie prośności i laktacji nie sprzyja większej liczebności miotów.
Wzbogacanie środowiska
Nie można też zapominać o elementach wzbogacających miejsce przebywania loch. Powinny mieć do dyspozycji takie, którymi się zajmą lub mogą je zniszczyć. Proponuje się również stosowanie pasz objętościowych, np. słomy, siana, sianokiszonki z traw, kiszonki z kukurydzy (rycie i jedzenie), kolb kukurydzy (zabawa i jedzenie), brykietowanego (o wymiarach 5 x 5 x 5 cm) lub peletyzowanego (o średnicy 6 mm) prasowanego suszu z lucerny (zabawa i jedzenie), zawierającego ok. 28–30% włókna surowego. Orientacyjne ilości tych pasz podano w tabeli.
***
Przedstawione w artykule informacje nie wyczerpują obszernego zagadnienia, jakim jest prawidłowe żywienie loch. Ich efektywne utrzymanie wymaga także zachowania na właściwym poziomie pozostałych elementów dobrostanu – m.in. odpowiedniego oświetlenia, temperatury, wilgotności i ruchu powietrza, nieograniczonego i swobodnego dostępu do wody.
dr hab. Piotr Dorszewski, KPODR
Opracowano na podstawie:
– Grela E.R., Skomiał J., 2020. Zalecenia żywieniowe i wartość pokarmowa pasz dla świń. IFŻZ Jabłonna.
– Praca zbiorowa, 2021. Fütterung und Tierwohl beim Schwein. Teil A: Futter, Fütterung und Faserstoffversorgung. DLG-Merkblatt 463. [chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.dlg.org/fileadmin/downloads/Merkblaetter/dlg-merkblatt_463.pdf].
– Praca zbiorowa, 2024. Futterberechnung für Schweine. LfL Bayern. [chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.lfl.bayern.de/mam/cms07/publikationen/daten/informationen/futterwerttabelle_schwein_lfl-information.pdf].
– Rekiel A., 2012. Liczny miot, niska masa ciała. [https://www.farmer.pl/produkcja-zwierzeca/trzoda-chlewna/liczny-miot-niska-masa,39641.html].
– https://www.farmer.pl/produkcja-zwierzeca/trzoda-chlewna/jakie-powinno-byc-rozdrobnienie-paszy-dla-swin,71444.html.
