Pasza z much
Według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) około 2 000 gatunków owadów uznaje się za jadalne. Z szacunków wynika, że na jednego mieszkańca naszej planety przypada obecnie 40 ton jadalnych insektów.
D la ponad 2 miliardów ludzi owady są uzupełnieniem diety. W krajach tropikalnych najczęściej spożywanymi insektami są: chrząszcze (Coleoptera), gąsienice motyli i ciem (Lepidoptera), pszczoły, osy i mrówki (Hymenoptera), koniki polne, szarańcze, świerszcze i termity (Orthoptera), cykady i pluskwy (Hemiptera), ważki (Odonata) i muchy (Diptera), a także termity (Isoptera).
W naszym kręgu kulturowym jedzenie owadów nie jest powszechne, a wręcz może budzić obrzydzenie. Jednak w Unii Europejskiej dopuszczono owady do konsumpcji jako tzw. „nową żywność” (novel food). W niektórych krajach, np. w Belgii, Holandii, Francji czy Niemczech istnieje już od paru lat możliwość kupienia artykułów spożywczych, w których jednym ze składników jest białko z owadów. Klient może także zakupić m.in. potrawę z grillowanej szarańczy, która może kojarzyć się z biblijnymi plagami egipskimi, a nie z jedzeniem. Tymczasem jakość pokarmowa i odżywcza owadów jest bardzo wysoka, a zwłaszcza ich białka.
Które owady mogą być paszą?
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) określił warunki dotyczące bezpiecznego stosowania owadów do celów paszowych, na podstawie którego sporządzony został ich wykaz zamieszczony w Rozporządzeniu Komisji (UE) 2017/893. Na liście znalazły się następujące gatunki: mucha czarna (Hermetia illucens), mucha domowa (Musca domestica), mącznik młynarek (Tenebrio molitor), pleśniakowiec złocisty (Alphitobius diaperinus), świerszcz domowy (Acheta domesticus), świerszcz bananowy (Gryllodes sigillatus) i świerszcz kubański (Gryllus assimilis).
Rozwój technologii chowu owadów na cele paszowe sprawia, że można je bezpiecznie produkować przez cały rok.
Regulacje prawne
W Unii Europejskiej dopuszcza się stosowanie wyżej wymienionych owadów oraz mieszanek paszowych z ich udziałem w żywieniu zwierząt akwakultury i zwierząt futerkowych, ponieważ mączkę z owadów uznaje się za przetworzone białko pochodzenia zwierzęcego (ang. PAP – processed animal protein). Tym samym owady stały się zwierzętami gospodarskimi (Rozporządzenie Komisji (UE) 2017/893 z 24 maja 2017 r.), wobec tego muszą być żywione zgodnie z przepisami. Nie wolno stosować w tym celu białek z przeżuwaczy, odpadów gastronomicznych, mączki mięsno-kostnej, obornika i kału (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2009).
Ponadto w rozporządzeniu podano także warunki produkcji i skarmiania takiego białka. Producent zobowiązany jest podać na etykiecie mieszanki paszowej, że wyrób zawiera przetworzone białko zwierzęce pochodzące z owadów poprzez umieszczenie napisu o treści: zawiera przetworzone białko zwierzęce pochodzące od zwierząt innych niż przeżuwacze – nie stosować do karmienia zwierząt gospodarskich, z wyjątkiem zwierząt akwakultury i zwierząt futerkowych.
Jakość pokarmowa i odżywcza
Gatunek owadów, ich stadium rozwoju, warunki produkcji, skład podłoża i stosowana karma mają wpływ na parametry jakościowe uzyskanej z nich mączki. W badaniach oceniano wartość pokarmową muchy domowej (Musca domestica), muchy czarnej (Hermetica illucens), chrząszczy, cykad, gąsienic, karaluchów, koników polnych, miodówek, mrówek, mszyc, os, pcheł, pluskw, pszczół, świerszczy, termitów i wszy. Insekty zawierają podobne ilości białka ogólnego jak wieprzowina i ryby. Jednak zmienność zawartości tego składnika mieści się w zakresie od 20 do 76% suchej masy. Na przykład w 100 g świerszczy znajduje się 20 g białka o korzystnym składzie aminokwasowym, zbliżonym do białka zwierzęcego. Natomiast mączka z owadów zawiera od 40 do 50% tego składnika pokarmowego, o wysokiej strawności aminokwasów wynoszącej 91–95%.
Ponadto białko owadzie zawiera związki zwane defensynami, które poprawiają zdrowie i kondycję zwierząt, np. kurcząt. Jak wykazano w badaniach na szczurach, białko mączki ze świerszczy mormonów (Anabrus simplex), mączki ze świerszczy domowych (Acheta domesticus) i mączki z gąsienic ćmy Malacosoma americanum jest takim samym źródłem aminokwasów jak białko sojowe lub jest lepsze. Mączki z larw zawierają dużo izoleucyny, leucyny, lizyny, treoniny i waliny, których jest więcej niż w mączce rybnej.
Mączki z owadów zawierają dużo tłuszczu o wysokiej strawności i korzystnym profilu kwasów tłuszczowych. Ponad 70% kwasów tłuszczowych stanowią wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Na przykład mączka z czarnych much posiada ponad 60% kwasu laurynowego, który przeciwdziała rozwojowi mikroorganizmów i wspomaga układ immunologiczny.
W skład organizmu owadów wchodzi także włókno pokarmowe, czyli błonnik. Szkielet zewnętrzny (tzw. egzoszkielet) zbudowany jest z chityny, która może pozytywnie oddziaływać na funkcjonowanie układu immunologicznego, zwłaszcza drobiu i rozwój układu pokarmowego poprzez stymulację perystaltyki jelit. Zawartość chityny u owadów mieści się w przedziale od około 3 do około 50 mg w 1 kilogramie świeżej masy.
Owady w formie dojrzałej (imago) i larwy, poczwarki oraz gąsienice są cennym źródłem soli mineralnych zawierających żelazo, wapń, magnez, fosfor i cynk. Jak wykazano, w 100 g gąsienic różnych owadów występuje od 8 do 20 mg żelaza w formie hemowej, która jest najlepiej przyswajalna, a np. 100 g wołowiny zawiera tego pierwiastka około 6 mg. Najbogatszy skład mineralny mają larwy czarnej muchy. Zawierają dużo wapnia, magnezu i potasu oraz cechuje je właściwy stosunek wapnia do fosforu.
Owady zawierają również witaminy z grupy B oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach – A, D, E, K i witaminę C.
W porównaniu z ziarnem zbóż i nasionami roślin bobowatych grubonasiennych (strączkowych), mączki z owadów są cenniejszym źródłem energii.
Hodowla owadów a środowisko
Owady wymagają odpowiedniego mikroklimatu, który musi być monitorowany. Należy nadzorować wilgotność, temperaturę (ok. 30°C), wentylację. Jednak z ekonomicznego punktu widzenia uzyskanie pełnowartościowych składników pokarmowych z owadów jest 12-krotnie tańsze niż z hodowli innych zwierząt. Samica muchy domowej składa tygodniowo 750 jaj. Larwy muchy po kilku dniach ważą ponad 400-krotnie więcej niż bezpośrednio po wylęgu, a po 2 tygodniach osiągają długość 2 cm Na wyprodukowanie 1 kilograma masy owadów potrzeba około 2 kg karmy. W przypadku świń – około 3, a bydła – 8 kg. Jedynie ryby i drób potrzebują podobną ilość paszy na przyrost 1 kg masy ciała, co owady.
Ponadto hodowla owadów ma niebagatelny wpływ na zmniejszanie zanieczyszczenia środowiska. Larwy muchy domowej mogą zmniejszyć w ciągu 10 dni masę odpadów organicznych aż o 60%.
Skarmianie
W Chinach i w Stanach Zjednoczonych owadami żywi się drób, świnie i bydło, a produkcja insektów na cele paszowe prowadzona jest na oborniku, resztkach roślinnych i odpadach biologicznych.
Owady najlepiej skarmiać w formie mączki. Jak wykazano w badaniach, w mieszankach paszowych dla drobiu larwy muchy domowej mogą stanowić nawet 25% składu komponentowego bez ujemnego wpływu na efekty produkcyjne, spożycie paszy i współczynnik jej wykorzystania. Wykazano także, że mączka z larw czarnej muchy obniża pobieranie paszy, przez co poprawia wskaźnik jej wykorzystania, gdyż obecne w niej białko zawiera aminokwasy o wysokiej strawności.
***
Obecnie toczy się dyskusja nad koniecznością zmniejszania areału gleb przeznaczonych do produkcji pasz dla zwierząt, aby wykorzystać je do produkcji żywności dla ludzi. Szacuje się, że w 2050 roku liczba ludności ma wynieść ponad 9 miliardów. Wykorzystanie owadów może być jednym z rozwiązań tego problemu. Wydaje się jednak, że w naszej strefie kulturowej wykorzystanie owadów będzie miało większe znaczenie w żywieniu zwierząt, zwłaszcza że są one częścią codziennego pokarmu ptaków żyjących na wolności czy drobiu w chowie wolnowybiegowym, np. indyków. Mączki z owadów są też składnikiem karm przemysłowych dla zwierząt towarzyszących takich jak psy i koty.
Z względu na to, że owady mogą być potencjalnym źródłem zagrożeń z powodu obecności w nich toksycznych związków bioaktywnych oraz pestycydów i metali ciężkich pochodzących z ekosystemów, w których żyją, do celów paszowych i konsumpcyjnych nadają się jedynie te, które pochodzą od renomowanych hodowców – producentów. W Polsce są podmioty gospodarcze zajmujące się hodowlą owadów na skalę przemysłową do celów konsumpcyjnych oraz paszowych.
dr hab. Piotr Dorszewski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie
Fot. internet
