Lepiej zapobiegać niż leczyć

Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe jest nie tylko kwestią budzącą obawy związane ze zdrowiem zwierząt, niosącą konsekwencje polegające na zmniejszeniu skuteczności leczenia tymi środkami u zwierząt, ale jest również problemem związanym ze zdrowiem publicznym ze względu na przenoszenie bakterii odpornych na działanie środków przeciwdrobnoustrojowych za pośrednictwem łańcucha żywnościowego oraz przenoszenie oporności z bakterii pochodzenia zwierzęcego na bakterie atakujące ludzi.

A by skutecznie zmniejszyć ryzyko oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, przy uwzględnieniu lekooporności i odporności krzyżowej, rozważne stosowanie tych środków musi pociągać za sobą ogólne ograniczenie stosowania tych środków. Najlepszym sposobem na osiągnięcie tego jest w pierwszej kolejności zapobieganie zakażeniom. Zmniejszenie liczby zakażeń powoduje ograniczenie konieczności stosowania leczenia. Takie podejście znajduje poparcie w nowej strategii w zakresie zdrowia zwierząt i jest ono w pełni zgodne z zasadą promowaną w ramach tej strategii, która mówi, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Zmniejszenie zachorowalności zwierząt na choroby i zakażenia zoonotyczne wpływa również na ograniczenie konieczności stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych.

Ograniczenie stosowania antybiotyków jest także zgodne z celami w zakresie dobrostanu zwierząt dotyczącymi zmniejszenia gęstości populacji zwierząt gospodarskich. W celu ograniczenia stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych należy tak prowadzić hodowlę zwierząt, aby ilość stosowanych leków była jak najmniejsza. Należy zastosować takie metody hodowli, które pozwolą na wdrożenie środków w zakresie higieny na rzecz bezpieczeństwa biologicznego (w tym środków mających na celu zapobieganie przedostawaniu się zakażeń. Do metod ograniczających stosowanie środków leczniczych należą: stosowanie oddzielnych ubrań i butów do poszczególnych grup zwierzat i budynków fermy; zamontowanie blisko miejsca pracy urządzeń do mycia i dezynfekcji rąk (z mydłem w płynie, ciepłą i zimną wodą); zapewnianie szybkiego usuwania martwych zwierząt; zastosowanie systemu pełne – puste; przestrzeganie ścisłego harmonogramu mycia i dezynfekcji budynków produkcyjnych fermy oraz przeprowadzanie regularnych kontroli w zakresie ich dezynfekcji. Udoskonalenie systemów hodowli polegające na zapewnieniu odpowiednich pomieszczeń, wentylacji i warunków środowiskowych dla zwierząt oraz odpowiednich i czystych pomieszczeń do transportu (np. miejsc postoju pojazdów). Stworzenie zintegrowanych systemów hodowli, które pozwolą na uniknięcie konieczności kupowania i mieszania populacji zwierząt o nieznanym statusie zdrowotnym. Unikanie stresujących sytuacji, które mogą osłabić układ odpornościowy zwierząt i sprawić, że będą one bardziej podatne na zakażenia, np. ograniczenie transportu zwierząt, skrócenie czasu trwania transportu oraz zapewnienie przestrzegania zalecanej gęstości populacji zwierząt (tj. unikanie nadmiernego stłoczenia). Wdrażanie innych rodzajów leczenia zootechnicznego mających na celu ograniczenie występowania chorób i stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych. Wprowadzanie planów ochrony zdrowia dla poszczególnych stad w celu stałej stopniowej poprawy ich zdrowia oraz unikanie programów działań, w ramach których zwierzęta systematycznie poddawane są działaniu środków przeciwdrobnoustrojowych w celach profilaktycznych. Wdrażanie programów mających na celu zwalczanie określonych chorób zwierząt (zarówno wirusowych, jak i bakteryjnych) za pomocą szczepień. Stosowanie potwierdzonych naukowo, skutecznych i bezpiecznych alternatyw dla antybiotyków. Stosowanie jedynie bezpiecznej paszy i wody o wysokiej jakości. W przypadku świń środki przeciwdrobnoustrojowe są najczęściej podawane w celu złagodzenia objawów biegunki u prosiąt odsadzonych od maciory, zakażeń jelitowych spowodowanych Lawsonia intracellularis i chorób układu oddechowego często związanych z transportem i stresem wywołanym umieszczeniem razem świń pochodzących z różnych gospodarstw rolnych lub trzymaniem zwierząt w gospodarstwach nieposiadających odpowiednich systemów wentylacyjnych, stosujących niewłaściwe metody karmienia lub dysponujących niewystarczającymi środkami na rzecz bezpieczeństwa biologicznego.

Jeżeli w gospodarstwach wykryte zostanie zakażenie wymagające zastosowania środków przeciwdrobnoustrojowych, należy przeprowadzić gruntowną analizę problemu oraz podjąć kroki mające na celu ograniczenie jego rozprzestrzeniania się i zapobiegania ponownemu wystąpieniu zakażenia. Metody, które można zastosować, obejmują:

– unikanie stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych w celach profilaktycznych u nowo narodzonych prosiąt (oraz po odsadzeniu od maciory), jako element strategii w zakresie zdrowia stada;

– wprowadzenie systemu produkcji pełne – puste, dokładne czyszczenie i dezynfekowanie kojcy i budynków, jeżeli zwierzęta przemieszczają się do stada, w obrębie stada i poza stado;

– izolowanie patogenu i rozważenie zastosowania strategii szczepień w przypadku, gdy szczepionka jest dostępna (np. zakaźne zanikowe zapalenie nosa);

– sprawdzenie, czy system wentylacji funkcjonuje prawidłowo, a ogólne warunki panujące w pomieszczeniach są odpowiednie i zapewnienie, aby tak było oraz upewnienie się, że istnieje możliwość zmiany warunków, jeżeli częstotliwość występowania nawracających chorób układu oddechowego jest wysoka lub jeżeli warunki środowiskowe są nieodpowiednie (np. w lecie, gdy może nastąpić radykalny wzrost temperatur i stężenia amoniaku w środowisku, który, jeżeli system wentylacji nie jest dostosowany, powoduje zaostrzenie chorób układu oddechowego);

– ustalenie odpowiednich strategii karmienia w oparciu o wiek świń, zwłaszcza podczas odsadzania prosiąt od maciory;

– unikanie mieszania w obrębie stada lub przeprowadzenie kwarantanny inwentarza przez odpowiedni okres przed mieszaniem;

– ponowna ocena postępowania podczas odsadzania prosiąt od maciory w przypadku nawracającego występowania biegunki u odsadzanych prosiąt (z uwzględnieniem w szczególności higieny, wieku świń, stosowania systemów pełne – puste, sposobów ograniczenia stresu u zwierząt i rozwiązań alternatywnych wobec stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych w celach profilaktycznych);

– eliminacja nawracających przypadków poporodowych zaburzeń laktacji dzięki zapewnieniu odpowiedniego doboru loch, odpowiednich warunków higienicznych podczas porodu oraz dostosowanego karmienia.

Stanisław Piątkowski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. W. Janiak