Zegar biologiczny roślin

Każdy organizm roślinny i zwierzęcy ma zaprogramowaną długość życia oraz poszczególne jego etapy. Funkcję biologicznego zegara o różnych funkcjach pełni kod genetyczny. To właśnie on odpowiada za podejmowanie kluczowych „decyzji” roślin o rozpoczęciu lub zakończeniu danego procesu, a wszystko jest podporządkowane jednemu celowi – wydaniu potomstwa i przedłużeniu istnienia gatunku w następnym cyklu.

Na plantacjach zbóż wyraźnie widać moment, gdy najpierw pojedyncze, a następnie prawie jednocześnie wszystkie pozostałe rośliny zaczynają gwałtownie rosnąć. Rozpoczyna się wyścig po światło – mamy do czynienia z fazą strzelania w źdźbło i szybkim przyrostem masy roślinnej. Po zakończeniu tego etapu następuje kłoszenie. Sądząc po wyglądzie plantacji, wydaje nam się wtedy, że plon będzie rewelacyjny, a gdy przychodzi do zbiorów, rzeczywistość jest zupełnie inna… Cóż więc się stało?

Wiosną widzimy pięknie kwitnące drzewa owocowe. Ich kwiaty są zapylane i teoretycznie każdy z nich powinien wydać owoc. Tak jednak nie jest, bo już pod kwitnącym drzewem zauważymy wiele opadłych kwiatów lub zawiązków owoców.

Przyczyn tych zjawisk jest kilka i można je podzielić na dwie grupy. Jedne wynikają z pojawiających się zagrożeń zewnętrznych i chodzi tu o patogeny – głównie choroby i szkodniki, które fizycznie niszczą liście i źdźbła. Natomiast inne przyczyny są bardziej złożone i wynikają z wewnętrznych uwarunkowań, czyli zakodowanych rozkazów wydawanych przez „zegar” biologiczny. Jego działanie polega nie tylko na odmierzaniu czasu, ale przede wszystkim na dostosowaniu rośliny do istniejących warunków w taki sposób, aby mogła wydać jak najwięcej i jak najlepszego potomstwa.

Sterowany kodem genetycznym „zegar” na podstawie warunków termicznych i wilgotnościowych, zasobów pokarmowych, dostępności światła stale „ocenia”, ile roślina w danych warunkach może utrzymać pędów, kłosów, kłosków w kłosie, kwiatów, a na końcu – ziarna (czy owoców w przypadku drzew). W praktyce oznacza to, że od początku strzelania w źdźbło aż do wykłoszenia roślina zbożowa redukuje swój wytworzony dotychczas potencjał plonotwórczy tak, aby zapewnić jak najlepsze potomstwo. A to oznacza, że nie każdy pęd będzie zakończony kłosem i nie każdy kłos będzie w pełni wypełniony ziarnem. Ten sam mechanizm powoduje, że podczas kwitnienia drzewa odrzucają zbędne zawiązki owoców, a ptaki, które mają zbyt liczne potomstwo, przestają karmić najsłabsze pisklę, gdy brakuje pożywienia.

Mechanizm ten jest cechą naturalną wszystkich organizmów żywych i zawsze jest uruchamiany. Dlatego naszą rolą jako rolników jest stworzenie jak najlepszych warunków do uzyskania przez wysiewane przez nas rośliny potomstwa (czyli interesującego nas plonu). Innymi słowy – plon zależy od tego, ile składników pokarmowych dostępnych jest dla roślin wtedy, gdy są potrzebne, czy zawsze jest wystarczająca ilość wody i światła, czy rośliny mają jakąś konkurencję ze strony innych roślin (np. chwastów) itp. Zasada jest prosta – im lepsze warunki, tym lepszy i większy potencjalny plon. Warto zawsze przypomnieć to sobie, gdy przestępujemy pełni nadziei do nowych zasiewów.

Marek Radzimierski
KPODR Minikowo, Oddział w Przysieku